OSMANLI DEVLETİ’NDE MANASTIRBEND CEZASI VE UYGULAMALARI (1789-1839)

Osmanlı Devleti hâkim olduğu geniş coğrafi alanda çok sayıda farklı ulustan ve inançtan insan topluluklarını sınırları içerisinde barındırmıştır. Bu süreçte toplulukların tamamının, oluşturulan kanun ve kurallara riayet etmesi zorunlu tutulmuş, kanunlara aykırı davranışlarda bulunulması ise suç kabul edilmiş ve çeşitli şekillerde cezalandırılmıştır. Osmanlı Devleti kanunlara aykırı olmaması şartıyla, farklı etnik ve dinî grupların gelenek, görenek ve inançlarına uygun bir yaşam sürdürmelerine izin vermiştir. Ancak Osmanlı Devleti’nin geleneksel yaşamına uymayan ve aykırı davranışlarda bulunan gayrimüslimlere ise çeşitli şekillerde yaptırım uygulanmıştır. Patrikliğin padişaha doğrudan veya dolaylı olarak yapmış olduğu şikâyet sonucunda suçlu bulunan gayrimüslim vatandaşlar, padişahın emriyle cezalandırılmıştır. Uygulanan cezalar çeşitli olmakla beraber, sıklıkla hapis cezaları ile karşılaşılmaktadır. Kayıtlarda suçluların yerleştirildiği mekânlardan dolayı farklı isimlerle adlandırılan hapis cezalarının bir kısmı ise manastırlarda uygulanmıştır ve manastırbend olarak ifade edilmiştir. Osmanlı Devleti’nde sadece Hristiyan vatandaşlara uygulanan manastırbend cezası ile suçlular ıslah olana kadar manastırlarda tutulmaktadır. Ayrıca manastırlara bağlı olan kale veya kulelerde de suçlular mahkûm edilmiştir. Manastırlarda mahkûm olan kişilerin merkeze ıslah olduğuna dair arzuhâl gönderdikleri görülmektedir. Gönderilen arzuhâllerin Divanda incelenmesi sonucunda ıslah olduğu kanaatinin oluşması durumunda mahkûm affedilip serbest bırakılmıştır. Bu çalışma, Osmanlı Devleti’nde 1789-1839 yıllar arasında kayıtlarda yer alan manastırbend cezalarını analiz etmeyi amaçlamaktadır.

Manastirbend Penalty and Its Practices in The Ottoman State (1789-1839)

The Ottoman Empire housed a large number of people from different nationalities and faiths within its borders in the wide geographical area it dominated. It was obligatory for all of these communities to comply with the established laws and rules in this period. Acting against the law was considered a crime and punished in various ways. The Ottoman State allowed different ethnic and religious groups to lead a life following their traditions, customs and beliefs, provided that they were not against the law. However, non-Muslims who did not comply with the traditional life of the Ottoman Empire and acted contrary to it were sanctioned in various ways. Non-Muslim citizens who were found guilty due to the patriarchate's direct or indirect complaint to the sultan were punished by the sultan's order. Although the penalties applied are various, prison sentences are frequently encountered. Some of the prison sentences, which were named with different names due to where the criminals were placed in the records, were applied in monasteries and were expressed as monasterybend. In the Ottoman Empire, with the monasterybend penalty applied only to Christian citizens, criminals were kept in monasteries until they were reformed. Criminals were also convicted in castles or towers attached to monasteries. It is seen that people who were sentenced in monasteries sent a petition to the center for improvement. As a result of examining the petitions sent in the Court, the prisoner was pardoned and released if it was concluded that the prisoner was reformed. This study aims to analyze the monasterybend penalties in the Ottoman Empire between the years 1789-1839.

