Osmanlı Devleti'nde siyasal iktidar ve seyfiyye sınıfı: Vezir-i A'zâmlık örneği

Osmanlı kamu personeli rejimi ilim/ilmiyye, kılıç/seyfiyye ve kalem/kalemiyye şeklinde “üçlü işlevsel ayrışma” içinde çözümlenebilir. Bu bağlamda, incelemede, seyfiyye sınıfının Osmanlı siyasal iktidar ve bürokratik yapı içindeki konumlanmasını çözümlemeye çalışacağız. Bunu 1323-1453, 1453-1656, 1656-1703, 1703-1789 yıllarını Osmanlı siyasal iktidarında önemli kırılma anları olarak belirleyerek ve bu süreçte Osmanlı sadrazamlarının mesleki kökenlerinin izini sürerek yürüteceğiz.

Political power and the class of seyfiyye in Ottoman state: The sample of grand vizier

Ottoman regime for civil servants can be resolved in a triple functional disintegration as science, sword and bureau. In this sense, the present study is intended to analyse the positioning of the seyfiyye class in the political power and bureaucratic structure of Ottomans. This will be done by determining the years 1323-1453, 1453-1656, 1656-1703 and 1703-1789 as important breaking moments in the Ottoman political power and by tracing the professional roots of the Ottoman grand viziers throughout this process.

___

Ahmed Cevdet Paşa, Ma’ruzat, Haz. Yusuf Halaçoğlu, İstanbul 1980.

Ahmed Resmî Efendi, Halifetü’r-rüesa, (eski harfli aynı bs) (Türkçe Önsöz Mücteba İlgürel, index Recep Ahıskalı), İstanbul 1992.

Ahmed Rıfad Bin İsmail, Devhatü’l-meşayih, İstanbul Tarihsiz.

AKŞİN, Sina, “Osmanlı Sarayının Yapısı ve İşlevleri”, X. Türk Tarih Kongresi, c. V, s. 2065-2082.

AKŞİN, Sina, “Osmanlı Türk Toplumundaki Sınıf Yapısı Üzerine Bir Deneme”, Toplum ve Bilim, sayı: 2, Yaz 1977, s. 31-46.

Aşıkpaşaoğlu Tarihi, (Neşr: Atsız), İstanbul 1992.

DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, İstanbul 1947, c. I-IV.

FİNDLEY, Carter V., Kalemiyeden Mülkiyeye: Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi, (Çev., Gül Çağlalı Güven), İstanbul 1996.

FLEİSCHER, Cornell H., Tarihçi Mustafa Âli: Bir Osmanlı Aydını ve Bürokratı, (Çev., Ayla Ortaç), İstanbul 1996.

HEPER, Metin, Bürokratik Yönetim Geleneği: Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyetinde Gelişimi ve Niteliği, Ankara 1974.

İNALCIK, Halil, “Eyalet”, E. I.2, c. II.

İNALCIK, Halil, “Osmanlı İmparatorluğunda Kültür ve Teşkilat”, Türk Dünyası El Kitabı, c. I, Ankara 1972, s. 457-476.

İNALCIK, Halil, “Osmanlı Toplum Yapısının Evrimi” (Çev. Mehmet Özden-Fahri Unan), Türkiye Günlüğü, sayı: 11, Yaz 1990, s. 30-41.

İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu: Klasik Çağ (1300-1600), (Çev. Ruşen Sezer), İstanbul 2004, s. 76-82.

İslam Ansiklopedisi, (MEB Basımı), Eskişehir 1997, ilgili maddeler.

“Kanun-nâme-i Âli-i Osman”, Tarihi Osmani Encümeni Mecmuası, (Neşr. Arif Mehmed Bey), İstanbul 1330.

KUNT, Metin, Sancaktan Eyalete 1550-1650 Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi, İstanbul 1978.

LYBYER, Albert Howe, Kanuni Sultan Süleyman Döneminde Osmanlı İdari Yapısı, (Çev. Seçkin Cılızoğlu), İstanbul 1987.

Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, (Haz. Nuri Akbayar), (Eski yazıdan aktaran: Seyit Ali Kahraman), İstanbul 1996.

MANAGE, V. L., Beglerbegi, E. I.2, c. II.

ONAR, Sıddık Sami, “İdare İlmi ve İdare Hukuku Bakımından Türkiye’nin İdarî ve Hukukî Bünyesinin Geçirdiği İstihaleler ve Bugünkü Durum”, Türkiye’de Kamu Yönetimi, Burhan Aykaç, Şenol Durgun, Hüseyin Yayman (Der.), Ankara 2003, s. 3-34.

Osman-zâde Taib, Hadikatü’l-vüzera, İstanbul 1271. REYHAN, Cenk, “İlim-Kılıç-Kalem: Osmanlı Kamu Personeli Rejiminde Üçlü İşlevsel Ayrışma”, Belleten, c. LXXII, sayı: 263, 2008, s. 95-122.

REYHAN, Cenk, “Taşranın Osmanlı-Türk Siyasal Hayatına Etkisi: Bir Açıklama Modeli”, Toplum ve Bilim, 83, 2000, s. 267-291.

REYHAN, Cenk, “Osmanlı Devlet’inde Siyasal İktidar ve İlmiye Sınıfı”, Amme İdaresi Dergisi, c. 32, sayı: 3, 1999, s. 75-83.

REYHAN, Cenk, “Türkiye’de Modernleşmenin Kökenleri: Kalemiyye Sınıfı”, Amme İdaresi Dergisi, c. 31, sayı: 4, 1998, s. 3-16.

SHAW, Stanford, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye: Gaziler İmparatorluğu Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükselişi ve Çöküşü, 1280-1808, (Çev. Mehmet Harmancı), İstanbul 1992, c. I.

Solak-zâde Mehmed Hendemî Çelebi: Solak-zâde Tarihi, (Neşr. Vahid Çubuk), c.I, Ankara 1989.

TANERİ, Aydın, Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluş Döneminde Vezir-i A’zâmlık (1299-1453), Ankara 1974.

Tevkiî Abdurrahman Paşa; “Osmanlı Kanun-nâmeleri”, Millî Tetebbular Mecmuası, c. I, sayı. 3, 1331.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi (XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna Kadar), Ankara 1988.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Osmanlı Tarihine Ait Yeni Bir Vesikanın Ehemmiyeti ve İzahı ve Bu Münasebetle Osmanlılarda İlk Vezirlere Dair Mütelaa”, Belleten, c. III, sayı: 9, 1939, s.100-106.

YÜCEL, Yaşar, “XVI-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı İdaresinde Taşra Ümerasının Yerine Dair Düşünceler”, Belleten, c. XLI, sayı: 163, 1977, s. 495-506.