SEYAHATNAMELERE GÖRE OSMANLI TOPLUMUNDA EVLİLİK VE DİVAN ŞİİRİNE YANSIMALARI

Birçok toplumun yaşamında temel mekanizmalardan sayılabilecek evlilik mevzuu, çok unsurlu bir yapıya sahip olan Osmanlı toplumunda öncesi, sonrası ve hatta sonlanması gibi süreçlerde kendi içerisinde belli başlı renkli ve ilgi çekici özel uygulamalarıyla farklı seremoniler oluşturur. Evliliğe dair uygulamalar surnâmelere konu olmakla birlikte bilhassa seyahatname türünde hem yerli hem de yabancı seyyahlar arasında ayrı bir dikkatle ele alınmıştır. Bu bağlamda Osmanlı sosyal hayatının gizil tarihi kaynaklarından sayılabilecek olan Avrupalı seyyahların seyahatnameleri, Osmanlı toplum hayatının omurgasını oluşturan evlilik bahsini ötekinin bakışıyla sunması bakımından ayrı bir önem arz etmektedir. Denilebilir ki bu metinler, -evlilik bahsi bağlamında- yalnızca toplumun sosyal yapısının anlaşılmasında değil, divan şiirinin içinde üretilen dünyanın anlaşılması bağlamında da önemli bir kılavuzdur. Yapılan çalışmada, 15. yüzyıldan 17. yüzyılın sonuna kadar Osmanlı topraklarına gelen Avrupalı seyyahlar tarafından yazılmış bazı seyahatnamelerden yola çıkılarak, Osmanlı toplumundaki evlilik ritüellerine ilişkin bilgiler vermek ve bu ritüellerin divan şiirindeki yansımalarından örnekler sunmak amaçlanmaktadır. Makale; giriş, evlenme yaşı, çok eşlilik ve evlilik türleri, evlenme öncesi uygulamalar, düğün, “talak” (boşanma) ve sonuç olmak üzere yedi başlık altında düzenlenmiştir.

Marriage in the Ottoman Society in accordance with the Travelers and Reflections to Divan Poetry

The subject of marriage, which performs an important mechanism function in the lives of many societies, consists of different ceremonies within its own processes, such as before, after and moreover at the conclusion. It is set in the well-known colorful and special applications that attract attention in the Ottoman society, which had a multi-element structure. The practices of marriage were subject to surnames, and they were treated with special attention, especially in the form of travel books, between domestic and foreign travelers. In this context, travel stories of European travelers who can be counted from the hidden historical sources of the Ottoman social life are of special importance in terms of presenting the marriage bet that constitutes the backbone of Ottoman society life with the view of the other. It can be said that in the context of marriage betting, these texts do not only represent an understanding of the social structure of society but also an important guide in the context of the understanding of the world within the Divan poetry. The aim is to give information about the rituals of marriage in the Ottoman society and to give examples from the reflection of these rituals in the divan poetry, starting from some travel books written by European travelers who came to Ottoman lands from the 15th century to the end of the 17th century. The article is divided in seven parts, i.e. introduction, marriage age, polygamy and types of marriage, applications before marriage, wedding feast, talak (divorce of a wife by her husband) divorce and conclusion.

