TÜRKÇE GÖZ VE HIRVATÇA OKO ADLARINDAN TÜREMİŞ DEYİMLER, SÖZCÜKLER VE SOYUT ANLAMLARI ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI ANALİZ

Temel anlamları görme algısına dayanan sözcükler konusunda şimdiye kadar yapılan çalışmalarda genellikle fiiller üzerinde durulmuştur. Görme algısı fiilerinin yüksek derecede çokanlamlı olduğu tespit edilmiştir. Bazı araştırmalarda, anlam genişlemesi yollarının dil aileleri ve kültür farklılıklarına göre değişiklikler gösterdiğine dikkat çekilmiştir. Bu çalışmadaki analiz için, ayrı dil ailelerine mensup ve tipolojik açıdan farklı gruplarda yer alan Türkçe ve Hırvatçanın görme organını ifade eden Türkçe göz ile Hırvatça karşılığı oko adları seçilmiştir. Araştırmanın üç temel amacı vardır: Birincisi, her iki dilde görme organını ifade eden adlardan türemiş sözcükler ve deyimlerin anlamlarını inceleyerek iki dilde ‘göz’ kavramı yardımıyla hangi soyut kavramların adlandırıldığını tespit etmek; ikincisi görme organını ifade eden adlar ile görme algısı fiileri arasında anlam genişlemesi yollarının benzerliklerini ve farklılıklarını ortaya çıkarmaktır. Çalışmanın üçüncü amacı ise göz ve oko adlarından türemiş farklı yapıların anlamlarının kavramsal açıdan birbiriyle nasıl ilişkili olduğunu tespit etmektir. Analizin sonuçları, göz sözcüğünü içeren yapıların Türkçede sayıca daha fazla olduğunu, dolayısıyla Türkçede görme algısının, deyim ve söz hazinesinin oluşumunda ve soyut kavramların adlandırılmasında daha önemli rol oynadığını göstermiştir. Öte yandan sonuçlar, Türkçe ve Hırvatça arasında soyut kavramların adlandırılmasında büyük benzerlikler olduğunu ortaya çıkarmıştır.

Abstract Meanings of Phrases and Lexemes Derived from the Turkish Noun Göz and the Croatian Noun Oko: A Contrastive Analysis

Most of the research done on the polysemy of lexemes of visual perception focused on verbs and showed that these verbs are highly polysemous, and that regularities and differences in meaning extensions among languages can be observed with respect to language families and cultural factors. The analysis in this paper focuses on nouns denoting the organ of sight in Turkish (göz 'eye') and Croatian (oko ‘eye’) - two genetically, typologically, and culturally different languages. The paper has three goals: 1) to explore which abstract domains are lexicalized by the nouns denoting the organ of sight in the two languages; 2) to show similarities and differences in meaning extensions between these nouns and the verbs of visual perception in the two languages; and 3) to reveal semantic links among abstract meanings of lexemes and phrases formed from the nouns göz and oko. Results show that Turkish is richer than Croatian in lexemes and phrases which have as their component the noun denoting the organ of sight. Therefore it can be assumed that visual perception plays more important role in Turkish in structuring of vocabulary and naming of abstract concepts. Nevertheless, significant similarities in naming of abstract concepts are observed.

PDF

___

Aygün, Mehmet, “Türkçe ve Almanca’da ‘göz’le ilgili deyimler’in incelenmesi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt 13, sayı 1. Elaziğ 2003, s. 71-88.
Evans, Nicholas - David Wilkins, “In the Mind's Ear: The Semantic Extension of Perception Verbs in Australian Languages”. Language 76/(3), 2000, s. 546-592.
Johnson, Mark, The Body in the Mind. The Bodily Basis of Meaning, Imagination, and Reason, The University of Chicago Press, Chicago/London 1987.
Kerovec, Barbara, “Polisemija glagola osjetilne percepcije u turskom jeziku s osvrtom na hırvatski jezik”, Uluslararası Türk Kültürü Araştırmaları Sempozyumu (TÜKAS 2015) bildiri kitabı, Editörler: Hüseyin Gönel ve Murat Gür, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Basımevi, Nevşehir 2016, s. 30-45.
Kövecses, Zoltán, Metaphor in Culture: Universality and Variation, Cambridge University Press, Cambridge/New York 2010.
Kövecses, Zoltán, Metaphor: A Practical Introduction. Oxford University Press, New York 2002.
Kövecses, Zoltán, Metaphors of Anger, Pride, and Love: A Lexical Approach to the Structure of Concepts, John Benjamins, Amsterdam/Philadelphia 1986.
Lakoff, George - Mark Johnson, Metaphors We Live By, University of Chicago Press, Chicago 1980.
Lakoff, George, Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal about the Mind, The University of Chicago Press, Chicago 1987.
Sweetser, Eve, From Etymology to Pragmatics. Metaphorical and Cultural Aspects of Semantics, Cambridge University Press, Cambridge 1990.
Viberg, Åke, “The verbs of perception: A typological study”, Explanations for language universals, Editörler: Brian Butterworth, Bernard Comrie ve Osten Dahl, Mouton de Gruyter, Berlin 1984, s. 123-162.
Žic Fuchs, Milena, “Metafora kao odraz kulture”, Zbornik radova “Prožimanje kulture i jezika”, Editörler: Yvonne Vrhovac ve Marin Andrijašević, Hırvatsko društvo za primijenjenu lingvistiku, Zagreb 1991, s. 27-33.
Anić, Vladimir, Rječnik Hırvatskog jezika, Novi Liber, Zagreb 1991.
Bayhan, Şakir, Sırpça Sözlük. Sırpça-Türkçe. Türkçe-Sırpça, Devran Matbaacılık, Ankara 2004.
Đinđić, Slavoljub vd., Türkçe-Sırpça Sözlük, Türk Dil Kurumu, Ankara 1997.
Hırvatski jezični portal (http://hjp.znanje.hr/)
Menac, Antica vd., Hırvatski frazeološki rječnik, Naklada Ljevak, Zagreb 2014.
Püsküllüoğlu, Ali, Arkadaş Türkçe Sözlüğü, Arkadaş Yayınevi, Ankara 2005.
TDK Güncel Türkçe Sözlük (http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts)
Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1983.
Hırvatski nacionalni korpus. Zavod za lingvistiku, Filozofski fakultet, Sveučilište u Zagrebu. (http://filip.ffzg.hr/bonito2/run.cgi/first_form)
Hırvatski web korpus (http://nl.ijs.si/noske/all.cgi/first_form?corpname=hrwac;align)
ODTÜ Türkçe Derlemi. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Enformatik Enstitüsü.