Teskilat ve isleyis bakımından Doğu Hududundaki Osmanlı kaleleri ve mevâcib defterleri

Bir çesit askeri sayım niteliğinde olan mevâcib defterleri ulûfe sistemi içinde olan askeri sınıfların tespiti için en önemli arsiv kaynaklarıdır. Bu defterler sayesinde merkez ve merkez dısında görev yapan yevmiyyeli askerlerin mevcudunu, aldıkları ücretleri, isimlerini ve teskilatlanmalarını tespit etmek mümkündür. Osmanlı coğrafyasının değisik bölgelerindeki hudut kaleleri, iç bölgelerdeki kalelere göre çok daha kalabalık ve askeri sınıfların çesitliliği bakımından daha da zengin olmustur. Bu kalelerde kadrolu askerlerinin yanı sıra merkezden görevlendirilen nöbetçi askerler de muhafaza hizmetinde bulunmuslardır. Bu yapılanma, hudut kalelerinin bulunduğu sehirlerin adeta bir asker sehri görüntüsü vermesine sebep olmustur.

The Ottoman castles in eastern Border of in terms of organization and operation and mevacib defters

Mevacib defters, a type of military counting, are the most important archive sources to determine the military corps in ulufe. Due to these defter, it is possible to identify the size, payments, names and organizations of the retained soldiers working in and out of center. Border castles in the different parts of the Ottoman geography were more crowded than the inland castles and richer according to the variety of military corps. In these castles, sentries assigned from the center gave maintenance service as well as permanent soldiers. This settlement made the cities in which these castles exist have an appearance of a military city.

___

Arşiv Kaynakları

1- Basbakanlık Osmanlı Ersivi (BA)

Ali Emirî Tasnifi

IV. Murad, Esdas No: 751

Bâb-ı Asafî Kalemleri Kataloğu Divân-ı Hümâyûn Kalemi

A.DVN, Dosya No: 3, vesika no: 12, 22

Bâb-ı Asafî Kalemleri Kataloğu Nisancı (Tahvil) Kalemi A.NST, No: 1141

Bâb-ı Defteri Bas Muhasebe Kalemi D.BSM No: 167

Bâb-ı Defteri Yeniçeri Kalemi Defter Kataloğu

D.YNÇ No: 33695, 33726, 33734, 33762, 33763, 33780, 33785

İbnül-Emin Tasnifi

Askerî (18/2-a), sıra no: 28

Kâmil Kepeci Tasnifi No. 263

Divan Kalemi No: 81

Ruus Kalemi No: 209, 210, 211, 212, 215, 218, 221

Ruus (K.B) No: 262

Maliyeden Müdevver Defterler (MAD)

No: 2775, 3260, 3443, 3935, 3949, 4067, 4310, 4312, 4369, 4381, 4822, 5538, 5553, 5554, 5557, 5570, 6145, 6409, 6440, 6692, 6704, 6709, 6711, 6718, 6727, 6819, 6822, 6947, 7223, 7230, 7264, 7425, 16347, 16366, 16413, 16523, 17313, 17328, 17415, 19296.

Mühimme Defterleri (MD)

No: 1, 2, 3, 5, 6, 7, 12, 14, 15, 25, 28, 29, 31, 32, 33, 35, 36, 39, 40, 48, 53, 62, 67, 79, 80, 81, 86.

2- Milli Kütüphane

Harput Seriyye Sicili No: 386

Seyahatnameler

EVLİYA ÇELEBİ, Seyahatnâme, (İbrahim b. Mehmed eliyle istinsah edilmis nüsha), c. 3- 4, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Bağdat No: 305, H. 1132 (1719-1720)

Araştırma ve İnceleme Eserler

AKDAĞ, Mustafa, Türkiyenin İktisadî ve İçtimaî Tarihi (1453-1559), c. 2, 2. Baskı, Ankara 1979.

AKGÜNDÜZ, Ahmet, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 4. Kitap Kanunî Devri Kanunnâmeleri, I. Kısım Merkezî ve Umumî Kanunnâmeler, İstanbul 1992.

DOĞRU, Halime, Osmanlı İmparatorluğunda Yaya-Müsellem-Taycı Teskilatı, İstanbul 1990.

DÜNDAR, Recep, Kıbrıs Beylerbeyliği (1570-1670), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Eğitimi Anabilim Dalı Basılmamıs Doktora Tezi, Malatya 1998.

ERCAN, Yavuz, Osmanlı İmparatorluğunda Bulgarlar ve Voynuklar, T.T.K., Ankara 1986.

GÜLCÜ, Erdinç, Osmanlı İdaresinde Bağdat (1534-1623), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmamıs Doktora Tezi, Elazığ 1999, s. 83.

KARAGÖZ, Memet, XVII ve XVIII. Asırlarda Malatya, İstanbul 2003.

KILIÇ, Orhan, 17. Yüzyıl Mardin Tarihinden İki Kesit: Gayrimüslim Nüfus ve Kale Teskilâtı, Makalelerle Mardin I Tarih-Coğrafya, Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayın No: 7, İstanbul 2007.

KILIÇ, Orhan, XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Van (1548-1648), Ankara 1997.

KILIÇ, Orhan, Yüzyılda Adilcevaz ve Ahlat (1534-1605), Ankara 1999.

KOÇ, Ümit, XVI. Yüzyılda Osmanlı Devletinde Çavusluk Teskilatı, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Elazığ, 2002, s. 395-420.

MİROĞLU, İsmet, Kemâh Sancağı ve Erzincan Kazası (1520-1566), T.T.K., Ankara 1990.

ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğunun Güney Siyaseti Habes Eyaleti, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.

ORHONOĞLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğunda Derbend Teskilâtı, Genisletilmis İkinci Baskı, İstanbul 1990.

ÖZBARAN, Salih, Yemenden Basraya Sınırdaki Osmanlı, İstanbul 2004.

ÖZTÜRK, Yücel, Osmanlı Hakimiyetinde Kefe (1475-1600), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000.

PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 3 cilt, İstanbul 1983.

PAMUK, Bilgehan, XVII. Yüzyılda Bir Serhad Sehri Erzurum, İstanbul 2006.

SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarih Lûgatı, İstanbul 1986.

SEYYİD MUHAMMED es-Seyyid Mahmud, XVI. Asırda Mısır Eyâleti, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1990.

TAS, Hülya, XVII. Yüzyılda Ankara, T.T.K., Ankara 2006.

UZUNÇARSILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teskilâtından Kapıkulu Ocakları, C. I, I (Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı), 2. Baskı, T.T.K., Ankara 1984.