SULTAN III. AHMED’İN KIZI SALİHA SULTAN İLE KAPTAN-I DERYÂ NİŞLİ MEHMED PAŞA’NIN DÜĞÜN MERASİMİ

Osmanlı saltanat geleneğinde padişahların kız kardeşleri ve kızları hanedan mensubu oldukları için yaşamları, eğitimleri, evlilikleri tıpkı şehzadeler gibi belirli bir kaideye göre tertip edilmiştir. Hayatları, evlilik çağına gelinceye kadar Osmanlı sarayında harem bölümünde annelerinin yanında Türk kültür ve gelenekleri ekseninde geçmiştir. Eğitimleri de yine sarayda kendilerine tahsis olunan mekânlarda özel hocalar eşliğinde gerçekleşmiştir. Bunlar ayrıca teamül gereği onlu yaşlarına geldikleri esnada zengin temlik veya has tahsisleri ile taltif edilmişlerdir. Nişan veya evlilik çağına geldiklerinde teşrifat ve teşkilat nizamına uygun olarak gösterişli törenlerle genelde itibarlı ve maddi bakımdan zengin sayılabilecek paşalarla, beylerle ve alimlerle evlendirilmişlerdir. Çalışma konusu olarak ele alınan Saliha Sultan, III. Ahmed’in kızıdır. Gerek babası döneminde gerekse sonrasında tahta geçen amcazadesi I. Mahmut döneminde ve sonra kardeşi III. Mustafa devrinde bu padişahların teşvikleriyle çok sayıda evlilik gerçekleştirmiştir. İlk evliliğini 13 yaşında yapmıştır. Yaptığı tüm evliliklerde eşlerinin kendisinden yaşça büyük olması hasebiyle belirli aralıklarla dul kalmış ancak çok geçmeden itibarlı şahıslarla evlendirilmiştir. Bu çalışmada Saliha Sultan’ın son evliliği olarak kayıtlarda bahsi geçen ve Kaptan-ı Derya Nişli Mehmed Paşa ile gerçekleşen izdivacına ilişkin nişan ve nikâh merasimi süreci ve sunulan hediyelerin miktar ve mahiyeti ele alınmış; merasime ilişkin arşiv vesikaları ve dönemin kronikleri de esas alınarak bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır

Wedding Ceremony of Sultan III. Ahmed's Daughter‘s Saliha Sultan With Kaptan-ı Derya Mehmed Pasha Who İs From Niş

Since the sisters and daughters of the sultans were members of the dynasty in the Ottoman sultanate tradition, their lives, education and marriages were arranged according to a certain rule, just like the princes. Until they reached the age of marriage, they spent their lives with their mothers in the harem section of the Ottoman palace, in the axis of Turkish culture and traditions. Their training was also carried out in the palace, in the places allocated to them, in the company of private teachers. In addition, according to the custom, when they reached the age of ten, they were rewarded with rich assignments or special allocations. When they reached the age of engagement or marriage, they were married to reputable and financially rich pashas, gentlemen, and scholars, with ostentatious ceremonies in accordance with the ceremony and organization order. Saliha Sultan, which is considered as the subject of the study, She is III. Ahmed's daughter. During the reign of his uncle, Mahmut I, who ascended the throne both during and after his father, and then his brother During the reign of Mustafa III, many marriages were made with the encouragement of these sultans. He had his first marriage at the age of thırteenth. Due to the fact that all his wives were older than him in all his marriages, he was widowed at certain intervals, but was soon married to reputable people. In this study, the engagement and wedding ceremony process of Saliha Sultan's marriage with Kaptan-ı Derya Nişli Mehmed Pasha, which is mentioned in the records as the last marriage, and the amount and nature of the gifts presented; An evaluation has been made based on the archive documents of the ceremony and the chronicles of the period.

