MİMAR SİNAN’IN ALTIGEN BALDAKEN SİSTEMLİ CAMİLERİNDE TAŞIYICI, ÖRTÜ VE MEKÂN İLİŞKİSİ

Osmanlı’nın usta mimarı Koca Sinan; cami, hamam, medrese, mescit, han, kervansaray, darüşşifa, imaret, tabhane, darülkurra, sıbyan mektebi, su kemeri, tekke, çeşme ve saray gibi çok sayıda geniş tipolojide 400’e yakın eser vermiş. Mimar Sinan’ın en çok üzerinde durduğu ve sayıca en fazla eseri camileridir. Sinan camilerinin mekân ve dolayısıyla plan kuruluşunu, onun kubbelerinde kullandığı strüktür (taşıyıcı) özellikleri belirler. Kubbe strüktüründe dört, altı ve sekiz destek (baldaken) gibi çoklu mesnet sistemleri kullanan Mimar Sinan, bu sistemlerle oluşturduğu kubbeli yapılarda mekânı-planı bu sistem çevresinde kurgular. Bu makalenin amacı Mimar Sinan’ın altıgen baldaken sistemdeki yapıları olan Beşiktaş Sinan Paşa, Topkapı Kara Ahmet Paşa, Babaeski Semiz Ali Paşa, Fındıklı Molla Çelebi, Kazasker Ivaz Efendi, Kadırga Sokullu Mehmet Paşa ve Üsküdar (Nurbanu) Atik Valide camilerinin ana mekân ve yan mekân kuruluşunda strüktür (taşıyıcı), örtü ve mekân ilişkisinin incelenmesidir. Makalede önce, Sinan öncesi Türk mimarisinde kubbelerde kullanılan çoklu mesnet sistemlerine sahip yapılar tanıtılmış, sonrasında ise seçilen Sinan yapılarında, kubbenin oturduğu merkezî altıgen baldaken sistemin kuruluşu ve etrafında gelişen yan mekân organizasyonu, karşılaştırmalı bir şekilde analiz edilmeye çalışılmıştır.

The Support, Cover and Spatial Relationship in the Architect Sinan’s Mosques with the Hexagonal Baldachin System

The Ottoman Empire’s master architect Koca Sinan left behind nearly 400 works of a wide typology such as mosques, Turkish baths, madrasahs, masjids, commercial inns, caravanserai, covered markets, hospices, soup kitchens, Quran reading stations, primary schools, aqueducts, fountains and palaces. The Great Architect Sinan concentrated primarily on mosques, which were his most prolific works. It was the structure (support) features used in the domes that determined the space and thus the plan establishment of Sinan’s mosques. In utilizing multi-support systems, such as four, six and eight pillars (baldachin) in his dome structures, the Great Architect Sinan set up the space-plan in domed structures formulated within the framework of these systems. The aim of this article is to examine the relationships between the load-bearing form, covering and spatial aspects of Mimar Sinan’s hexagonal baldachin system, as seen in the main spaces and adjacent areas of his Beşiktaş Sinan Paşa, Topkapı Kara Ahmet Paşa, Babaeski Semiz Ali Paşa, Fındıklı Molla Çelebi, Kazasker Ivaz Efendi, Kadırga Sokullu Mehmet Paşa and Üsküdar (Nurbanu) Atik Valide mosques. The methodology will follow the course of an introduction first into buildings that used multiple abutments in pre-Sinan Turkish architecture, and then into a comparative analysis of the central hexagonal baldachin system used at the base of domes and the organization of this element with adjacent spaces in selected works of Sinan.

___

  • Acun, Hakkı, Manisa’da Türk Devri Yapıları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
  • Akçıl, Nesrin, Çiçek, “Üç Şerefeli Camii ve Külliyesi”, TDV İslam Ansiklopedisi, Sayı 5, İstanbul 1992, s. 227-280.
  • Altun, Ara, Ortaçağ Türk Anahatları İçin Bir Özet, Mimarisinin Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 1988.
  • Aslanapa, Oktay, Osmanlı Devri Mimarisi, Inkılap Kitabevi, İstanbul 1986.
  • Aslanapa, Oktay, Türk Sanatı, Remzi Kitabevi, Istanbul 1993.
  • Binan, Demet, 2016. “Molla Çelebi (Fındıklı) Camii”, Mimar Sinan’ın İstanbul’u, Editör: Tülay Taşdemir, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul 2016, s. 242-246.
  • Binan, Demet, 2016a. “Sokullu Mehmet Paşa Camii”, Mimar Sinan’ın İstanbul’u, Editör: Tülay Taşdemir, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul 2016, s. 324-330.
  • Cezar, Mustafa, Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 1977.
  • Durukan, Aynur, “Van Ulu Camisi”, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, Editör: Doğan Kuban, Yapı Kredi Yayınları, Istanbul 2002, s. 112-113.
  • Eyice, Semavi, “Ivaz Efendi Cami”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cit 4, İstanbul 1992, s. 490-492.
  • Goodwin, Godfrey, A History of Ottoman Architecture, London 1971.
  • Günay, Reha, Mimar Sinan, Istanbul 2002.
  • Hillenbrand, Robert, “Architecture and Politics: The North and South Dome Chambers of the Isfahan Jami”, The Age of the Seljuqs. The Idea of Iran, Volume VI, Editor: Edmund Herzig, Sarah Stewart, London 2014, s. 148-174.
  • Kuban, Doğan, “Sinan Paşa Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 7, T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü, İstanbul 1994, s. 2-4.
  • Kuban, Doğan, “Sinan’ın Dünya Mimarisindeki Yeri”, Mimar Başı Koca Sinan. Yaşadığı Çağ ve Eserleri, T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü, Istanbul 1988, s. 581-624.
  • Kuban, Doğan, “Sokollu Mehmed Paşa Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 7, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1994 , s. 32.
  • Kuban, Doğan, “The Style of Sinan’s Domed Structure”, Muqarnas 4, 1997, s. 72-97.
  • Kuban, Doğan, İstanbul Bir Kent Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
  • Kuban, Doğan, Osmanlı Mimarisi, Yem Yayınları, Istanbul 2007.
  • Kuran, Abdullah, “Mimar Sinan’ın Eserleri ve Camileri Konusunda Kısa Bir Değerlendirme”, Boğaziçi Üniversitesi Dergisi Hümaniter Bilimler, Sayı 4-5, İstanbul 1976-77, s. 83-90.
  • Necipoğlu, Gülru, The Age of Sinan: Architectural Culture in the Ottoman Empire, Princeton University Press, Princeton and Oxford 2005.
  • Sözen, Metin, Anadolu’da Akkoyunlu Mimarisi, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul 1982.
  • Sözen, Metin, Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Istanbul 1975.
  • Tanman, Baha, “Atik Valide Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 1, T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü, İstanbul 1994, s. 407-412.
  • Tuluk, Ömer Iskender, “Osmanlı Camilerinde Mekân Kurgusu Açısından Kare Tabanlı Baldaken Varyasyonları”, Gazi Üniveristesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi , Sayı 21/2, Ankara 2006, s. 275-84.
  • Yetkin, Suut Kemal, "Beylikler Devri Mimarisinin Klasik Osmanlı Sanatını Hazırlayışı", Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı IV, Ankara 1955, s. 39-43.