PDF

___

Arşiv Kaynakları
Kal’abend Defterleri: 25, 26, 27, 28, 32, 40.
Kal’abend Dosya: 137, 143, 156, 160, 161, 162, 171.
Mühimme-i Mektum Defterleri: 976.
Atik Şikâyet Defteri: 198.
Hatt-ı Hümayun: 14097.
Cevdet Tasnifi: Cevdet Maliye: 31680
Tetkik Eserler
Aksın, Ahmet-Baytimur, Suha Oğuz, “25 Numaral ı Kalebend Defterinin Tanıtımı ve Kalebent Defterlerinin Osmanlı Sosyal Tarihi Bakımından Önemi”, (XV. Türk Tarih Kongresi, C. IV, Kısım I, Ankara 11-15 Eylül 2006), 793-812.
Aksın, Ahmet-Baytimur, Suha Oğuz, “Osmanlı Devletinde Hapis Cezaları ve Uygulamaları
(1791-1808)”, (XVI. Türk Tarih Kongresi, C. IV, Kısım I, Ankara 20-24 Eylül 2010), 11-25.
Aksu, Ayşe. Osmanlı’da İki Amerikalı Misyoner Levi Parsons ve Pliny Fisk’in Anadolu ve Kudüs Seyahat Raporları. İstanbul: Dergâh Yay., 2015.
Alakuş, Murat, BOA 6 (H. 1151-1152 / M. 1739) v e 31 (H. 1221-1222 / M. 1806-1807) Numaralı Kalebend Defterleri (İnceleme ve Metin), Y LT, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Ü., 2016.
Anagnostopulu, Athanasia. Tanzimat ve Rum Milletinin Kurumsal Çerçevesi, 19. Yüzyıl İstanbul’unda Gayrimüslimler, ed. Pinelopi Stathis, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., 1999.
Bayraktar Tellan, Elif. “Osmanlı Araştırmalarında Yeni Kaynakların Tarih Yazımına Katkıları: Manastırbend Örneği”, Tarih Yazımı, 1 (2) Kış 2019, 171-90.
Baytimur, Suha Oğuz, 25 Numaralı Kal‘abend Defteri (1 / 61-a.Sayfa) (H. 1205 / M. 1790– 1791), YLT, Fırat Ü., 2005.
Baytimur, Suha Oğuz. “Osmanlı Devletinde Kalpazanlık Faaliyetleri ve Uygulanan Cezalar (1789-1808)”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 5 (2) 2016. 249-56.
Çeribaş, Volkan. 33 Numaralı Kalebend Defteri (s.1-133 / H-1227-1229 / M-1812-1814) (Metin ve İnceleme), YLT, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Ü., 2017.
Daşçıoğlu, Kemal. Osmanlı’da Sürgün. İstanbul: Yeditepe Yay., 2007.
Ercan, Yavuz. Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler. Ankara: Turhan Yay., 2001. Gürkan, Selime Leyla. “Manastır”, DİA, C. 27, 2003, 560-1.
Hillner, Julia. Punishment And Penance In Late Antiquity. New York: Cambridge University Press, 2015.
Kavaklı, Sibel, 929/A Numaralı Nefy Defterinin (1826 / 1833) Transkripsiyon v e Değerlendirilmesi, YLT, Gaziosmanpaşa Ü., 2005.
Öyünç, Seyfettin. 37 Numaralı Kal’abend Defteri’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (H. Zilhicce 1239-Şaban 1241 / M. Temmuz 1824-Nisan 1826), Yayımlanmamış YLT, Kırşehir Ahi Evran Ü., 2020.
Özcoşar, İbrahim. “Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Hukuki Durumu Ve Millet Sistemi”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7 (2003): 124-139.
Pekak, Mustafa Sacit. “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Gayrimüslim Vatandaşların İmar Faaliyetleri ve Mustafapaşa (Sinasos)” Bilig 51 (2009): 171-204.
Soykan, T. Tankut. Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslimler, İstanbul, Ütopya Kitapevi, 2000.
Söylemez, Mehmet Mahfuz. “Kalebend Cezası Bağlamında Osmanlı’da Patrikhanenin Yargılama ve Ceza Ehliyeti”, Dinsel ve Kültürel Farklılıkların Bir Arada Yaşaması: İstanbul Tecrübesi, (Ed. M. Fatih Arslan-M. Veysel Bilici), (İst anbul Pelikan Basımevi 2010). 135-56.
Şemseddin Sami. Kamûs-ı Türki. İstanbul: İdeal Kültür Yay., 2017.
Şen, Ömer. Osmanlı’da Mahkûm Olmak. İstanbul: Kapı Yay., 2007.
Temizer, Abidin. “Kadınsız Şehir Aynaroz: Tarih, Mekân Ve Yaşam”, Studies Of The Ottoman Domain, 2 (2) (Şubat 2012): 1-22.
Toku, Zeynep. 34 Numaralı Kalebend Defterine Göre (s. 1-106) H. 1230-1231 / M. 1815-1816
Yılları Arasında Osmanlı Devleti’nde Suç, Suçlu ve Cezalar (Değerlendirme-Metin), Y LT, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Ü., 2019.
Uz, Ramazan. 24 Numaralı Kalebend Defterine (H. 1203 – 1205 / M. 1788 – 1790) Göre Osmanlı Devleti'nde Suçlar, Suçlular ve Cezalar (Değerlendirme Ve Metin), YLT, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Ü., 2017.
Ünlü, Mucize-Çeribaş, Volkan. “Kalebend Defterlerine Göre Osmanlı’da Kadın Mahkûmlar (1800-1815)”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 6 (16) Kasım 2019, s.535-53. S