20352

KIRGIZİSTAN’DAKİ ESKİ YERLEŞİM YERLERİ VE TARİHÎ KALINTILARIN DEĞERLENDİRİLMESİ: BALASAGUN, AK-BEŞİM, SARIG (KRASNAYA-REÇKA)

Bugünkü Kırgızistan topraklarında eskiden hüküm süren Türk boylarının ve bunların hâkimiyetinde yaşayan diğer grupların meydana getirdikleri ve günümüze ulaşan tarihi eser ve malzemeleri özellikle Kırgızistan tarihi bakımından önemli gördüğümüz bazı yerleşim yerleri ile yakın bölgelerinden elde edilen tarihî malzeme üzerinde durulmuştur. Bunlardan birincisi; Karahanlı Devleti’nin merkezi olan Balasagun şehri harabelerinde varlığını günümüze kadar sürdüren minare, onun yakınındaki türbeler bunların özellikleri, hamam ve Burana Devlet Açık Hava Müzesinin tanıtımı ile burada sergilenen eserlerin getiriliş yerlerinden hareketle Kırgızistan’ın o dönemlerdeki siyasi durumu yansıtılmaya gayret edilmiştir. Açık Hava Müzesinin bir köşesinde yer alan tek katlı küçük müze binasının iki salonunda koruma altına alınıp sergilenen tarihî malzeme tanıtılıp, bunlar arasında Karahanlı öncesi döneme ait olup bilhassa Türgişler ve Batı Göktürkler dönemindeki eserlere benzerlik gösterenler açıklanmıştır. İkinci olarak da eski Balasagun şehri yakınında yer alan eski Ak-Beşim harabeleri ve buradan elde edilen bazı önemli materyallerden hareketle burasının tarihî önemine işaret edilmiştir. Bu iki yerleşim bölgelerine pek de uzak sayılmayan Sarıg (Krasnaya-Reçka) hakkındaki bilgiler eski Türk yerleşim yerleri ve burada hayat sürdüren Türk ve diğer milletlere mensup halkın yaşayış tarzı dikkate alınarak değerlendirilmeye çalışılmıştır.

An Evaluation of Old Settlements and Historic Ruins in Kyrgyzstan: Balasagun, Suyab, Sarıg (Krasnaya-Reçka)

This paper examines historical artifacts produced by former governing Turkic tribes and other groups living under their rule, in today’s Kyrgyzstan lands, and their extant historical artifacts and materials. In particular, we have focused on some important historical places in Kyrgyzstan’s history and the historical materials obtained from nearby areas. The first of these is a minaret, which continued its presence in the city ruins of Balasagun, which is the center of Karahanid state. We also analysed nearby tombs and their characteristics, public bath and the publicity of an Open Air Museum. The departure point of these historical materials which were demonstrated in this museum tried to reflect the political situation of Kyrgyzstan at that time. Historical materials exhibited and preserved in two halls of a single-story small museum building located at an edge of the Open Air Museum were introduced, among them, those belonging to the pre-Karahanid period, especially those similar to the Turgişler and Western Göktürk era works, are explained. Secondly, with reference to the old Ak-Beşim ruins near the old city of Balashagun and some important material obtained there, the historical significance of this place has been pointed out. The information about Sarıg (Krasnaya-Rechka), which is not far from these two settlement areas, has been evaluated by taking into consideration the old Turkish settlements, and Turkish way of life but also other nations’ way of life living there.

PDF

___

“Kırgız Cergesi”, Ansiklopedi, Frunze 1990.
Barthold, Vasily Viladimiroviç, Kırgız Cana Kırgızstan Tarihi Boyunca Tandalma Emgekter, hzl. Ö. Karaev, Bişkek 1997.
Bernştam, Aleksander Natanoviç, Arhitekturniye Pamyatniki Kirgizii, Moskova-Leningrad 1950.
Bernştam, Aleksander Natanoviç, Trudı Semireçinskoy Arheologiçeskoy Ekspeditsii “Çuyskaya Dolina”, Moskova 1950.
Cumagulov, Çetin, “Kırgızistan’daki Nestorian Anıtlarıyla ilgili Yeni Buluşlar (XII-XIV Yüzyıllar)”, Bayırkı Kırgız Tarıhının Aktualduu Problemaları, Bişkek 2001, s. 105-109.
Garyaçeva, V., “Orto Kılımdagı Kırgızstandın Arhitekturalık Estelikterindegi Koozdoolor”, Kırgızstandın Estelikteri,I, Frunze 1970, s. 49-60.
Genç, Reşat, Karahanlı Devlet Teşkilâtı, İstanbul 1981.
Genç, Reşat, Kaşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası, Ankara 1997.
Kırgız Sovyet Ansiklopediyası, I, Frunze 1976.
Kocobekov, Murat, “Balasagun Kimdiki”, Kırgızistan Madaniyatı Gazetesi, nr. 43 (1239), 25 Ekim 1990.
Kojemyako, P. N., “Asnovnıye Dostijeniya i Problemı Arheologii Kirgizkoy SSR”, Moskova 1970, s. 16-20.
Kojemyako, P. N., Bayırkı Madaniyat Estelikterin Saktalı, Frunze 1969.
Kojemyako, P. N., Krasnaya–Reçka i Burana, (Materialı i İssledovaniya Kirgizskoy Arheologiçeskoy Ekspeditsii),Frunze 1989.
Kojemyako, P. N., Rannesrednevekovıe Goroda i Poseleniya Çuyskoy Dolini, Frunze 1959.
Konukçu, Enver, “Balasagun”, mad. DİA, V, İstanbul 1992.
Pomaskin, B., “Burana Munarasının Restavratsiyalodogu Ayrım Prinsipter”, Kırgızstandın Estelikteri, IV, Frunze 1980, s. 33-39.
Şalekenov, V., Orta Çağda Aktöbö, Ankara 2006.
Şeşen, Ramazan, İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara 1998.
Togan, Z. Velidi “Balasagun” mad., İA, II, s. 269-272.
Törökanov, Esenkul, Respublikalık Arheologiya-Arhitekturalık Burana Müzey-Kompleksi, Frunze 1989.
Ürekli, Muzaffer, “Burana Devlet Açık Hava Müzesi”, Türk Yurdu, XXI/171, Ankara, Kasım 2010, s. 77-81.
Vinnik, Dimitri Feodoroviç, “Issık Köl Örönündögü Bayırkı Kalalar”, Kırgızstandın Estelikteri I, Frunze 1970, s. 34-39.
Vinnik, Dimitri Feodoroviç, “Issık Köl Örönündögü Bayırkı Köçmöndördün Estelikteri”, Kırgızstandın Estelikteri I, Frunze 1970, s. 24-33.
Zyablin, Leonid, Vtoroy Budistkiy Hram Ak-Beşimskogo Goroditsa, Frunze 1961.