XVI. VE XVII. YÜZYIL BATILI SEYAHATNÂMELERDE OSMANLI İMGESİ VE ORYANTALİZMİN AYAK SESLERİ

Oryantalizm doğrudan Batı’nın Doğu’yu algılayış biçimiyle bağlantılı olarak XVIII. yüzyılda felsefi sistematik kazanmış ve Aydınlanma hareketlerinin uygulamaya koyduğu rasyonalitenin etkisiyle XVIII. yüzyıl sonrasında da Batı dünyasında büyük gelişim göstermiştir. Batı’nın, zihninde tasavvur ettiği Şark imajı İslam temelinde şekillenmiş ve bu imaj Arap ve Fars unsurlar ile birlikte Müslüman-Türk imgesi odağında Osmanlı insanını da belli bir tipolojiye yerleştirmiştir. Batı’nın Şark tasavvuru her ne kadar XVIII. yüzyıldan sonra felsefi bir hüviyet kazanmış olsa da, bu tasavvurun mazisi XII. ve XIII. yüzyıllara kadar uzanmaktadır. Bu da söz konusu edilen icat devrine bir hazırlık mahiyeti taşıyan keşif dönemini karşılamaktadır. Batı, Şark’ı önce keşfetmiş, ardından da istediği yönde icat etme sürecine girmiştir. Müslüman Doğu’nun keşfine dair XII. ve XIII. yüzyıllara kadar götürebileceğimiz çalışmaların ana omurgasını yazınsal anlatılar yani edebî metinler oluşturmaktadır. Bu dönemde mektup ve gezi yazıları şeklinde karşımıza çıkan bu kaynakların üstlendiği misyon XVI. ve XVII. yüzyıllarda da seyahatnameler nezdinde devam etmiş ve Osmanlı diyarlarında bulunan Batılı seyyahlar kaleme aldıkları seyahatnameler ile Batı aleminde malum Şarklı algısını yaratacak malzemeleri yargısal bir algı odağında işlemişlerdir. Bu çalışmanın amacı XVI. ve XVII. yüzyıllara ait Batılı seyyahlar tarafından kaleme alınan seyahatnamelerden on iki tanesi üzerinden, söz konusu edebî metinlerin XVIII. yüzyılda oryantalizm şeklinde sistem kazanacak düşünce yapısına kuramsal zeminde nasıl katkı sağladığını ortaya koymaktır.

Ottoman Perception in XVIth and XVIIth Century Western Travel Books and the Initial State of Orientalism

Orientalism gained philosophical basis in 18th century associated with West’s perception of East and showed major progress in the Western world after 18th century with the influence of the rationality which was introduced by the Enlightenment movement. The image in the mind of the West was shaped on Islamic basis, and it also connected together Muslim-Turkish (mainly Ottoman people in a certain typology) with the Arabic and Persian factors. Although the Orient perception of the West earned its philosophical identity after 18th century, the history of the perception dates back to 12nd and 13rd centuries. This period coincides with the “exploration period”, which is supposedly a preparation of the “invention period”. The West, first explored the East, proceeded to the invention period. The main base of the studies dating back to 12nd and 13rd centuries about the creation of the Muslim East constituted of literary narratives, in other words, literary texts. The mission undertaken by these studies which are mainly letters and travel notes continued in 16th and 17th century travel books. The travel books written by Western pilgrims in the Ottoman region worked on the so called Orient perception in the West. The purpose of this study is to present how twelve travel books from 16th and 17th century written by Western pilgrims influenced the subsequent 18th century orientalism mentality in theoretical ground.

