Examples of architectural sculpture with figurative and floral decoration of the Byzantine period at Muğla, Bodrum and Milas archaeological museums

Karia’nın önemli bir bölümünü oluşturan Muğla ve çevresinde Erken Hıristiyanlıktan itibaren Bizans’ın farklı dönemlerine ait birçok mimari plastik eser, yüzeyin yanı sıra müzelerin depo ya da teşhirlerinde bulunmaktadır. Muğla ve ilçelerindeki müzelerde yaptığımız incelemeler sonucunda tespit ettiğimiz eserlerin bir grubunu figür ve motif bezemeli mimari parçalar oluşturmuştur. Bu mimari plastik eserlerin benzer örnekler ışığında dönemsel ve bölgesel özellikleri irdelenerek teknik ve üslup açısından değerlendirilmeleri bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Muğla müzesindeki 1 numaralı levha parçası, Bodrum’daki 14 numaralı levha payesi ile 17 numaralı sütun başlığı üzerinde yer alan asma dalları, yaprakları ve üzüm salkımlarından oluşan sembolik tasvirin Bizans ikonografisinde önemli bir yeri vardır. Bu tasvirlerde asma dalı ve üzüm salkımları İsa’nın kanını sembolize eden şarabı, asma dallarının içinden çıktığı kantharos da kalisi simgelemektedir. Dallar arasında üzüm tanelerini gagalayan kuşlar ise İsa’nın kanını içen inananları temsil ediyor olmalıdır. Bu sembolik ifade incelediğimiz mimari parçalar üzerinde iki farklı şekilde tasvir edilmiştir. Bunlardan ilki, bir kantharos içinden çıkan asma dalları ve onun üzerindeki yaprak ve üzüm salkımları ile bu üzümleri gagalayan kuşlardan oluşmaktadır. İkinci tipte kantharos olmaksızın, tasvir edildiği yüzeyde ‘S’ kıvrımları çizerek uzanan asma dalları, dalların üzerinde yapraklar ve üzüm salkımları yer alır. Bodrum, Muğla ve Milas Müzeleri’nde tavus kuşu figürünün işlendiği levha, levha parçası ile bir arşitrav parçası bulunmaktadır. Cennet bahçesinde ruhun ölümsüzlüğünü ve yeniden doğuşu simgeleyen tavus kuşu, asma tasviri gibi ortaya çıkışı antik kültürlere uzanan, Erken Hıristiyanlıkta ve Orta Bizans dönemlerinde benzer anlamlarla kullanılmaya devam eden sembolik figürlerden bir diğeridir. Birçok kompozisyonda yer alan tavus kuşunun yaptığımız çalışmada dört farklı tipi ile karşılaşılmıştır. Milas müzesindeki 11, Bodrum’daki 15, 7 ve Muğla’daki 2 numaralı levhaların üzeri efsanevi ve yırtıcı hayvanlarla bezenmiştir. Bizans sanatının her döneminde yaygın bir bezeme unsuru olan hayvan figürleri özellikle ikonoklazma döneminde tasvir yasağı sebebiyle daha da ön plana çıkmış, bu dönemde bitkisel bezemeler ile birlikte dini konulu tasvirlerin yerini almış, Orta Bizans döneminde de bu tasvirler kullanılmaya devam etmiştir. Bu dönemin yaygın kullanılan figürleri olan aslan, kartal grifon, geyik ve ejder gibi efsanevi ve yırtıcı hayvanların Bizans sanatına girişi Sasani etkilidir. Bu figürler tasvirlerde çoğu zaman stilize edilerek ya tek başlarına ya da bir mücadele sahnesi içinde birlikte gösterilmişlerdir. Muğla, Milas ve Bodrum müzelerinde tespit ettiğimiz figürlü ve bitkisel bezemeli mimari plastik eserlerin, tipoloji, süsleme ve üslup bakımından Erken ve Orta Bizans dönemlerinin özelliklerini taşıdıkları görülmektedir. Her iki döneme ait eserlerde kullanılan malzeme kireç taşı ve mermerdir. Karia Bölgesi her iki malzeme bakımından da oldukça zengindir. Milas, Bodrum, Yatağan önemli kireç taşı ve mermer yataklarına sahip yerleşimlerdir. Erken ve Orta Bizans dönemine ait bu figürlü taş eserler, ikonografi ve motif bakımından dönemlerinin başkent ve yakın eyaletlerinin özelliklerini taşımakla birlikte figürlerin şekillendirilişinde ve işçilik kalitesinde yerel özelliklerin yanında Batı Anadolu’daki Karia’ya yakın bölgelerle de bir üslup birliği içinde olduğunu söylemek mümkündür.

