LEHÇE-İ OSMÂNÎ’DE MÜVELLED OLARAK NİTELENEN KELİMELER

Osmanlı sözlükçülüğünde önemli bir yeri olan Lehçe-i Osmânî’de müvelled olarak nitelenen kelimeler daha önce de araştırmacıların dikkatini çekmiştir. Ancak bu kelimelerin sözlükte neden bu sıfatla anıldıkları, hangi yapısal özelliklerin bu yakıştırmada etkisi olduğu gibi konular araştırma konusu edilmemiştir. Bu çalışmada Lehçe-i Osmânî’deki müvelled külliyatının yapısal görünümlerine dayalı sınıflandırılması yapılarak bu kelimelerin Osmanlı Türkçesindeki yerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla öncelikle Lehçe-i Osmânî’nin ikinci baskısından derlenen müvelled kelimeler alfabetik olarak sıralanmıştır. Bu sıralamada varsa kelimelerin eş ve farklı yazımları da bir araya getirilmiştir. Özellikle Lehçe-i Osmânî’den önce yazılmış ve onun çağdaşı sayılabilecek sözlüklerle karşılaştırma yapılmıştır. Bu inceleme sonucunda ilgili kelimelerin ses, biçim, anlam ve yazım bakımından gösterdikleri gelişimler çerçevesinde bu nitelemeyle anılmaya layık görüldükleri anlaşılmıştır.

The Words Described as Muvelled in Lehce-i Osmânî

In Lehce-i Osmânî, which has an important place in Ottoman lexicography, the words described as muvelled have attracted the attention of researchers before. However, issues such as why these words are referred to in the dictionary with this title, which structural features have an effect on this ascension have not been studied. In this study, it is aimed to determine the place of these words in Ottoman Turkish by making classification based on the structural appearances of the compiled words in Lehce-i Osmânî. For this purpose, first of all, the words compiled from the second edition of Lehce-i Osmânî are listed alphabetically. In this ranking, homonyms and different orthographies of the words, if any, are also combined. Comparisons were made with dictionaries that were written before the Lehce-i Osmânî and which can be regarded as its contemporary. As a result of this examination, it was understood that the relevant words were deemed worthy to be mentioned with this title within the framework of their development in terms of sound, form, meaning and spelling.

___

  • Ahmed Vefik Paşa, Lehçe-i Osmânî, Mahmaud Beğ Matbaası, İstanbul 1890.
  • Akün, Ömer Faruk, “Lehçe-i Osmânî”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 27, Ankara 2003, s. 127-128.
  • Asım Efendi, Burhan-ı Katı Tercümesi, İstanbul 1799.Avcı, Yaşar, Arapça Kökenli Osmanlıca Sözcükler, Yayımlanmamış YLT, Yüzüncü Yıl Ü., Van 2006.
  • Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Yay., İstanbul 2010.
  • Bianchi, Thomas Xavier, Dictionnaire Français-Turc, Typ. de Mme Ve Dondey-Dupré, Paris 1843-1846.
  • Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye, Lugat-i Tıbbiye, Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane Matbaası, İstanbul 1873.
  • Chloros, Joannes, Lexicon Tourko-Hellenikon, İstanbul 1899.
  • Clauson, Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford University Press, 1972.
  • Develi, Hayati, “Kemalpaşazade ve Ebüssuûd'un Galatât Defterleri”, İlmî Araştırmalar 4, 1997, s. 99-125.
  • Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi, Ankara 2003.
  • Habeiche, Joseph J., Dictionnaire français-arabe, Le Caire: impr. du journal "Al-Mahroussa", 1890.
  • Hekim Hüseyin Remzi, Lugat-i Remzi, Hüseyin Remzi Matbaası, İstanbul 1788.
  • Hoare, Alfred, An Italian Dictionary, Cambridge at the University Press 1915.
  • Horn, Paul, Grundriss der neupersischen Etymologie, K. J. Trübner, Strassburg 1893.
  • Liddell, H. G. and Scott, R., Jones, A Greek-English Lexicon, Clarendon Press, Oxford 1940.
  • Mehmed Selahi Bey, Kamus-ı Osmânî, Mahmud Beğ Matbaası, İstanbul 1910.
  • Meral Türkmenoğlu, Tuğba, Ahmed Vefik Paşa’nın Lehce-i Osmânî Adlı Sözlüğünün 1876 ve 1889 Tarihli Baskıları Üzerine Sözlük Bilimsel Bir Değerlendirme, Yayımlanmamış YLT, Hacettepe Ü., Ankara 2019.
  • Muallim Naci, Lugat-i Naci, Asr Matbaası, İstanbul 1894.Mutçalı, Serdar, Arapça-Türkçe Sözlük, Dağarcık Yay. 1995.
  • Mütercim Asım Efendi, Kamusu’l-Muhit Tercümesi, haz. Mustafa Koç-Eyyüp Tanrıverdi. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., İstanbul 2013.
  • Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983.
  • Redhouse, Sir James W., A Turkish and English Lexicon, Printed for the American mission by A.H. Boyajian, Constantinople 1890.
  • Stachowski, Marek, Etimoloji, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara 2011.
  • Steingass, Francis, A Comprehensive Persian-English Dictionary, Routledge & Kegan Paul Limited, London 1963.
  • Şemseddin Sami, Dictionnaire Turc-Français,Mihran Matbaası, İstanbul 1883.
  • Şemseddin Sami, Kamus-ı Türki, İkdam Matbaası, İstanbul 1901.
  • Şimşek Umaç, Zeynep, “Kamus-ı Türkî’de Kullanılan Zebanzed Sözcüğü Üzerine”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 7/17, 2020, s. 5-22.
  • Tietze, Andreas, Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, TÜBA Yay., Ankara 2016.
  • Toparlı, Recep, “Ahmet Vefik Paşa’nın Lehce-i Osmânî’sindeki Müvelled Kelimeler”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı: 24-29 Eylül 2000, Bildiriler II, TDK Yay., Ankara 2007, s. 1779-1784.
  • Toparlı, Recep, Lehce-i Osmânî, TDK Yay., Ankara 2000.
  • Uygun, Mustafa, Galatlar Üzerine Bir İnceleme ve Kamus-ı Türki'de Galatlar, Yayımlanmamış YLT, Pamukkale Ü., Denizli 2019.
  • Yavuz, Kemal, “Galat, Galatat ve Muînî’nin Dildeki Tasarrufları”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 60, 1989, s. 127-148.
  • Zenker, Julius Theodor, Türkisch-Arabisch-Persisches Handwörterbuch. C. I-II. Verlag Von Wilhelm Engelmann, Leipzig 1866-1876.