OSMANLI DEVLETİ’NDE AVCI KUŞU YETİŞTİRİCİLİĞİ / BÂZDÂRÂNLIK (BATI ANADOLU ÖRNEĞİ)

Bir geçim vesilesi olarak ortaya çıkan avcılık, insan merkezli medeniyetin gelişmesine paralel olarak devlet ve hanedanlar için askerî bir talim, spor ve eğlence hâline dönüşmüştür. Bozkır geleneğine sahip olan Türk devletlerinin ve topluluklarının sosyal ve kültürel hayatlarında ise avcılık ve av kültü, bir yaşam felsefesi olarak büyük bir etkiye sahiptir. Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarından itibaren sultanlar, şehzadeler ve üst düzey bürokratlar kadim avcılık geleneğini sürdürmüştür. Klasik dönemde saray teşkilatında meydana gelen değişimler, avcılık kurumunu da etkilemiştir. Teşkilat; sarayın Bîrun kısmında “Şikâr Ağalığı” Enderun’da ise “Doğancıbaşı” öncülüğünde çakırcı, şahinci, atmacacı ve doğancı grupları hâlinde sultana en yakın bir yapıya erişmiştir. Taşrada, saray için avcı ve av kuşlarını besleyen kişiler bâzdârân olarak adlandırılmaktaydı. Taşra teşkilatı kendi içerisinde “Ser-Bâzdârân” öncülüğünde sayyâd, görençci, getürücü, tuzakçı, kümeci, yuvacı, tülekçi, yavrucu olarak ayrı birimlerden oluşmaktaydı. Teşkilatın her bir üyesi beratla görevlendirilir ve hizmetleri karşılığında timar tasarruf ederlerdi. Bunların yanında bir kısım bâzdârlar yapmış oldukları hizmet karşılığında örfî ve avarız türü vergilerden ve seferlerden de muaf tutulurdu. İmparatorluk coğrafyasının genelinde verilmiş olan bâzdârân timarları için müstakil mufassal ve icmâl tahrir defterleri tutulmuştur. Bu defterlerde kaza, nahiye ve köylerde verilen bâzdârân timarları ile bu timarların kimler tarafından hangi göreve istinaden tasarruf edildikleri kaydedilmiştir. Bu çalışma, müstakil bir bâzdârân tahririne ait defter parçasından hareketle Biga, Karesi, Saruhan, Karahisar-ı Sahib, Sultanönü, Menteşe, Kastamonu ve Hüdavendigâr’da bulunan bâzdârân timarları, bu timarların kimler tarafından tasarruf edildiği, hangi avcı kuşlarının olduğu tespit edilerek teşkilatın Batı Anadolu’daki yapılanmasının ortaya çıkarılması amacını taşımaktadır

Hunter Bird Breeding / Bâzdârânlık in the Ottoman Empire (Western Anatolia Example)

Hunting, which emerged as a means of subsistence, turned into a military training, sport and entertainment for the state and dynasties in parallel with the development of human-centered civilization. In the social and cultural lives of the Turkish States and their communities, which have a steppe tradition, hunting and hunting cult have a greater fluence as a philosophy of life. Sultans, princes, and high-level bureaucrats have continued the old hunting tradition since the founding years of the Ottoman Empire. Changes in the palace administration in the classical age also affected the hunting establishment. Organization: In the Birun part of the palace, "Shikar Agaligi" and in Enderun "Dogancibasi" reached a structure closest to Sultan in groups of cakirci, sahinci, atmacaci and doganci. In the countryside, the people who feed hunters and game birds for the palace are called “bazdaran”. The provincial organization consists of separate units under the leadership of “Ser Bazdaran”, namely sayyâd, seer, taker, trapper, poultry, nest-maker, tulle, and puppy. Each member of the organization was assigned by the administration with a certificate and saved timar (fief) for their services. Bâzdârâns were exempted from customary and religious taxes and wars in return for their services. Independent detailed and icmal tahrir registers were kept for the bazdaran timar, which were given throughout the imperial geography. In these registers, the bazdaran fiefs given in districts, townships, and villages and by whom these fiefs were appointed for which duty were recorded. In our article, it will be revealed that the bazdaran timar found in Biga, Karesi, Saruhan, Karahisar-ı Sahib, Sultanönü, Mentese, Kastamonu and Hüdavendigâr, by whom these fiefs were saved, and which hunting birds were. In addition, the organization's structuring in Western Anatolia will be revealed