Muğla, Bodrum ve Milas Arkeoloji müzeleri’ndeki Bizans dönemine ait figürlü ve bitkisel bezemeli mimari plastik eserler

Our investigations at the museums in Muğla and her townships brought to our attention a group of sculpted architectural pieces decorated with figures and motifs. Balustrade fragment no. 1 from Muğla Museum, baluster no. 14 and column capital no. 17 from Bodrum Museum are decorated with symbolic depictions involving vines, vine leaves and grapes, which have a special place in Byzantine iconography. Some scenes of the early Christian period are depictions with symbolic statements and a narrative language built on with influences from Antiquity. Looking for their sources, both symbolic and schematic, it was seen that they formed the primary sources for the scenes depicting the events told in the Bible. However, it is also known that some depictions that emerged in the Early Christian period and continued to be used later have in fact their origins back in Antiquity. One such example is the compositions with vines and grapes. This composition found in many variations and in a great variety of context within the frame of Dionysiac cult continued to be used in the Early Christian period assuming a symbolic meaning. Compositions with vines were used not only on wall paintings but also frequently on architectural sculpture. Bodrum, Muğla and Milas museums house a balustrade, a balustrade fragment and an architrave fragment decorated with a peacock motif. The peacock represents the immortality of the soul and reincarnation; thus, just like the vine motif, the peacock, too, goes back to Antiquity and is one of the symbolic figures that stayed in use in Early Christian and Middle Byzantine periods. Balustrade no. 10 at Milas, no. 14 and 7 at Bodrum and no. 2 at Muğla museums are decorated with mythical and predatory animals. Animal figures were always commonly used in Byzantine art and due to prohibition of figurative images during the Iconoclasm they stepped forth, replacing the religious depictions together with the floral decoration, and continued to be used in the Middle Byzantine period. These stone works of art with figurative decoration dating to the Early and Middle Byzantine periods reflect the characteristics of the capital and nearby provinces with regards to iconography and motifs; but it is possible to say that they reflect a unity with regions neighboring Caria in the rendering of the figures and craftsmanship quality.

___

Acara 1998 Acara, M., ‘Bizans Ortodoks Kilisesinde Litürji ve Litürjik Eserler’, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 15, 188-195.

Anabolu 1988 Anabolu, M.U., ‘Batı Anadolu’da Bulunmuş Olan Yayınlanmamış Tavus Kuşu Motifli Mimarlık Elemanları’, TAD 28, 101-112.

Angello 1962 Angello, G., Le Arti Figurative Nella Sicilia Byzantina, Palermo.

Atasoy – Parman 1983 Atasoy, N. – Parman, E., ‘Bizans Sanatı’, Anadolu Medeniyetleri II, İstanbul.

Aydın 2008 Aydın, A., ‘Adana, Anamur ve Silifke Müzesindeki Figürlü Paye ve Levhalar’, Adayla X, 268-286.

Barsanti 1988 Barsanti, C., ‘Scultura Anatolica di Epoca Mediobizantina’, Million 1, 275-295.

Beckwith 1961 Beckwith, J., The Art of Constantinople, An Introduction to Byzantine Art 330-1453, London.

Beckwith 1979 Beckwith, J., Early Christian and Byzantine Art, London.

Buchwald 1995 Buchwald, H., ‘Chancel Barrier Lintels Decorated With Carved Arcades’, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 45, 237-276.

Buckler – Calder 1939 Buckler, W.H. – Calder, W.M., ‘Monument and Document from Phrygia and Caria’, Monumenta Asiae Minoris Antiqua VI, 112-135.

Bucton 1994 Bucton, D., Byzantium, London.

Castelfranchi 2005 Castelfranchi, M.F., ‘Il Complesso Ecclesiale di Barglyia’, Iasos e la Caria (ed. Macchiaroli), La Parola del Passato Rıvısta di Studi Antich XL, 455-465.

Dennert 1997 Dennert, M., Mittelbyzantinische Kapitelle, Studien zu Typologie und Chronologie. Asia Minor Studien, Bonn.

De Matties 2004 De Metteis, L. M., Mosaici di Cos Dagli scavi dele missioni Italia e Tedesche (1900- 1945), Atene.

Dutilh 1994 Dutilh, C., ‘Granatapfel’, LCI II, 198-99.

Doğan 2004 Doğan, S., ‘Alanya Müzesindeki Bizans Dönemi Taş Eserleri’, Araştırma Sonuçları Toplantısı 22 (2004) II, 71-76.

Doğan 2009 Doğan, S., ‘Bizans Sanatında Yaşam Haçı Motifi ve Antalya Müzesi’ndeki Bir Sütun Başlığı’ Ebru Parman’a Armağan (ed. A.O. Alp), Ankara.

Eroğlu 1939 Eroğlu, Z., Muğla Tarihi, İzmir.

Evans – Wixom 1997 Evans, H. C. – Wixom, W. D., The Glory of Byzantium, Art and Culture of the Middle Byzantine Era, New York.

Fronzo 1996 Fronzo, M.D., ‘Grifo’, Enciclopedia dell’Arte Medievale VII, 91-97.