PDF

___

Arşiv Kaynakları
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA) Topkapı Sarayı Müzesi Arşiv Evrakları (TSMA.e), No.: 272/1: H.08.11.1177/ M.14.12.1763), v.1-5).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Topkapı Sarayı Müzesi Arşiv Evrakları (TS.MA-e), No.: 422/1-6, (29 Zilhicce 1142/ 15 Temmuz 1730).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), Topkapı Sarayı Müzesi Arşiv Evrakları, (TSMA.E) No.: 790/39; 156/61.
Kaynak Eserler
Abdülaziz Bey, Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, haz. Kazım Arısan & Duygu Arısan Günay, (1995)
Ahmet Lûtfî Efendi, Vakʾanüvîs Ahmet Lütfî Efendi Tarihi, IV-V, haz. Yücel Demirel, (İstanbul: Yapı Kredi Yay.,1999).
Ali Seydi Bey, Teşrifât ve teşkilâtımız: (Teşrifât ve teşkilât-ı kadimemiz), neş. Niyazi Ahmet Banoğlu, (İstanbul: Kervan Kitabevi, 1921).
Çelebizade İsmaîl Âsım Efendi, Târîh-i İsmaîl Âsım Efendi, 6, haz. Kemal Efendi, (İstanbul: Matbaa-i Amire, 1135).
Mehmed Raşid, Tarih-i Raşid, IV, İstanbul (1282).
Araştırma-İnceleme Eserler
Abdülazim Mahmud ed-Dîb., “Çeyiz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 8, (TDV Yay., 1993), 296-7.
Acar, Funda “Osmanlı’da Padişah Oğulları ve Kızlarının Eşitlendiği Alan: Teşrifat”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fak. Dergisi, 14 (27), (2015), 183-202.
Aktepe, M. M., “Ahmed III”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, II, (1989), 34-8.
Akyıldız, Ali, “Batılılaşma Döneminde Osmanlı Saray Kadınları”, Dergâh Dergisi, 105 (1), (1998,), 16-8.
And, Metin, Kırk Gün Kırk Gece, Osmanlı Düğünleri ve Şenlikleri Geçit Alayları, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2020.
And, Metin, Osmanlı Şenliklerinde Türk Sanatları. (Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., 1982).
Aslan, Selahattin, “Osmanlı Devleti’nde Siyasal İktidar Unsuru Olarak Harem”, Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1 (1), (2011), 1-13.
Aydın, Mehmet Ali, “Mehir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 28, (2003), 389-91.
Aynur, Hatice, “Saliha Sultan’ın Düğün Töreni ve Şenlikler”. Tarih Toplum, 61, (1989), 31-9.
Aynur, Hatice, “Surnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 37, (2009), 56-7.
Balaman, Ali Rıza, Gelenekler, töre ve törenler. (Betim Yay., 1983).
Berber, Oktay, “Türk kültüründe Eğlence ve Birlik Unsuru Olarak Düğünler” Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (10), (2009), 1-11.
Budak, Mert, “Osmanlı -Rus ilişkilerinde Kafkasya”, Avrasya Etüdleri, 4 (103), (1995), 103-27.
Davis, Fanny, The Ottoman lady: A social history from 1718 to 1918. (Greenwood Yay.,1986).
Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. (Aydın Kitabevi, 2009). Dumas, Juliette, “Bir Prenses Bir Köleyle Evlenirse”, Toplumsal Tarih, 209, (2011), 2-7.
Dumas, Juliette, “Erken Modern Dönemde Dâmâd-ı Şehriyârî”, Toplumsal Tarih, 226, (2012), 34-9.
Dumas, Juliette, “Osmanlı Hareminden Fransız Sarayına”, Toplumsal Tarih, 202, (2010), 2-8. Giz, Adnan, “Üç Yaşında Evlenen Sultanlar”. Tarih Dünyası, 3, (1950), 105-7.
