I. Dünya Savaşı yaklaşırken Osmanlı-Fransız ilişkilerinde yakınlaşma girişimleri: Fransa-Türkiye dostluk cemiyeti ve Cemal Paşa’nın Paris seyahati

XX. yüzyıl başlarında Fransa, Osmanlı İmparatorluğu üzerinde çok büyük ve önemli menfaatler elde etmiş bir devlet haline gelmişti. Fransızlar, çeşitli vesilelerle edindikleri imtiyazlar sayesinde, Osmanlı İmparatorluğu’nun özellikle Asya vilayetlerinde hatırı sayılır bir güç olmuşlardı. Fransızlar’ın bu konumlarını XIX. yüzyılın sonlarına kadar diğer rakiplerine göre daha etkin bir şekilde sürdürdükleri bilinmektedir. 1908 Jön Türk Devrimi Osmanlı-Fransız ilişkilerinde önemli bir dönüm noktası olmuştur. Jön Türk Devrimi’yle birlikte, Abdülhamit Rejimi’nin etkisizleştirilmesi, kimi Jön Türkler’in Fransa’ya yakınlıkları, Fransa adına olumlu gelişmeler olarak yorumlanmışsa da 1910 Borçlanma sorunu ilişkilere bir gölge düşürecektir. Borçlanma sorununun yanı sıra cereyan eden diğer bazı siyasal gelişmeler Fransa’yı, Doğu’daki çıkarlarını korumaya ve Alman nüfuzuna karşı bir dizi tedbirler almaya sevk etmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkan Savaşları’ndan büyük bir yenilgiyle çıkması, Fransa’yı, İmparatorluğun parçalanması ihtimali üzerinde düşündürürken, Jön Türk liderlerini de bir takım siyasi ittifak arayışlarına yöneltmiştir. Bir taraftan Osmanlı İmparatorluğu topraklarında Büyük Güçler’in nüfuz rekabeti, diğer taraftan giderek artan bloklaşma, İttihatçı yöneticileri endişelendirmekteydi. Bu durum karşısında İttihat ve Terakki yöneticileri İngiltere ve Rusya nezdinde ittifak arayışında bulunmuşlardır. İngiltere ve Rusya nezdinde yapılan ittifak tekliflerinin olumsuz sonuçlanması üzerine, Osmanlı Devleti, Fransa ile yakınlaşma ve bir ittifak yapmayı deneyecektir. Bu bakımdan Bahriye Nazırı Cemal Paşa’nın gerek kurmuş olduğu Fransa-Türkiye Dostluk Cemiyeti, gerekse savaştan az önce Paris’e yapmış olduğu seyahat, etkin bir İtilaf gücü ile yakınlaşmak ve bir ittifakı gerçekleştirmeye yönelik çabalar olarak anlaşılmalıdır.

Attempts to establish close relations between the Ottomans and France on the verge of World War I: The Franco - Turco friendship association and Cemal Pasha’s trip to Paris

At the beginnings of XX. century, France was of a country obtained very large and important benefits on the Ottoman Empire. French became a considerable force, especially in the Asia provinces of the Ottoman Empire, thanks to the privileges acquired with several occasions. French continued this position in an active way compared to the other competitors until the end of XIX. century. The Young Turk Revolution (1908) was an important landmark in the Ottoman-French relations. The passivation of Abdulhamit regime with the Revolution of Young Turk and the proximity of some Young Turks to France were thought as positive developments for France. On the other hand, the problem of debt dropped a shadow on relations in 1910. In addition to the problem of debt, France had to take a series precaution due to some political developments happened to conserve the French benefits in the Orient and against the German influence. The defeat of the Ottoman Empire in Balkan Wars was thought the French over the possibility of fragmentation of the Empire and directed the Young Turk leaders to the search of some political alliances. On the one hand, the influence competition of Great Powers in the land of the Ottoman Empire, on the other hand, the increase in the formation of blocks disturbed the administrators of Unionists. Because of this situation, the administrators of Union and Progress quested for an alliance with England and Russia. After the alliance proposals to England and Russia were resulted negatively, the Ottoman Empire tried to achieve the similar alliance quest with France. In this respect, both the France-Turkey Committee founded by the Minister of the Navy Cemal Pasha and his journey to Paris made just before from the war were understood as attempts intended for an alliance quest with an effective the Triple Entente.

PDF

___

Arşiv Kaynakları

a- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (B.O.A).

B.O.A. M.V. 235/137.

b- Les Archives du Ministère des Affaires Etrangères(Paris)[M.A.E.]

M.A.E., Turquie, Nouvelle Série(n.s), v. 492, nr. 241, 19 Nisan 1914.

M.A.E. Turquie, n.s., v. 492, nr. 267, 29 Nisan 1914.

M.A.E. Turquie, n.s., v. 492, 07 Mayıs 1914.

c- Gazeteler

Le Figaro, Le Journal des Débats, Le Temps, Tanin. (Tarih ve sayfa numaraları dipnotlarda verilmiştir)

d- Hatırat ve İncelemeler

Cemal Paşa, Hatıralar, Hazırlayan: Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2001.

Halil Menteşe’nin Hatıraları, Haz. İsmail Arar, Hürriyet Vakfı yayınları, İstanbul 1986.

Kader Yılları, S. Sazonov’un Anıları, Rusya Dışişleri Eski Bakanı (1910-1916), Çev. Betil

Önuçak, Yayına Haz. Sabahattin Özel, Derin Yay., İstanbul 2002.

Ahmad, Feroz: İttihatçılıktan Kemalizme, Çev. Fatmagül Berktay (Baltalı), Kaynak Yayınları, İstanbul 1999.

Artuç, Nevzat: Cemal Paşa, Askeri ve Siyasi Hayatı, TTK. Yayınları, Ankara 2008.

Fulton, L. Bruce: “Fransa ve Osmanlı İmparatorluğu”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu ve Büyük Güçler, Editör: Marian Kent, Çev: Ahmet Fethi, Tarih Vakfı Yay. İstanbul 1999, s.164-198.

Macfie, A.L: Osmanlı’nın Son Yılları, 1908-1923, Çev. Damla Acar, Funda Soysal, Kitap Yayınevi, İstanbul 2003.

Rey, A: Le Robert Micro, (édition: Alain Rey) nouvelle édition, Paris 1998.

Thobie, Jacques: İntérêts et İmpérializm Français dans l’Empire Ottoman(1895-1914), Publications de la Sorbonne Imprimerie Nationale, Paris, 1977.

Tunaya, Tarık Zafer: Türkiye’de Siyasal Partiler, Hürriyet Vakfı Yayınları, c.II, İstanbul 1988.

Tunç, Salih: “II. Meşrutiyet Dönemi’nde Batılı Büyük Güçler’in Osmanlı Asyası’nda Nüfuz Mücadelesi: Doğu’da Fransız Çıkarlarını Koruma Komitesi ve Pernot Misyonu”, Prof. Dr. Fahir Armaoğlu’na Armağan, Editör, Ersin Embel, TTK. Yayını, Ankara 2008, s.285-305.

Uşaklıgil, Halit Ziya: Saray ve Ötesi, yayına hazırlayan: Nur Özmel Akın, Özgür Yayınları, İstanbul 2003.

Ülman, Haluk: Birinci Dünya Savaşı’na Giden Yol ve Savaş, İmge Kitabevi, Ankara 2002.