YOLSUZLUK, YOKSULLUK VEGÖÇ SARMALINDAKİ BİR SANCAĞIN TEFTİŞİ: ALİ RIZA EFENDİ VE GÜMÜŞHANE

Değişim, yapısı itibarıyla taşları yerinden oynattığı için zorlu bir süreçtir. Mevcuttan şikâyet edenler dahi bir süre sonra kendilerinin de değişmesi gerektiğiyle yüzleşmek zorunda kalabilirler. Diğer bir ifadeyle değişim dönüşümü de beraberinde getirdiği için uygulama sürecinde şikâyet edilen durum aranır hâle gelebilir. Tanzimat reformları büyük oranda bu değişim ve dönüşüme örnek teşkil etmektedir. Vergi toplanmasında muhassılların görevlendirilmesi örneğinde olduğu gibi birçok karardan kısa sürede vazgeçilmek zorunda kalınmıştır. Kanun üstünlüğü, vergi adaleti, insan hakları gibi vaatler karşısında umutlanan ahali, taşra meclislerinin ve kaza müdürlüklerinin getirdiği yerel siyasi ortamda ezilmekten kurtulamamıştır. Çalışmamız Tanzimat Dönemi Osmanlı taşrasına Gümüşhane sancağı üzerinden bakarken, reformların denetlenmesini de 1863 yılında başlayan teftişler çerçevesinde incelemektedir. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi belgelerine dayalı olarak yapılan bu çalışma, maden ocaklarının kapanmasıyla ekonomik sıkıntılara düşen Gümüşhane ahalisinin çareyi göç etmekte bulduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca yerel siyasi aktörlerin sancağın mülki yapısını güçlerine göre şekillendirdiklerini, hukuki kararlara etkilerinin sıradanlaştığını göstermektedir. Gayrimüslim Osmanlı tebaasının göçlerinde yolsuzluk, yoksulluk ve gayrimüslim ahalinin aralarındaki çatışmaların rol oynadığını iddia etmektedir

Inspection of a Sanjak in Corruption, Poverty and Migration: Ali Riza Efendi and Gumushane

Change, due to its nature, is a challenging process, as it dislodges the stones. Even those who complain about the situation may have to face with the fact that they need to change themselves after a while. In other words, the situation complained of may become sought after because change brings along transformation. Tanzimat reforms largely set an example for this change and transformation. Many decisions had to be abandoned in a short time, as in the example of assigning muhassıl in tax collection. The people, who hoped with the promises such as rule of law, tax justice and human rights, could not escape from being crushed in the local political environment brought about by provincial councils and district directorates. While our study looks at the Tanzimat Ottoman countryside through the Gümüşhane Sanjak, it also examines the control of reforms within the framework of the inspections that started in 1863. This study, which is based on the documents of the Presidential Ottoman Archive, reveals that the people of Gümüşhane, who fell into economic difficulties with the closure of the mines, found the solution to emigrate. It also shows that local political actors shaped the civil structure of the sanjak according to their power and their influence on legal decisions had become commonplace. It is claimed that corruption, poverty and conflicts between non-Muslim people played a role in the migration of non-Muslim Ottoman subjects.

