II. Meşrutiyet dönemi işçi hareketleri ve bu hareketlerin meydana getirdiği sorunlar üzerine bir deneme

Osmanlı batılılaşması sosyal teşebbüslerin gelişmesini sağlamıştır. Tanzimat’ın sonlarına doğru sendika, grev gibi işçi haklarına yönelik ilk kıpırtıların başladığı görülmüştür. II. Meşrutiyetle birlikte siyasî, sosyal, kültürel ve idarî alanda önemli gelişmeler kaydedilmiştir. İşçilerin çalışma hayatını düzenlemek için kurulan sendikalar, işçilerin bilinçlenmesinde önemli rol oynamıştır. Bu çalışmada, II. Meşrutiyet Döneminde, grevlerin meydana getirdiği; sosyal, idarî ve iktisadî sorunlar ele alınmıştır. İşçi grevlerinin ortaya çıkmasında bir takım faktörler etki etmiştir. Bunlar; kötü çalışma koşulları, çalışma saatlerinin fazlalığı, düşük ücret, ücretlerin alınamaması önemli yer teşkil etmiştir. II. Meşrutiyet grevleri, siyasî temelden yoksun, tamamı sendikal örgütlenmeyle değil, kendiliğinden ortaya çıkan grevlerdir. Grevler, yapı, maden, taşıma ve dokuma endüstrilerinde sıklıkla görülmüştür. Bu alanlarda iş bırakmalar, üretimin ve hizmetlerin aksamasına ve durmasına yol açmıştır. Bundan dolayı, iktisadî ve sosyal açıdan büyük güçlüklerle karşılaşılmıştır. Başlangıçta hak talepleri şeklinde başlayan grevlerin yoğunluğu, iktisadî açıdan önemli sıkıntı oluşturduğu gibi, grevlerin meydana getirdiği taşkınlıklar, idarî ve güvenlik bakımından da sorun teşkil etmiştir.

Workers movement during II. constitutional monarchy period and a study on the problems brought to by this movement

Western healing of Ottoman has enabled the development of social undertakings. Towards the end of the Administrative reforms first start of strike and employee organizations for workers' rights was seen. With II. Constitutional Monarchy, significant progress in political, social, cultural and administrative areas has been made. Trade unions established for organizing the working life of workers began to play an important role in awareness of workers. In this study, the social, administrative and economic issues of strikes occurring during II. Constitutional Monarchy period have been addressed. A number of factors was affected the emergence of workers' strike. These included: poor working conditions, the excess hours of working, low wages, where wages could not be received. II. Constitutionalist strikes were occurring spontaneously with a lack of political base, and they were not all trade union organizations. Strikes in the construction, mining, transportation and textile industries were often seen. Leaving in this field of business had let to stop of production and disruption of service. Therefore, economic and social aspects have been faced with great difficulties. Initially started in the form of claims, the intensity of the such strikes created important economic problems, bring the rowdy, and the problems in administrative and security terms

PDF

___

a) Başbakanlık Osmanlı Arşiv Kaynakları

Dahiliye Nezareti Emniyeti Umumiye 1. Şube (DH.EUM.1.Şb).

Dahiliye Nezareti Emniyeti Umumiye Tahrirat Kalemi (DH.EUM.THR.).

Dahiliye Nezareti İdare (DH.İD.).

Dahiliye Nezareti Kalemi Mahsus (DH.KMS.).

Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT.).

Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Kalemi (DH.MUİ.).

İrade Kanun ve Nizamat (İ.KAN.).

Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.).

Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrak (Y.MTV.). (not: belgelerin dosya ve gömlek numaraları metin içerisinde verilmiştir.)

b) Eserler ve Makaleler

ADANIR, Fikret, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Ulusal Sorun İle Sosyalizmin Oluşması ve Gelişmesi”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyalizm ve Milliyetçilik (1876-1923), (der. Erik Jan Zurcher, Mete Tuncay), İletişim Yay., İstanbul 1995.

AĞRALI, Sedat, Günümüze Kadar Belgelerle Türk Sendikacılığı, Son Telgraf Matbaası İstanbul 1967.

AKSU, Osman Sulhi, Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt, İstanbul 1974.

AKŞİN, Sina, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Remzi Kitabevi, İstanbul 1987.

BİRİNCİ, Ali, “II. Meşrutiyet’te İşsizlerin Kurduğu Çalışkan Kardeşler Cemiyeti”, Tarih ve Toplum, Sayı 64, Nisan 1989.

ÇAVDAR, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi, 1839-1990, İmge Yayınları, Ankara 1995.

DERİNGİL, Selim, “Legitimacy Structures in the Ottoman State: The Reign of Abdülhamid II (1876-1909)”, International Journal of Middle East Studies, 23 (1991), s. 345-359.

GÜLMEZ, Mesut, “1908 Grevleri (İlan-ı Hürriyet Grevleri)”, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, Cilt 1, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul 1996.

GÜLMEZ, Mesut, “Sendika Hakkı, Toplu Sözleşme ve Grevi de İçeren Toplu Eylem Haklarını Kapsar Mı?”, Çalışma ve Toplum, Cilt 3, (2008).