Güler, Mustafa-Rahime Özdamar, III. Ahmed’in Kızı Saliha Sultan ve Vakıfları (1127- 1192/1715-1778), Tarih Dergisi, 75 (2021/3), 117-58.
Güngör,Tahir, “Vak’anüvis Hakim Eefendi Tarihi (Metin ve Tahlil)”, (DT, Marmara Ü., İstanbul, 2014).
Hammer, Joseph Freiherr Von-Purgstall, Büyük Osmanlı Tarihi, XIV, yay. haz. Erol Kılıç - Mümin Çevik, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1994.
Hammer, Joseph Von, Büyük Osmanlı Tarihi. (Çev. Vecdi Bürün), VII, (1989), 378; VIII, (1991), 7-172.
İnalcık, Halil, “Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü”, (1569), Belleten, XII (46), (1948), 359-67.
Kılıç, Dündar Ali, İmparatorluk Seremonisi. Tarih Düşünce Kitapları, (2004)
Köse, Osman, “XVIII. yüzyıl Osmanlı-Rus münâsebetleri”. Osmanlı, 1, (1999).
Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917’ye Kadar. (TTK Yay.,1999).
Mertayak, Aydın, “Nişli Mehmed Ağa’nın Rusya sefâreti ve sefâretnâmesi (1722-1723)”. (Yayınlanmamış YLT), Gaziosmanpaşa Ün., 2005).
Nutku, Özdemir, “Damad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 8, (1993), 434-5.
Özgüdenli, Osman G., “Sultân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 37, (2009), 496-7.
Peirce, Leslie, Harem-i Hümâyûn Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar. çev. Ayşe Berktay, (Tarih Vakfı Yurt Yay.,2002).
Sakaoğlu, Necdet, Bu Mülkün Kadın Sultanları: Valide Sultanlar, Hasekîler, Kadın Efendiler, Sultan Efendiler. (Oğlak Yay.,2008).
Savaş Ali İbrahim, “Osmanlı Elçilerinin Resm-i Kabul Protokolleri”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, 11, (1996), 111-24.
Savaş, Ali İbrahim, “Osmanlı Elçilerinin Sefâret Güzergâhları”, Toplumsal Tarih, 27, (1996), 54-62.
Şeker, Mehmet, “Hil’at”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 18, (1998), 25-7. Şemseddin Sami, Kamus-i Türki. (İdeal Kültür Yay., 2019).
Tezcan, Hülya, Osmanlı Sarayı’nın Çocukları: Şehzade ve Hanım Sultanların Yaşamları, Giysileri. (Aygaz Yayı., 2008).
Tuğlacı, Pars, Osmanlı Saray Kadınları. (Cem Yay.,1985).
Uluçay, M. Çağatay, “Fatma ve Safiye Sultanların Düğünlerine Ait Bir Araştırma”. İstanbul Enstitü Mecmuası, Baha Matbaası, IV, (1958), 68-87.
Uluçay, M. Çağatay, “Onsekizinci Asırda Yapılan Sultan Düğünlerine Umumi Bir Bakış”, Yeni Tarih Dergisi, 1, (1957), 80-3.
Uluçay, M. Çağatay, Osmanlı Saraylarında Harem Hayatının İçyüzü, (İnkılab Yay., 1959).
Uluçay, M. Çağatay, Padişahların Kadınları ve Kızları. (Ötüken Yay., 2011).
Unat, Faik. Reşit, “Kapıcıbaşı Nişli Mehmet Ağa’nın Moskova Sefâretnâmesi” Tarih Vesikaları Dergisi, 2 (10), (1942), 284-99.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Nahıl ve Nakil Alaylarımız”, Belleten,157 (1), (1957), 55-67.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı. (TTK Yay.,1988).
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi.4 (2), (TTK Yay., 1995).
Yerasimos, Marianna, Osmanlı Mutfağı, 500 Yıllık Osmanlı Yemek Kültürü, Günümüze
Uyarlanmış 99 Osmanlı Yemeği, İstanbul, Boyut Kitapları.