1914 HALEP VİLAYET BÜTÇESİ (OSMANLI VİLAYET BÜTÇESİNE BİR ÖRNEK)

Mali alanda yapılan reformlardan birisi de 1846’dan itibaren modern anlamda tahmini bütçelerin hazırlanmaya başlanması olmuştur. I. Meşrutiyet’in ilanından sonra bütçe yapma yetkisi Kanun-ı Esasî, Meclis-i Mebusan ve Heyet-i Âyân’a verildi. Yeni düzenleme ile her senenin bütçe uygulaması padişahın yetkisi ve onaylaması ile yürürlüğe girmekteydi. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra, 1910 tarihli “Usul-i Muhasebe-i Umumiye Kanunu” ile kapsamlı bir düzenleme getirildi. Devlet bütçesinin hazırlanması, uygulanması ve denetimine ilişkin genel hükümler içeren bu kanun, 1911 yılında yürürlüğe girdi. 1913 tarihinde yürürlüğe giren, “İdare-i Umumiye-i Vilayat Kanun-ı Muvakkati” Vilayet idaresi ve taşra maliyesinde önemli yenilikler getirdi. Bu kanunla vilayetlerin kendi idareleri altında mal varlıkları, gelir-giderleri ve Vilayet bütçeleri oluşturuldu. Bu kanuna göre hazırlanan 1914 senesi Halep Vilayet bütçesi ilk olması bakımından önem arz etmektedir. Bütçenin temel alt başlıkları; 1330 (1914) Senesi Halep Vilayet Bütçe Nizamnamesi, tahminî varidat bütçesi, “Elif” cetveli, ödenek bütçesi, “Be” cetveli, değişmesi muhtemel “Te” cetveli, varidatın detaylandırıldığı kısım, muhassasatın (ödenek) detaylı olarak ele alındığı 43 fasıllık kısımdır. Araştırma, arşiv kaynaklarına ve bu alanla ilgili çalışmalara dayanmaktadır. Ayrıca Osmanlı Devleti’nde daha önce yapılan bütçelerden farklı olarak, günümüz bütçelerine benzerlikleri bulunan bir vilayet bütçesinin hususiyetlerini ortaya koymaktadır.

1914 Aleppo Province Budget An Example of the Ottoman Province Budget

One of the reforms in the real estate has been the beginning of the preparation of estimated budgets in the modern sense since 1846. After the proclamation of the First Constitutional Monarchy (Meşrutiyet), he authority to make budget was given to Kanun-ı Esasî, (Constitution), Meclis-i Mebusan (Council of Ministers) and Heyet-i Âyân (Chamber of Notables). With the new regulation, budget implementation of each year came into force with the sovereignty of sultan and approval of the Sultan. After the proclamation of the Constitutional Monarchy (Meşrutiyet), a comprehensive regulation was introduced “General Accounting Procedure Law” (in 1910) dated 1910. This law, which contains general provisions on the preparation, implementation and supervision of the state budget, entered into force in 1911. The budget consists of the following headings: The “Provinces General Administrative Law”, which entered into force in 1913, introduced significant innovations in the provincial administration and provincial finance. With this law, assets, income-expenses and provincial budgets were established under the provincial administrations' own administrations. The 1914 Aleppo province budget prepared according to this law is important in terms of being first. The main subheadings of the budget, those are;1330 Year of the Aleppo province Budget Ordinance, estimated revenue budget, “Elif “chart, payment budget, ”Be“ chart, likely to change” ”Te“ chart, where the income is detailed, 43 chapters in which the appropriation is handled in detail. The research is based on archival sources and studies related to this field. Unlike in previous budgets in the Ottoman Empire, it demonstrates the characteristics of a province budget with similarities to today's budgets.

