XIX. Yüzyılda Osmanlı Tasra Teskilatının önemli merkezlerinden biri olan Diyarbakır'da bazı görevlilerle ilgili tespitler

Osmanlı Teskilat tarihi üzerine yapılan çalısmaların uzun bir müddet merkez teskilatı üzerinde yoğunlastığı bilinen bir gerçektir. Ancak son dönemlerde Tasra teskilatına da gereken önem verilmeye baslanmıs ve bu konuda da önemli eserler ortaya çıkmıstır. Bu çalısmada, Klasik Osmanlı tasra Teskilatının güzel örneklerinin ortaya konulduğu Diyarbakır eyalet merkezi ele alınmıs ve konu ile ilgili bilinenlerden ziyade bu bölgenin özelliğinden ortaya çıkan ve pek fazla bilinmeyen bazı idari ve adli görevlilerle ilgili tespitlerde bulunulmustur. Konu ile ilgili bilinenler fazla tekrar edilmeden kısaca Diyarbakır hakkında bilgi verilmistir. Arkasından basta Sahne olmak üzere hem idari ve hem de adli teskilatta tespit edilen Tercümanlar ve buna ek olarak Bab Naibleri ile ilgili tespitlerde bulunulmustur.

Evaluations on some officials in Diyarbakir, one of the important Centers of the Ottoman provincial organization in the XIXth century.

It is well known that the studies on the history of the Ottoman state organization focused on the central organization for a long time. However, researchers have started to give special importance to the provincial organization in the recent years and they have written important works on this subject. In this study, the provincial center of Diyarbakır, one of the remarkable examples of the Ottoman classical provincial organization, was discussed and the related evaluations were made on the less known administrative and judicial officials. A brief information about Diyarbakir was given without repeating the known facts. Following this, some determinations were made regarding "Sahne", "Tercüman", which was used in administrative and judicial organization, in addition to the Bab Naibleri.

___

I-Arsiv Kaynakları

Basbakanlık Osmanlı Arsivi

A-Cevdet Tasnifi

1. Zabtiye No: 2. Dahiliye 1364 13764

B- İrade Tasnifi:

1. İrade Dahiliye No: 5179

Milli Kütüphane

Diyarbakır Seriyye Sicili No: 626 356 607 351 594 607 299 352 346 631

Vakıflar Genel Müdürlüğü Arsivi

Evkaf Defteri 1959

II. Salnameler

1- H. 1319-1321 Tarihli Diyarbekir Sal-nâmesi

III. Tetkik ve Genel Eserler

AKDAĞ, Mustafa, Türkiyenin İktisadi ve İçtimai Tarihi, C.II, İstanbul,1979,s.85.

ANDREASYAN, Hrant D., Urfalı Mateos Vekayinâmesi (925-1136) ve Papaz Grigor'un Zeyli (1136-1162), Ankara, 1987.

BALIN, Remzi, Diyarbakır, İstanbul, 1966.

BARKAN, Ömer Lütfü, "(1527-1528) Malı Yılına Ait Bir Bütçe Örneği", İktisat Fakültesi Mecmuası, XV, (1953-1954), İstanbul, s. 303-307.

BEYSANOĞLU, Sevket, Bütün Cepheleriyle Diyarbakır, İstanbul,1963.

BUCKINGHAM, J.S.. Travels in Mesopotamia, London, 1827.

CONARD, M. - CAHEN, Cl. "Diyarbakır" The Encyclopedia İslâm, Volume II, s. 343-345.

DARKOT, Besim, "Diyarbekir", İA., C. III, s. 601-605.

EKİNCİ, Ekrem Buğra, Osmanlı Mahkemeleri (Tanzimat ve Sonrası), 2. Baskı, İstanbul, 2010.

ERGENÇ, Özer, 1580-1596 Yılları Arasında Ankara ve Konya Sehirlerinin Mukayeseli İncelenmesi Yoluyla Osmanlı Sehirlerinin Kurumları ve Sosyo-Ekonomik Yapısı Üzerine Bir Deneme, Ankara Üniversitesi, Basılmamıs Doktora Tezi, Ankara,1973.

Evliya Çelebi, Seyahat-nâme, c.IV, Der-Saadet, 1314.

GOYÜNÇ, Nejat, "XVI. Yüzyılın İlk Yansında Diyarbakır", Belgelerle Türk Tarih Dergisi, VII s. 76-80.

GÖYÜNÇ, Nejat " Diyarbekir Beylerbeyliğinin İlk İdarî Taksimatı", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı:23 Mart l969,s. 23-34.

GÜNEL,Aziz, Türk Süryanileri Tarihi, Diyarbakır, 1970.

GÜNKUT, Bedri, Diyarbekir Tarihi, Diyarbekir,1937.

HEUDE,William, Voyage de La Cote de Malabor â Constanti-nople, Paris, 1820.

HONİGMANN, Ernst Bizans Devleti'nin Dogu Sınırı, Çeviren: Fikret Isıltan, İstanbul, 1970.

KONYAR, Basri, Diyarbekir, Ankara,1936.

NİEBUHR, Carsten, Reisebeschreibung nach Arabien und den Umliegenden Lândem, Austria, 1968.

OĞUZOĞLU, Yusuf, XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Konya Sehir Müeseseleri ve Sosya- Ekonomik Yapısı Üzerinde Arastırma, Ankara Üniversitesi, ,Basılmamıs Doktora Tezi, Ankara,1973.

ÖZDEMİR, Rıfat, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, Ankara,1986.

ÖZKAYA, Yücel, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Toplum Yasantısı, Ankara, l985.

Semseddin Sami, "Diyarbekir", Kāmûsü'l-A‛lâm, III, s. 2202;

UZUNÇARSILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teskilatı, Ankara,1984.

YILMAZÇELİK, İbrahim, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır, 1790-1840 (Fizikî, İdarî ve Sosyo-Ekonomik Yapı), Ankara, l995.

YİNANÇ, M. Halil, "Diyarbakr",, The Encyclopedia of lslâm, II, s. 345-346.

YİNANÇ, M. Halil, "Diyarbekir", İA, III, s. 605-626.

YUVALI, Abdulkadir, "Daruga", DİA, VIII., s.505-506.