HÂVERNÂME / HÂVER-ZEMÎN CENKLERİNE BAZI YÖNLERİYLE BENZEYEN YENİ BİR HZ. ALİ CENKNÂMESİ: HZ. ALİ İLE HÂVER ŞÂHI KUTÛL’UN CENGİ

Cenknâme, manzum veya mensur şekilde yazılan, savaş ve kahramanlık hikâyelerinin anlatıldığı eserlere verilen isimdir. Tarih boyunca Türklerin yaptığı savaşlar, onların savaşçı kimliklerinin ön plana çıkmasına sebep olmuştur. Bu durum, Türk halkının savaş ve kahramanlığa olan ilgisini artırmış ve bu konuda edebî ürünlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Türk edebiyatında, savaş ve kahramanlık hikâyeleri hususunda akla gelen en önemli isim, şüphesiz Hz. Ali’dir. İslam peygamberi Hz. Muhammed’in hem damadı hem de amcası oğlu olan Hz. Ali’nin, İslam’ın yayılışı sürecindeki savaşlarda gösterdiği kahramanlıklar, Anadolu’da teşekkül eden edebiyatta yankı bulmuş ve bunun sonucu olarak onun kahramanlıklarını anlatan birçok cenknâme kaleme alınmıştır. Bu çalışmada, şairi bilinmeyen manzum bir Hz. Ali cenknâmesi incelenmiştir. Hz. Ali ile Hâver şâhı Kutûl’un mücadelesini anlatan manzum Cenknâme’nin tek nüsha üzerinden transkripsiyonlu metni oluşturulmuş; şekil, muhteva ve dil özelliklerine değinilmiştir. Eski Anadolu Türkçesi dil özelliklerinin hâkim olduğu ve mesnevi nazım şekliyle kaleme alınan Cenknâme, 331 beyittir ve Hâvernâme / Hâver-zemîn cenkleriyle muhteva itibariyle bazı benzerliklere sahiptir

A New Cenknâme Similar in Some Ways to Hâvernâme / Hâver-Zemîn: Cenk of Ali and Shah Kutûl of Hâver

Cenknâme is the name given to the works written in verse or prose, in which the stories of war and heroism are narrated. The wars fought by the Turks throughout history have brought their warrior identities to the fore. This situation increased the Turkish people's interest in war and heroism and led to the emergence of literary products on this subject. Undoubtedly, Ali is the most important name that comes to mind in terms of war and heroic stories in Turkish literature. The heroic actions of Ali, the son-in-law, and cousin of Islam prophet Mohamad, in the wars during the spread of Islam echoed in the literature in Anatolia, and as a result, many cenknâme describing his heroism were written. In this study, a poetic verse whose poet is unknown, Ali cenknâme has been studied. The transcribed text of the verse Cenknâme, which describes the struggle of Ali and Shah Kutul of Haver, was created out of a single copy; shape, content, and language features are mentioned. Cenknâme, which is dominated by Old Anatolian Turkish language features and written in masnavi verse, consists of 331 couplets and has some similarities with the Hâvernâme / Hâver-zemîn cenknâme in terms of content.

PDF

___

Aksoy, Ömer Asım. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1988.
Atilay, Ali, “Kitâb-ı Hâver-nâme’nin Metindeşliği ve İncelenmesi” DT, İstanbul Ü., 2020.
Bozkurt, Nebi ve Mustafa Sabri Küçükaşçı, “Medine”, İslam Ansiklopedisi, C. 28, Ankara: TDV Yay., 2003, 305-11.
Çetin, İsmet. Türk Edebiyatında Hz. Alî Cenknâmeleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay., 1997.
Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yay., 2000.
Dilçin, Cem. Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK Yay., 2016.
Dilçin, Cem. Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yay., 2013
Fayda, Mustafa. “Muhammed”. İslam Ansiklopedisi, C. 30, İstanbul: TDV Yay., (2005), 408- 23.
Fığlalı, Ethem Ruhi. “Ali”, İslam Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul: TDV Yay., (1989), 371-4.
Hatiboğlu, İbrahim. “Sa’d b.Ebû Vakkâs”, İslam Ansiklopedisi, C. 35, İstanbul: TDV Yay., (2008), 372-4.
Güden, Zehra, “Hz. Ali Cenknâmelerinin Estetik Değerler Bakımından İncelenmesi” YLT, Sakarya Ü., 2013. İbn Manzûr. Lisanü’l Arab, C. 13, Beyrut: Dâr Sadr, 1414.
İpekten, Haluk. Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh Yay., 2016. Kayaokay, İlyas. Yeni Bir Nüsha Işığında Eski Anadolu Türkçesi Devri Manzum Hz. Ali Cenk- nâmeleri. İstanbul: DBY, 2021.
Keçelioğlu, Sünbül, “İslam Resim Sanatında Hz. Ali ve Hâvernâme” DT, Hacettepe Ü., 2008.
Kızıltaş, Maşallah. “Şairi Bilinmeyen Manzum Bir Hz. Ali Cenknâmesi: Hz. Ali’nin Melik ile Cengi”, Edebi Eleştiri Dergisi V(1), (2021): 57-96.
Küçük, Serhat. Ali-İfrit Cenknâmesi. İstanbul: Kesit Yay., 2014.
Özaydın, Abdülkerim. “Eşter”, İslam Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul: TDV Yay., (1995), 486-7.
Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yay., 2011.
Parlatır, İsmail. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yay., 2011.
Saraç, M.A. Yekta. Eski Türk Edebiyatına Giriş: Biçim ve Ölçü. Eskişehir: Anadolu Ü. Yay., 2016.
Sezikli, H. Ahmet. “Amr b. Ma’dîkerib”, İslam Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul: TDV Yay., (1991), 88.
Şemseddin, Sami. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Kapı Yay., 2011.
Şengül, Mehmet Bakır. “Romanda Mekân Kavramı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3/11, (2010): 528-38.
Üzüm, İlyas. “Muhassin b. Ali b. Ebû Tâlib” İslam Ansiklopedisi, C. 31, İstanbul: TDV Yay., (2020), 21-2.
Yaşar, Hülya, “Hazret-i Ali’nin Hâver-nâme Cenkleri (İnceleme-Metin)” YLT, Cumhuriyet Ü., 2007.
İnternet Kaynakları
https://sozluk.gov.tr/., erişim tarihi: 21.02.2022.
https://sozluk.gov.tr/, Derleme Sözlüğü, Türkiye Türkçesi Ağızlar Sözlüğü, erişim tarihi: 15.03.2022.
http://www.lugatim.com/s/emir., erişim tarihi: 10.01.2022.
https://sozluk.gov.tr/?q=&aranan= erişim tarihi: 15.03.2022.
https://sozluk.gov.tr/?q=&aranan= erişim tarihi: 15.03.2022