SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN TEBAASINA ŞİFA ARAYIŞI: KEPEKLER KAPLICASI

Kadim bir geleneğe sahip ve halk sağlığı bakımından son derece önemli olan kaplıcaların inşa ve ihyası için Osmanlı Devleti tarihinde zaman zaman çeşitli adımlar atıldı. Sultan II. Abdülhamid döneminde de ülke çapındaki kaplıcalardan halkın faydalanması ve buraların birer sağlık merkezi hâline getirilmesi için önemli bazı atılımlar gerçekleştirildi. Bunlardan birisi de Karesi sancağının Bandırma kazasındaki Kepekler kaplıcasıdır. Bizzat Sultan II. Abdülhamid’in emriyle, kaplıcaya çeşitli rahatsızlıkları olan hastalar ile onları tedavi edip kaplıcanın vasıflarını ve mevcut durumunu tespit için bir heyet gönderildi. Bu çalışmada, devletin sağlık politikasının önemli bir ayağı olan kaplıcalar hususunda yürüttüğü çalışmalar, Kepekler kaplıcası nezdinde ele alındı. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nden elde edilen belgelere istinaden, Kepekler kaplıcasının fiziki ve sıhhi durumu ile hasta profili ve tıbbi faydaları devrin uzmanlarınca kaleme alınan raporlar doğrultusunda incelendi. Ayrıca kaplıcanın konumu ve vaziyetini gösteren krokiler ile fotoğraflardan oluşan zengin bir görsel koleksiyondan da istifade edildi. Böylece 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyıl başlarında Kepekler kaplıcasının mevcut durumu ile yeniden ihya girişimleri ortaya konuldu.

Sultan Abdulhamid II’s Search For Health For His People: Kepekler Hot Spring

Several steps were taken from time to time in the history of the Ottoman State for the construction and amelioration of the hot springs which have an ancient tradition and which are very important for public health. During Sultan Abdulhamid II’s period, some important steps were also taken in order to make the people benefit from the hot springs throughout the country and to turn these places into health centers. One of these is Karesi Sanjak’s Kepekler hot spring in Bandırma District. By command of Sultan Abdulhamid II himself, patients with various disorders and a team to treat the patients and to determine the qualities of the hot spring and the current situation were sent to the hot spring. In this study, studies carried out by the state on hot springs which are an important aspect of health policy have been discussed within the context of Kepekler hot spring. Relying on the documents obtained from the Prime Ministry Ottoman Archives, physical and sanitary condition of the Kepekler hot spring, patient profile and medical benefits have been examined according to the reports written by the today’s experts. Moreover, a rich visual collection consisting of photos and drawings showing the location and situation of the hot spring was an information source. Thus, the current situation of Kepekler hot spring in late 19th and early 20th centuries and rehabilitation initiatives have been introduced.