GÜLMEZ, Mesut, “Tanzimat’tan Sonra İşçi Örgütlenmesi ve Çalışma Koşulları”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türk Ansiklopedisi, Cilt 3, İletişim Yayınları, İstanbul 1985.

GÜLMEZ, Mesut, Sendikal Hakların Uluslararası Kuralları ve Türkiye (UÇÖ/ILO Sözleşme ve İlkeleri), TODAİE Yayını, Ankara 1988.

GÜLMEZ, Mesut, Türkiye’de Çalışma İlişkileri (1936 Öncesi), Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları, Ankara 1991.

GÜZEL, M. Şehmus, “1871 Ameleperver Cemiyeti”, Bilim ve Sanat, Sayı 8, Ağustos 1981.

GÜZEL, M. Şehmus, Grev, Sosyalist Yayınlar, İstanbul 1993.

GÜZEL, M. Şehmus, Türkiye’de İşçi Hareketleri, Sosyalist Yayınları, İstanbul 1993.

GÜZEL, M. Şehmus, “1908 Kadınları”, Tarih ve Toplum, Cilt 2, Sayı 6-12, 17 Temmuz 1984.

KARAKIŞLA, Yavuz Selim, “Osmanlı Sanayi İşçisi Sınıfının Doğuşu 1839-1923”, Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine İşçiler 1839-1950, (derl. Donald Quataer Eric Jan Zürcher, çev. Cahide Ekiz), İletişim Yayınları, İstanbul 1988.

KAZGAN, Gülten, Küreselleşme ve Yeni Ekonomik Düzen, Altın Kitaplar, İstanbul 1997.

KONGAR, Emre, Toplumsal Değişme Kurumları ve Türkiye Gerçeği, Bili Yayınevi, Ankara 1979.

KURTHAN, Fişek, Türkiye’de Kapitalizmin Gelişmesi ve İşçi Sınıfı, Doğan Yayınevi, Ankara 1969.

MAKAL, Ahmet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Çalışma İlişkileri 1850-1920, İmge Kitabevi, Ankara 1997.

NICOLE, M. N. A., “Bursa’da Kadın İşçilerin 1910 Grevi”, Toplumsal Tarih, Sayı 39, Mart 1997.

ONUR, Hakkı, “1908 İşçi Hareketleri ve Jön Türkler”, Türk ve Dünya, Mart 1977.

ÖKÇÜN, Ahmet Gündüz, Tatil-i Eşgâl Kanunu 1909, Belgeler Yorumlar, SBFY, Ankara 1982.

SAYMEN, Ferit Hakkı, “Sendikalar Kanun Tasarısı Hakkında Mütalâa”, İşveren, Cilt 1, Sayı 2, (1963).

SENCER, Oya, Türkiye’de İşçi Sınıfı, Habora Kitabevi Yayınları, İstanbul 1969.

SÜLKER, Kemal, 100 Soruda Türkiye’de İşçi Hareketleri, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1968.

SÜLKER, Kemal, Türkiye’de Sendikacılık Tarihi, Bilim Kitabevi Yayınları, İstanbul 1987.

SÜLKER, Kemal, Türkiye’de Sendikacılık, İstanbul 1955.

ŞANDA, H. Avni, 1908 İşçi Hareketleri, İstanbul 1976.

ŞANDA, H. Avni, 1908’de Ecnebi Sermayesine Karşı İlk Kalkınmalar, Akşam Mat., İstanbul 1332.

ŞİŞMANOV, İvan Dimitır, Türkiye İşçi ve Sosyalist Hareketi, Belge Yay., İstanbul 1978.

TALAS, Cahit, Sosyal Ekonomi, S Yayınları, Ankara 1976.

TOPRAK, Zafer, “İlan-ı Hürriyet ve Anadolu Osmanlı Demiryolu Memur ve Müstahdemini Cemiyet-i Uhûvvetkarânesi”, Tarih ve Toplum, Sayı 57, Eylül 1988.

TOYDEMİR, Sedat, “Türkiye’de İş İhtilâflarının Tarihçesi ve Bugünkü Durumu”, Sosyal Siyaset Konferansları, İktisat Fakültesi İktisat ve İçtimaiyat Enstitüsü Neşriyatı, İstanbul 1951.

TUNA, Orhan, Grev Hakkı, İstanbul Üniversitesi Yayını, İstanbul 1962.

TÜRKDOĞAN, Orhan, “19. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda İşçi Sınıfının Doğuşu”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, XI/2, (1981), 5-22.

ÜSTEL, Füsun, “II. Meşrutiyet ve Vatandaşlığın İcadı”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi, Cilt 1, İletişim Yayınları, İstanbul 2000.

YAZGAN, Turan, “Türkiye’de Sendikal Hareketler”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 20.

YAZICI, Erdinç, Osmanlı’dan Günümüze Türk İşçi Hareketi, Aktif Yayınları, Ankara 1996.

YURDAL, Milcan, Türkiye’de İşçi Hareketleri ve Sendikal Haklar, yay. y., İstanbul 1986.