PDF

___

BOA.İ.DH (İrâde-i Dâhiliye), Ves. No: 33/1-33/26 (14 Safer 1332/ 12 Ocak 1914
BOA.İ.DH (İrâde-i Dâhiliye), Dos.1510, Göm:50, 29 Teşrinievvel 1330/11 Kasım 1914
BOA.İ.DH (İrâde-i Dâhiliye), Dos.1516, Göm.38, 25 Teşrinievvel 1330/7 Kasım 1914
BOA.İ.DH (İrâde-i Dâhiliye), Dos: 1507,Göm. 47, 7 Nisan 1330/ 20 Nisan 1914
BOA.İ.DH (İrâde-i Dâhiliye), Dosya 1510, Gömlek, 9, 1332. Za 14 / 4 Ekim 1914
BOA.İ.DH.(İrâde-i Dâhiliye), Dos:1510, Göm:7, 7.Za. 1332/27 Eylül 1914
Dersaadet Köprüleri Rüsum-ı Müruriyesi Tarifesi, Düstur, Tertip I, Cilt: 5,No. 109, 12 Cemaziyelahir 1303/16 Şubat 1886.
Dersaadet Ziraat ve Sanayi Sergi-i Umumisi, Nizamnamesi, Düstur, Tertip I, Cilt: 6, No:356, Teşrinievvel, 1309/18 Ekim 1893.
Halep Vilayet Salnamesi, 1307/1889-1890.
Halep Vilayet Salnamesi, 1308 /1891.
Halep Vilayet Salnamesi, 1313/1895-1896.
Halep Vilayet Salnamesi,1302/1884-1885.
İdare-i Umumiye-i Vilayat Kanun-ı Muvakkati, No:120, 17 Rebiülahir, 1331, Düstur, Tertip II. Cilt: 5, No:120, 17 Rebiülahir, 1331/24 Şubat 1913.
Muvazene-i Umumiye Kanunu, Düstur, Tertip II, Cilt: I. No.119, 1 Ağustos 1325/14 Ağustos 1909.
Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, 1316/1898.
Turuk ve Maabir Hakkında Nizamname, Düstur, T. I. Cilt: 2, 18 Cemaziyelevvel 1286/ 26 Ağustos 1869.
Turuk ve Maabir Hakkında Nizamnamedir, Düstur, T.II. Cilt: 5, No:120, 17 Rebiülahir, 1331/24 Şubat 1913.
Vilayatın Mesarif-i Umumiyesi Hakkında Talimat, Düstur, T. I. Cilt: II. 5 Safer 1288/26 Nisan 1871.
Zebiha Rüsumunun Miktarı Hakkında Kanun-ı Muvakkat, Düstur, T II. Cilt: 6, No:53, 16 Kânunuevvel 1329 /29 Aralık 1913.
Akar, Şevket Kamil, Osmanlı Maliyesinde Bütçe Uygulaması, Yeni Türkiye Yayınları, Cilt: 3, Ankara 1999.
Akarlı, Engin Deniz, 1872–1916 Bütçeleri Işığında Osmanlı Maliyesinin Sıkıntıları, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1982.
Akkuş, Yakup, “Osmanlı Devlet ve Vilayet Bütçeleri Nasıl Okunmalıdır” ? ODTÜ Gelişme Dergisi, S. 40, Ankara 2013, s.148, 150, 152, 155.
Akyüz, Yahya, “Türkiye’de Çağdaş Anlamda Öğretmenlik Mesleğinin Doğuşu”, Türkler, Cilt: 15, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 15-16, 19.
Demirel, Muammer, “Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri”, Türkler, Cilt: 15, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 54.
Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Doğuş Matbaası, Ankara 1970.
Eldem, Vedat, Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1994.
Ergin, Osman, Türk Maarif Tarihi, Cilt: 1-4, Eser Matbaası, İstanbul 1997.
Gelişli, Yücel, “Osmanlı İlköğretim Kurumlarından Sıbyan Mektepleri”, Türkler, Cilt:15, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 37.
Genç, Mehmet, Özvar, Erol, Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler, I. Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul 2006.
Güran, Tevfik, “Tanzîmat Döneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları (1841- 1861)”, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
Karaköse, Hasan, 1876-1918 Yılları Arası Ortadoğu ve Halep, Basılmamış Doktora Tezi, Kayseri 1996.
Kılıç, Selda, “1855 Bütçe Nizamnamesi ve Uygulanması”, Türkler, Cilt:14,Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.359-360
Kodaman, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
Mürsel, Ziya, Osmanlı Mali Tarihi Hakkında Tetkikler, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1989.
Nakipoğlu, Aslıhan, “19.Yüzyılda Osmanlı Mâliyesinde Değişim, Bürokratik Düzenlemeler ve Mâliye Nezareti’nin Kurulması”, Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt: 5, 2012, S. 2, s. 75, 77.
Ortaylı, İlber, “Osmanlı Maliyesi ve Tarihi, Tanzîmât Devri ve Sonrası İdari Teşkilat”, Devlet ve Toplum, Cilt:1. 1994, s. 291.
Öğün, Tuncay, Başı, Halit, “Dicle-Fırat’ta Geleneksel Nehir Taşımacılığı ve I. Dünya Savaşı’nda Irak Cephesinde Kullanımı”, History Studies, Volume 8, Issue 3, 2016 September s.85, 86.
Pamuk, Şevket, “Küreselleşme Çağında Osmanlı Ekonomisi (1820-1914)”, Türkler, Cilt:14, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 247.
Şahin, Harun, “Osmanlı Bütçe Sisteminin Tekâmülü, (1839-1922)” The Journal of Science Studies Academic Social, Cilt: 6, S. 2, 2013, s. 856, 859-864.
Şener, Abdüllatif, Sona Doğru Osmanlı, Birleşik Kitabevi, Ankara 2007.
Şişman, Ahmet, “Misyonerlik ve Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Kurulan Yabancı Sosyal ve Kültürel Müesseseler”, Türkler, Cilt:14,Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 175.
Tabakoğlu, Ahmet, “Yenileşme Dönemi Osmanlı Ekonomisi”, Türkler, Cilt:14,Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 211, 216-219, 221.
Tekeli, lhan, İlkin, Selim, Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1999.