PDF

___

Bâbıâli Evrak Odası (BEO), 98/7329, 10 Rebiülâhır 1310 (1 Kasım 1892); 204/15268, 10 Mayıs 1309 (22 Mayıs 1893); 225/16844, 7 Zilhicce 1310 (22 Haziran 1893); 235/17587, 21 Zilhicce 1310 (6 Temmuz 1893); 244/18297, 8 Muharrem 1311 (22 Temmuz 1893); 421/31532, 25 Zilkade 1311 (30 Mayıs 1894); 3939/295390, 25 Ramazan 1329 (19 Eylül 1911).
Dâhiliye Nezareti İdare Evrakı (DH. İD), 105-1/25, 1 Recep 1329 (28 Haziran 1911).
Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH. MKT), 380/74, 6 Zilhicce 1312 (31 Mayıs 1895); 432/74, 4 Rebiülâhır 1313 (24 Eylül 1895); 781/51, 5 Şaban 1312 (27 Ekim 1903); 2002/84, 24 Safer 1310 (17 Eylül 1892); 2026/87, 11 Cemaziyelevvel 1310 (1 Aralık 1892); 2605/85, 18 Cemaziyelevvel 1322 (31 Temmuz 1304).
İrade Husûsî (İ. HUS), 5/18, 9 Rebiülâhır 1310 (31 Ekim 1892); 11/91, 27 Şevval 1310 (14 Mayıs 1893).
Meclis-i Vâlâ (MVL), 1042/19, 14 Rebiülâhır 1284 (15 Ağustos 1867).
Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV), 74/112, 2 Mayıs 1309 (14 Mayıs 1893).
Yıldız Perakende Sıhhiye Nezareti Maruzatı (Y. PRK. SH), 5/2, 22 Safer 1312 (25 Ağustos 1894).
Balıkesir Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü Arşivi Dosya no: 10.16.5.
Akgündüz, Ahmet, İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
Akpınar, Deniz, “Osmanlı’dan Günümüze Afyonkarahisar Maden Suları”, Journal of Social and Humanities Sciences Research, Volume: IV/12, 2017, s. 1047-1060.
Akyıldız, Ali, Haremin Padişahı Valide Sultan Harem’de Hayat ve Teşkilat, Timaş Yayınları, İstanbul 2017.
Avşaroğlu, Mustafa, Türkiye Kaplıcaları ve İçmeleri Kılavuzu, Turizm ve Tanıtma Bakanlığı Yayını, Ankara 1968.
Cevdet Paşa, Tezâkir 1-12, Yayınlayan: Cavid Baysun, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 1995.
Emecen, Feridun, “İbrâhim”, DİA, Cilt: 21, İstanbul 2000, s. 274-81.
Engin, Vahdettin, Bir Devrin Sultanı II. Abdülhamid, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2017.
Giray, Saib, Yalova Kaplıcaları Tarihçesi ve Şifalı Suları ile Tedavi, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1949.
İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Ekoloji ve Hidroklimatoloji Anabilim Dalı, Tıbbi Balneolojik Değerlendirme Raporu, TBD No: 5/2015; TBD no:6/2015, İstanbul 2015.
Karagülle, M. Z., “Türkiye ve Avrupa’da Tıbbi Ekoloji ve Hidroklimatoloji Uzmanlık Eğitimi”, III. Ulusal Balneoloji Kongresi 5 Mayıs 1995, İ. Ü. Basımevi ve Film Merkezi, İstanbul 1997, s. 86-88.
Karagülle, M. Z. vd., “Balıkesir-Susurluk Kepekler Ilıcası Peloidinin Balneolojik Değerlendirilmesi ve Ampirik ve Geleneksel Kullanımı”, III. Ulusal Balneoloji Kongresi 5 Mayıs 1995, İ. Ü. Basımevi ve Film Merkezi, İstanbul 1997, s. 191-212.
Karagülle, Z. M.-B. Doğan, Kaplıca Tıbbı ve Türkiye Kaplıcaları Rehberi, Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul 2002.
Karakaya, Enis, “Kaplıca”, DİA, Cilt: 24, s. 351-53.
Kuzucu, Kemalettin, “Osmanlı Döneminde Havza Kaplıcaları ve Kasabanın Sosyo-Ekonomik Gelişimindeki Rolü”, Editör: Osman Köse, Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik Samsun I, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2013, s. 323-338.
Mehmed Süreyya: Sicill-i Osmanî V, Hazırlayan: Nuri Akbayar, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul 1996.
Unat, Ekrem Kadri vd., Osmanlıca Tıp Terimleri Sözlüğü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2004.
Öktü, Gürkan, Balıkesir-Susurluk Kepekler Kaplıcası Koruma Alanları İncelemesi, MTA, Enerji ve Hammadde Etüd ve Arama Dairesi Başkanlığı, Ankara 1985.
Öncü, Başoğlan, Mimari Miras Yönetimi ve Sürdürülebilir Turizm: Batı Anadolu Tarihi Kaplıcaları Örneği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir 2010.
Önge, M. Yılmaz, Anadolu’da XII-XIII. Yüzyıl Türk Hamamları, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1995.
Özay, Pelin, Türkiye’de Bazı Peloidlerin Fiziko-Kimyasal ve Mineralojik Özellikleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2013.
Özbey, Salih, Şifalı Sularımız Kaplıca ve İçmeler Rehberi, Çağ Matbaası, Ankara 1979.
Özcan, Besim, “Bursa Depremleri (2 Mart-12 Nisan 1855)”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı: 5, 1999, s. 73-118.
Özendes, Engin, Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğrafçılık 1839-1923, Yem Yayın, İstanbul 2013.
Özer, Nurten, “Türkiye Kaplıcalarının Tarihçesine Bir Bakış”, I. Türk Tıp Tarihi Kongresi 17- 19 Şubat 1988 Kongreye Sunulan Bildiriler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992, s. 271-276.
Öztürk, Nazif, Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1995.
Reman, Rıza, Şifalı Su Kullanmak İlmi Balneologi ve Şifalı Kaynaklarımız, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul 1942.
Sarıyıldız, Gülden, “Hıfzıssıhha”, DİA, Cilt: 17, İstanbul 1998, s. 319-321.
Terzi, Arzu T., Hazine-i Hassa Nezareti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
Terzi, Arzu, Bezmiâlem Valide Sultan, Timaş Yayınları, İstanbul 2018.
Uyanık, Ali, Afyonkarahisar Sandıklı Hüdai Kaplıcalarının Hijyenik Koşulları ile Kaplıca Personelinin Bilgi Tutum ve Davranışları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Isparta 2006.
Uzun, Hakan, “Yazdığı Eserlerde Atatürk’ü Tanımak ve Anlamak: M. Kemal Atatürk’ün Karlsbad Hatıraları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 59, 2016, s. 165-80.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Karesi Meşâhiri, Hazırlayanlar: Mehmet Sarı, Ahmet Karaman, Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı, Balıkesir 1999.
Yıldırım, Nuran-Bülent Özaltay, “Sultan II. Abdülhamid’in Sağlığı ve Sağlık Hizmetleri”, Editör: Coşkun Yılmaz, Sultan II. Abd
Servet-i Fünûn, Numara: 895, 5 Haziran 1324 (18 Haziran 1908), s. 93-96.
http://www.balikesirkulturturizm.gov.tr/TR,90613/saglik-ve-termal-turizm.html (Erişim tarihi: 31.07.2018).