PDF

___

Atıl, Esin, Levni ve Surname Bir Osmanlı Şenliğinin Öyküsü, İstanbul 1999.
Bilkan, Ali Fuat, Nabî Divanı, Hayatı, Sanatı ve Eserleri, Akçağ Yay., Ankara 1999.
Bilmen, Nasuhi, Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhıyye Kaamusu, C. 2. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay., İstanbul 1950.
Chardin, Jean, Chardin Seyahatnamesi, İstanbul, Osmanlı Toprakları,Gürcistan,Ermenistan, İran, çev. Ayşe Meral, Kitap Yay., İstanbul 2014.
Cin, Halil, “Mağrib Ülkeleri Üzerinde İslam’ın ve Türklerin İdari ve Hukuki Tesirleri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 2, 1991, s. 15-26.
Cin, Halil, İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay., 1974.
Çıpan, Mustafa, Fasih Divanı: İnceleme-Tenkidli Metin, MEB Yay., İstanbul 2003.
Dalyan, Murat Gökhan, XIX. Yüzyılda Gelenekten Batı Kültürüne Geçişte Ermeni Yaşamı, Öncü Kitap, Ankara 2011.
Davis, Fanny, Osmanlı Hanımı, çev. Bahar Tırnakçı, YKY, İstanbul 2006.
Erbay, Celal, “Nafaka”, İslam Ansiklopedisi, C. 32, TDV Yay., 2006.
Ercoşkun, Tülay, Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. Yüzyılda Evli lik ve Nikâha Dair Düzenlemeler, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi SBE, Ankara 2010.
Ergin, Muharrem, Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul 1980.
Erkul, Rasih, Manisali Birrî Dede Hayatı Eserleri Edebî Şahsiyeti ve Divanı, Manisa Vâliliği Yay., Manisa 2000.
Ersoylu, Halil, Cem Sultan’ın Türkçe Dîvânı, TDK Yay., Ankara 1989.
Fresne-Canaye, Philippe, Fresne-Canaye Seyahatnamesi 1573, çev. Teoman Tunçdoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2009.
Gerlach, Stephan, Türkiye Günlüğü,1573-1576, çev.Türkis Noyan, 2 C., Kitap Yay., İstanbul 2010.
Gürer, Serpil, XVII-XVIII ve XIX. Yüzyıllarda Fransız Seyahatnamelerinde Osmanlı Toplumu, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi SBE, Ankara 2010.
Harekat, İbrahim, “Mağrib”, İslam Ansiklopedisi, C. 27, TDV Yay., 2003.
Heberer, Michael, Osmanlıda Bir Köle, Brettenli Michael Heberer'in Anıları, 1585-1588, çev. Türkis Noyan, Kitap Yay., İstanbul 2016.
Kabaklı Çimen, Latife, Türk Töresinde Kadın ve Aile, IQ Kültür Sanat Yay., İstanbul 2008.
Karacan, Turgut, Bosnalı Alâeddin Sabit Divanı, Cumhuriyet Üniversitesi Yay., Sivas 1991.
Karaköse, Saadet, Nevizâde Atâyî Divânı Kısmî Tahlil-Metin, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi SBE, Malatya 1994.
Kavruk, Hasan, Şeyhüslislâm Yahyâ Divânı, Akçağ Yay., Ankara 1991.
Kaya, Bayram Ali, Azmî-zâde Hâletî Divânı, Giriş ve Divânın Tenkitli Metni, 2 C., Harward University, Cambridge 2003.
Keskin, Neslihan İ., “Osmanlı Şiirinin Önemli Bir Görsel Kaynağı Ralamb’ın Türk Kıyafetleri Albümü”, Türkiyat Mecmuası, 26, 2016, s. 247-65.
Keskin, Neslihan İ., Sosyal Hayatın 17.Yüzyıl Dîvân Şiirine Yansımaları ve Anlam Çerçeveleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi SBE, Ankara 2009.
Kıvrım, İsmail, “17. yüzyılda Osmanlı Toplumunda Boşanma Hadiseleri (Ayıntâb Örneği; Talâk, Muhâla‘a ve Tefrîk)”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10/1, 2011, s. 371-400.
Kolukırık, Suat, Dünden Bugüne Çingeneler-Kültür-Kimlik-Dil-Tarih, Ozan Yay., İstanbul 2009.
Köse, Saffet, “Hülle”, İslâm Ansiklopedisi, C. 18, TDV Yay., 1998.
Lennep, Henry J. Van, Travels in Little-Known Parts of Asia, C. I, yay. John Murray, London 1870.
Lubenau, Reinhold, Reinhold Lubenau Seyahatnamesi Osmanlı Ülkesinde, 1587-1589, çev. Türkis Noyan,. 2 C., Kitap Yay., İstanbul 2016.
Majda, Tadeusz, Ralamb’ın Türk Kıyafetleri Albümü, Alay-ı Hümayun, İsveç Elçisi Ralamb’ın İstanbul Ziyareti ve Resimleri, 1657-1658, çev. Ali Özdamar, İstanbul 2006.
Mermer, Ahmet, Karamanlı Aynî ve Dîvânı, Akçağ Yay., Ankara 1997.
Musahibzade Celâl, Eski İstanbul Yaşayışı, İletişim Yay., İstanbul 1946.
Nicolay, Nicolas, Muhteşem Süleyman'ın İmparatorluğunda, çev. Menekşe Tokyay, Şirin Tekeli, Kitap Yay., İstanbul 2014.
Ortaylı, İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, Pan Yay., İstanbul 2001.
Öndeş, Osman- Erol Makzume, Lale Devri Ressamı Jean Baptiste Van Mour, Aksoy Yay., 2000.
Özcan, Uğur-Murat Gökhan Dalyan, “19.yy'da Rumlarda ve Arnavutlarda Evlilik Müessesesinde Başlık Uygulamaları”, History Studies, Volume 3/3, 2011, s. 319-36.
Özcan, Uğur-Murat Gökhan Dalyan, “XIX. Yüzyıl Osmanlı Devletinde Nasturi, Ermeni,Yezidi ve Çerkez Topluluklarında Başlık Parası Uygulamaları”, Millî Folklor, S. 98, 2013, s. 147-64.
Özkan, Ömer, Divan Şiirinde Sosyal Hayat (14 ve 15. Yüzyıl), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi SBE, Ankara 2005.
Özkiraz, Ahmet- Gül İşçi Baş, “Osmanlıdan Günümüze Türk Toplumunda Aile Yapısı ve Boşanma”, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 18/30, 2016, s. 87-95.
Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 2 C., İstanbul 1971.
Sak, İzzet, “Şer’iye Sicilleri‐ Işığında Gayrimüslim‐ Osmanlı Vatandaşlarının Aile Hayatı: Konya Örneği (1700 1725)”, ‐ Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7, 2012, s. 117 35.
Schweiggeri, Salomon, Sultanlar Kentine Yolculuk, 1578-1581, çev. Türkis Noyan, Kitap Yay., İstanbul 2004.
Tansuğ, Sabiha, “Anadolu’nun Gelin ve Güveyi”, SkyLife, http://www.turkishairlines.com/tr-at/skylife/makaleler/2006/temmuz/anadolunun-gelin-ve-guveyi (erşim tarihi: 03.03.2017).
Tavernier, Jean-Baptiste, Tavernier Seyahatnamesi, çev. Teoman Tunçdoğan, Kitap Yay., İstanbul 2010.
Thevenot, Jean, Thevenot Seyahatnamesi, çev. Ali Berktay, Kitap Yay., İstanbul 2014.
Topaloğlu, Oğuz, “Osmanlı Dönemi Rum Gelini Gravürü”, http://www.oguztopoglu.com/2014/07/osmanl-donemi-rum-gelini-gravuru.html, (erişim tarihi: 03.02.2017).
Tournefort, Joseph, Tournefort Seyatnamesi, Birinci kitap, çev. Ali Berktay, İkinci kitap, çev.
Teoman Tunçdogan, Kitap Yay., İstanbul 2013.
Yakut, Esra, “Klasik Dönem Osmanlı Aile Hukukunda Kadının Konumu”, Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (AndHD), 1, 2015, s. 1-23.
Yüksel, Hasan, Vakfiyeye Göre Osmanlı Toplumunda Aile, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul 1999.