PDF

___

Devlet Arşivler Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Ali Emiri; AE. SMST. II. 47/4661, 68/7263.
Kâmil Kepeci Ruûs Defterleri; KK. RD. 239, 241, 242, 244.
Mühimme Defterleri; A. DVNS.MHM.d.7, 14, 21, 24, 26, 28, 37, 39, 47, 53, 60, 68.
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA)
TSMA. D.660. TSMA.e. 810/46
Araştırma ve İnceleme Eserler
Alkan Mustafa, Gökbuğa Ferdi, “XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Av Teşkilatının Silistre Sancağındaki Yapılanması”, Gazi Ü. Akademik Bakış, C. 9, S. 17, Kış 2015, s. 23-40.
Barkan, Ömer Lütfi, XV ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları-Kanunlar, Burhaneddin Matbaası, İstanbul 1943. Caferoğlu, Ahmet, “Türklerde Av Kültürü ve Müessesesi”, VII. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara, 1972, s. 169-174.
Çelik, Şenol, “Osmanlı Padişahlarının Av Geleneğinde Edirne’nin Yeri ve Edirne Kazasındaki Av Alanları (Hassa Şikâr-Gâhı)”, XII. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, C. III / II. Kısım, TTK Yay., Ankara 2002, s. 1-15.
Erdem, Sargon, “Av”, İslam Ansiklopedisi, C. 4, TDV Yay., İstanbul 1991, s. 100-101.
Günalan, Rıfat, “İstanbul’da Balıkçılık: XVI. Yüzyılda Dalyan Mukataaları”, İstanbul Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 48 (2008/2), İstanbul 2009, s. 17-27.
Güven, Özbay, Türklerde Spor Kültürü, AKM Yay., Ankara 1992.
Güven, Özbay, Hergüner Gülten, “Türk Kültüründe Avcılığın Temel Dayanakları”, Pamukkale Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 5, Denizli 1999, s. 32-49.
Işık, Ahmet, “Avcı”, İslam Ansiklopedisi, C. 4, TDV Yay., İstanbul 1991, s. 113.
İnbaşı Mehmet, Hazırbulan Tahsin, “Kocaili Livâsında Bazdârân Timarları”, IV. Uluslararası Orhan Gazi Sempozyumu ve Kocaeli Tarihi Kültürü Sempozyumu V, C. 1, Kocaeli 2019, s. 593-607.
Kıran, Batuhan İsmail, Osmanlı Saray Teşkilatında Doğancılık Koğuşu, Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Ü. SBE, Eskişehir 2014.
Osman Rifat, Edirne Sarayı, yay. Süheyl Ünver, TTK Yay., Ankara 1989.
Özaydın, Abdülkerim, “Av”, İslam Ansiklopedisi, C. 4, TDV Yay., İstanbul 1991, s.102
Özcan, Abdülkadir, “Atmacacıbaşı”, İslam Ansiklopedisi, C. 4, TDV Yay., İstanbul 1991, s. 82.
Özcan, Abdülkadir, “Çakırcıbaşı”, İslam Ansiklopedisi, C. 8, TDV Yay., İstanbul 1993, s. 189- 190.
Özcan, Abdülkadir, “Doğancı”, İslam Ansiklopedisi, C. 9, TDV Yay., İstanbul 1994, s. 487-489.
Özcan, Abdülkadir, Fatih Sultan Mehmed Kanunname-i Âl-i Osman (Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin), Kitapevi Yay., İstanbul 2003.
Özcan, Abdülkadir, “Şikâr Ağaları”, İslam Ansiklopedisi, C. 39, TDV Yay., İstanbul 2010, s. 161.
Özcan, Abdülkadir, “Şahincibaşı”, İslam Ansiklopedisi, C. 38, TDV Yay., İstanbul, s. 277-278.
Pul, Ayşe, Yeniçeri Ocağı’nın 68. Ortası Turnacıbaşılık, Gece Kitaplığı, Ankara 2016.
Sarı, Arif, “XVI. Yüzyılda Osmanlı’da Taşra Doğancılığı: Kocaili Sancağı Örneği”, Uluslararası Kocaeli Tarihi ve Kültürü IV (Çoban Mustafa Paşa) Sempozyumu, C. 3, Kocaeli 2018, s. 303-309.
Sarı, Arif, “Osmanlı Sarayının Avcı Kuş Tedarikçileri: Sayyadân Sınıfı”, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi II Prof. Dr. Yılmaz Kurt Armağanı, ed. H. Oruç, M. Ceyhan, Akçağ Yay., Ankara 2016, s. 294-304.
Sevin, Nurettin, On Üç Asırlık Türk Kıyâfet Tarihine Bir Bakış, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yay., Ankara 1973.
Türkmen, Mustafa Nuri, Osmanlı’da Av Kültürü, Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul 2013.
Uzun Ahmet, Aras Ozan, “Mali Yönleriyle Osmanlı Devleti’nde Çakırcılık ve Şahincilik Teşkilatı”, Liberal Düşünce Dergisi, S. 83, 2016, s. 99-112.
Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, TTK Yay., Ankara 1988.
Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, TTK Yay., Ankara 1988.
Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı, TTK Yay., Ankara 1988.
Yıldırım, Filiz, “Osmanlı İdaresinde Tuna Nehri’nde Bir Ekonomik Unsur: Balıkçılık”, Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 1, ed. Ş. Batmaz, Ö. Tok, Not Yay., Kayseri 2015, s. 327- 348.
Yıldız, Murat, Bostancı Ocağı, Yitik Hazine Yay., İzmir 2011.
Elektronik Kaynaklar
Türkmen, Nalân, “Avcı Kuş İkonografisi ve Hünername’deki Betimlemeleri”, Acta Turcica, 1/1, İstanbul 2009, s. 79-95. https://actaturcica.files.wordpress.com/2019/12/79 _95.pdf Erişim Tarihi: 24.08.2020.
Yarcı Güler, “Osmanlıda Avcılık Yasaları”, Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl 1, S. 1, Ocak 2009, s. 123-152.https://actaturcica.files.wordpress.com/2019/12/123 _152.pdf Erişim Tarihi: 24.08.2020.
http://purl.org/thewalters/rights/standart Erişim Tarihi: 22.10.2020