PDF

___

BOA, A. MKT; BOA, A. MKT. MHM; BOA, A. MKT. UM; BOA, BEO. VGGd; BOA, HR. H; BOA, HR. MKT; BOA, HR. TO; BOA, İ. DH; BOA, İ. MVL; BOA, ML. MSF.d; BOA, MVL
Ahmed Cevdet Paşa, Sultan Abdülhamid’e Arzlar (Ma’rûzât), haz. Yusuf Halaçoğlu, İstanbul 2010.
Akyıld ız, Ali, “Tanzimat”, İslam Ansiklopedisi, 40, TDV Yay., Ankara 2011, s. 1-10.
Alkan, Necmettin, “Avrupalı Seyyahların Tasvirlerinde Gümüşhane ve Çevresi”, History Studies, 2/1, 2010, s. 82-97.
Altunbay, Mustafa, “1780’de Merkeze Gönderilen Bir Belgeye Göre Gümüşhane Yöresi Madenlerinin Durumu ve Madencilerin Devletten Beklentileri”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu 3-5 Mayıs 2001, yay. haz. Mithat Kerim Arslan-Hikmet Öksüz, Trabzon 2002, s. 279-288.
Aydın, Mahir, Ahmet Arif Hikmet Beyefendi Bir Tanzimat Devri Şeyhülislamı, Ankara 2013.
Bozkurt, Gülnihal, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939), Ankara 1996.
Çadırcı, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara 1997.
Çelik, Yüksel, “Tanzimat Devrinde Rüşvet-Hediye İkilemi ve Bu Alandaki Yolsuzlukları Önleme Çabaları”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 15, 2006, s. 25-64.
Findley, Carter V., Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi, çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul 1996.Gölen, Zafer, “Bosna Valisi Mehmed Vecihi Paşa’nın Muhakemesi”, Belleten, 227, Aralık 2012, s. 849-877.
Gölen, Zafer, “Osmanlı Nüfus Çalışmalarına Bir Katkı: 1293-1295 / 1876-1878 Trabzon Vilâyeti Nüfus Verileri”, Sosyal ve Liberal Bilimlerde Yeni Yönelimler-2, Ed. Zafer Gölen-İbrahim Serbestoğlu, Ankara 2017, s. 561-592.
Issawi, Charles, “The Tabriz-Trabzon Trade, 1830-1900: Rise and Decline of Route”, International Journal Middle East Studies, 1, 1970, s. 18-27.
İpek, Nedim, “Osmanlı’dan Cumhuriyete Gümüşhane’de Göç”, History Studies, 11/2, Nisan 2019, s. 681-700.
Kaçar, Mücahit, “Fuzûlî Şikâyet-nâme’sinde Kimi Eleştirdi”, Bizim Külliye, 83, 2020, s. 66-71.
Keleş, Erdoğan, “Abdurrahman Sami Paşa’nın Rumeli Teftişi”, Asia Minor Studies, 7/1, 2019, s. 46-71.
Kırlı, Cengiz, Yolsuzluğun İcadı 1840 Ceza Kanunu, İktidar ve Bürokrasi, İstanbul 2015.
Köksal, Yonca, Sadrazam Kıbrıslı Mehmet Paşa’nın Rumeli Teftişi, İstanbul 2007.
Köse, İsmail, “İngiliz Seyyahların Günlüklerinde Gümüşhane Çevresi ve Trabzon Limanı’na Ulaşan Ticaret Yolları 1840-1900”, History Studies, 4/1, 2012, s. 359-371.
Köse, Osman, “XIX. Yüzyılda Gümüşhane Madenleri”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu 3-5 Mayıs 2001, yay. haz. Mithat Kerim Arslan-Hikmet Öksüz, Trabzon 2002, s. 289-311.
Mumcu, Ahmet, Osmanlı Devleti’nde Rüşvet (Özellikle Adlî Rüşvet), Ankara 1969.
Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul 2014.
Öntuğ, M. Murat, Ahmed Vefik Paşa’nın Anadolu Sağ Kol Müfettişliği, Konya 2009.
Özdiş, Hamdi, Taşrada İktidar Mücadelesi: II. Abdülhamid Döneminde Trabzon Vilayeti’nde Eşraf, Siyaset ve Devlet (1876-1909), (Yayımlanmamış DT, Hacettepe Üniversitesi, Ankara 2008.
Özger, Yunus, XIX. Yüzyıl Bayburt (Sosyo-Ekonomik, İdari ve Demografik Yapı), İstanbul 2008.
Pamuk, Bilgehan, “XVII. Asırda Gümüşhane (Canca) Maden Mukataasına Dair Bazı Bilgiler”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 30, 2006, s. 167-184.
Saydam, Abdullah “Osmanlı Madenciliği ve XIX. Yüzyılın Ortalarında Trabzon’daki Maden Ocakları”, OMÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 6, Samsun 1991, s. 261-276.
Saydam, Abdullah, “Tanzimat Devrinde Yolsuzluklarla Suçlanan Bir Vali: Mehmed Vecîhî Paşa”, History Studies, 12/2, Nisan 2020, s. 595-618.
Saydam, Abdullah, “Trabzon’un İdarî Yapısı ve Yenileşme Zarureti (1793-1851)”, OTAM, 18, Ankara 2005, s. 285-317.
Saylan, Kemal, “XIX. Yüzyılda Gümüşhane Sancağında Yaşanan Gayrimüslim Göçleri”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 20, 2016, s. 275-292.
Saylan, Kemal, Gümüşhane İdari, Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1850-1918), İstanbul 2014.
Saylan, Kemal, Seyyahların Gözüyle Gümüşhane (Osmanlı Dönemi), Gümüşhane 2016.
Saylan, Kemal-Faruk Algül, Osmanlı Vesikalarında Şiran Kazası, Şiran Belediyesi Yay., İstanbul 2017.
Serbestoğlu, İbrahim, “Tanzimat’ın Uygulanmasında Bir Yöntem Olarak Teftiş”, XVII. Türk Tarih Kongresi, 15-17 Eylül 2014, (IV. Cilt-II. Kısım), Ankara 2018, s. 765-778.
Serbestoğlu, İbrahim, Tanzimat, Teftiş ve Canik Sancağında Modernleşme, İstanbul 2019.
Serbestoğlu, İbrahim-Fatih Sansar, “1860’lı Yıllarda Gümüşhane Madenlerinin Durumu ve Sosyo-Ekonomik Etkileri Üzerine Bir Değerlendirme”, Erasmus Symposium Proceeding Book (5-6 April 2019), Elazığ 2019, s. 1117-1125.
Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1868), Ankara 1999.
Sezai Balcı, Giresun Rumları ve Gayrimüslim Bir Belediye Başkanı: Kaptan Yorgi Konstantinidi Paşa, İstanbul 2012.
Şimşek, Eyyub, “On Dokuzuncu Yüzyılın İkinci Yarısında Karadeniz Bölgesi’nden Rusya’ya Yapılan Göçler Üzerine Bazı Gözlemler”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 36/62, 2017, s. 247-272.
Tızlak, Fahrettin, “Osmanlı Devleti’nde Madencilik”, Osmanlı, c. 3, Ed. Güler Eren, Ankara 1999, s. 312-321.
Tozlu, Selahattin, “Gümüşhane Adı Hakkında (IX-XIX. Yüzyıllar Siyaset ve Yerleşme Tarihi)”, Gümüşhane Tarihi (İl Oluşunun 85. Yılında Gümüşhane Tarihi ve Ekonomisi Sempozyumu Tarih Bildirileri) 25-26 Mayıs 2010, Ed. Bayram Nazır-Kemal Saylan, Gümüşhane 2016, s. 473-501.
Tozlu, Selahattin, XIX. Yüzyılda Gümüşhane, Erzurum 1998. Tuncel, Metin, “Gümüşhane”, İslam Ansiklopedisi, 14, TDV Yay., İstanbul 1996, s. 273-276.
Tural, Erkan, “Bir Bürokrat ve Bir Seyyah Gözüyle Canik (Samsun) Sancağı”, Çağdaş Yerel Yönetimler, 17/1, 2008, s. 75-91.