PDF

___

Abdülmelik, Enver, Orientalism in Crisis, Diogenes, 44, (1963); 103-140, “Krizdeki Oryantalizm”, Oryantalizm-Tartışma Metinleri, çev. Melike Kır, edt. Aytaç Yıldız, Doğu-Batı Yay., İstanbul 2014, s. 39-77.
Alighieri, Dante, The Divine Comedy, Hell - Purgatory–Paradise, trans. Hanry F. Cary, Collier & Son Company, The Harvard Classics, New York 1909.
Arıkan, Ziya, Yirmisekiz Mehmet Çelebi Efendi, İslam Ansiklopedisi, C. 43, TDV Yay., s. 522.
Aybet, Gülgün Üçel, Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları, İletişim Yay., İstanbul 2010.
Berlin, Isaiah, Romantikliğin Kökleri, çev. Mete Tunçay, YKY, İstanbul 2010.
Bobovius, Albertus, Topkapı Sarayı’nda Yaşam, çev. Ali Berktay, Kitap Yay., İstanbul 2012.
Canaye, Philippe du Fresne, Fresne-Canaye Seyahatnamesi, çev. Teoman Tunçdoğan, Kitap Yay., İstanbul 2009.
Hagenmeyer, Heinrich, Kreuzzugsbriefe aus den Jahren 1088-1100. Eine Quellensammlung zur Geschischte des ersten Kreuzzugs, Innsbruck 1901.
Heberer, Michael, Osmanlıda Bir Köle, Brettenli Michael Heberer’in Anıları, 1585-1588, çev. Türkis Noyan, Kitap Yay., İstanbul 2016.
Hobson, John B., Batı Medeniyetinin Doğulu Kökenleri, çev. Esra Ermert, YKY, İstanbul 2015.
Irwin, Robert, Oryantalistler ve Düşmanları, çev. Bahar Tırnakçı, YKY, İstanbul 2008.
İnalcık, Halil, Rönesans Avrupası - Türkiye’nin Batı Medeniyetiyle Özdeşleşme Süreci, Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul 2012.
Kanar, Yüksel, Batı’nın Doğu’su, Kitabevi Yay., İstanbul 2006.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi C. V, Nizâm-ı Cedîd ve Tanzimat Devirleri, TTK Yay., Ankara 2007.
Kula, Onur Bilge, Batı Edebiyatında Oryantalizm I, Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul 2011.
Kula, Onur Bilge, Batı Felsefesinde Oryantalizm ve Türk İmgesi, Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul 2010.
Lewis, Bernard, İslam ve Batı, çev. Çağdaş Sümer, Akılçelen Kitaplar, Ankara 2017.
Lubenau, Reinhold, Reinhold Seyahatnamesi; Osmanlı Ülkesinde 1573-1589, çev. Türkis Noyan, Kitap Yay., İstanbul 2016.
Meriç, Cemil, Kültürden İrfana, İletişim Yay., İstanbul 2013.
Nikolay, Nikolas, Muhteşem Süleyman’nın İmparatorluğunda, çev. Menekşe Tokyay, Şirin Tekeli, Kitap Yay., İstanbul 2014.
Pelling, Christopher, “Aiskhylos’un Persler Oyunu ve Tarih”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, çev. Ayşen Sina, 46/1, 2006, s. 109-36.
Pinkard, Terry, Hegel, çev. Mehmet Barış Albayrak, Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul 2012.
Said, Edward W., Şarkiyatçılık – Batı’nın Şark Anlayışları, çev. Berna Ülner, Metis Yay., İstanbul 2012.
Schweiger, Salomon, Sultanlar Kentine Yolculuk, çev. Türkis Noyan, Kitap Yay., İstanbul 2014.
Seetzen, Ulrich Jasper, İstanbul Günlükleri ve Anadolu’da Yolculuk, 12 Aralık 802-22 Kasım 1803, çev. Türkis Noyan, Kitap Yay., İstanbul 2017.
Seitenzahlen verweisen auf: Karl Marx/Friedrich Engels-Werke, Band 8, “Der achtzehnte Brumaire des Louis Bonaparte”, S. 194-207, Dietz Verlag, Berlin/DDR, 1960.
Tavernier, Jean Baptiste, Tavernier Seyahatnamesi, çev. Teoman Tunçdoğan, Kitabevi Yay., İstanbul 2006.
Webber, Max, Die protestanische Ethik und der Geist des Kapitalismus (Protestan Ahlak ve Kapitalizmin Ruhu), çev. Gökhan Rızaoğlu, Oda Yay., İstanbul 2013.
Yavuz, Hilmi, Alafrangalığın Tarihi, Timaş Yay., İstanbul 2010.
Yavuz, Hilmi, İslam’ın Zihin Tarihi, Timaş Yay., İstanbul 2010.