Farioli 1969 Farioli, R.O., Corpus della Scultura Paleocristiana bizantina ed altomedioevale di Ravenna, III, Roma.

Feld 1975 Feld, O., ‘Die Innenausstattung der Nikolaoskirche in Myra’, Myra (ed. J. Borchardt), 360-428, Berlin.

Feld 1975 Feld, O., ‘Christliche Denkmäler aus Milet’, İstanbuler Mitteilungen 25, 197-209.

Fıratlı 1978 Fıratlı, N., ‘An Early Byzantine Hypogeum Discovered at İznik’, Mansel’e Armağan II, 912-932.

Fıratlı 1990 Fıratlı, N., La sclupture byzantine figuree au Musee Archeologique d’lstanbul, Paris.

Grabar 1976 Grabar, A., Sculptures byzantines du Moyen Age, II (XI- XIV), Paris.

Grabar 1953 Grabar, A., La Peinture Byzantine, Geneve.

Gough 1968 Gough, M., ‘A Masterpiece of Early Christian Architecture’, The Metrapolitan Museum of Art Bulletin 26, 455-464.

Ghandi 1983 Ghandi,, Bizans Sanatında Sasani Motifleri (İ.Ü. Edebiyat Fakültesi yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.

Harrison – Fıratlı 1967 Harrison, M. – Fıratlı N., ‘Excavation at Saraçhane in İstanbul Fourth Preliminary Report’, Dumbarton Oaks Papers 21, 273-278.

Hartner 1964 Hartner, W. R., ‘Ettinghausen, The Conquering Lion, The Life Cycle of a Symbol’, Oriens 17, 161-171.

Head 1911 Head, B.V., Historia Numorum.

Kazhdan – Cutler 1991 Kazhdan, A. P. – Cutler, A., ‘Lion’, The Oxford Dictionary of Byzantium II, 1231-2.

Kazhdan 1991 Kazhdan, A., ‘Deer’, Oxford Dictionary of Byzantium I, 598-599.

Kazhdan 1991 Kazhan, A.P., ‘Griffin’, Oxford Dictionary of Byzantium II, 884-885.

Kendric 1916 Kendric, A.F., ‘A Griffin Silk Fabric’, The Burlington Magazin for Connoisseuris 29, 225-227.

Kitzinger 1963 Kitzinger, E.,‘The Hellenistic Heritage in Byzantine Art’, Dumbarton Oaks Papers 17, 95-115.

Koch 2007 Koch, G., Erken Hıristiyan Sanatı (çev. A. Aydın), İstanbul.

Koch 2008 Koch, G., ‘Kinder Sarkophage der römischen Kaiserzeit in Kleinasien’, Adalya X, 145-160.

Lamberton 1911 Lamberton, C.D.,‘The Development of Christian Symbolism as Illustrated in Roman Catacomb Painting’, American Journal of Archeology, 15, 507-522.

Lassus 1967 Lassus, J., Früh Christlich und Byzantinische, Welt.

Lazarev 1966 Lazarev, Trois Fragments d’epistyles peintes et le templon byzantin, Deltion tes Christianikes kai Archaiologikes Hetaireias 4, 117-143.

Luca 1990 Luca, De, ‘Hellenistische Kunst in Pergamon’, İstanbuler Mitteilungen 40, 38-49.

Lurker 1985 Lurker M., Wörterbuch der Symbolik, Stuttgart. Mango – Sevcenko 1961

Mango, C. – Sevcenko, I., ‘Remains of the Church of St. Polyeuktos at Constantinople, Dumbarton Oaks Papers 15, 243-247.

Martinelli 1968 Martinelli, P.A., Corpus della Scultura Paleocristiana bizantina ed altomedioevale di Ravenna, I, Roma.

Mercangöz 1996 Mercangöz, Z., ‘Milas Müzesindeki Bizans Ambonları’, Sanat Tarihi Dergisi VIII, 84-98.

Mercangöz 2001 Mercangöz, Z., ‘Ortaçağ Hıristiyanlık İnanışında Ökaristi ve Sanattaki Yansımaları’, Sanat ve İnanç Sempozyumu II (ed. B. Mahir-H. Katipoğlu), 43-52.

Mansel 1978 Mansel, A. M., Side, Ankara.

Orlandos 1952 Orlandos, A., K., Hexylostegos palaiochristianike basilike II, Athens.

Okçu 2007 Okçu, R., ‘Derecik Bazilikası Kurtarma Kazısı’, III. Uluslar arası Türkiye Mozaik Korpusu Sempozyumu Bildirileri, (ed. M. Şahin), Bursa, 37-45.

Ödekan 2007 Ödekan, A. (ed), Kalanlar. 12 ve 13. Yüzyıllarda Türkiye’de Bizans, İstanbul.

Ötüken 1996 Ötüken, Y., “Forschungen im Nordwestlichen Kleinasien, Antike und Byzantiniche Denkmäler in der Provinz Bursa”, İstanbuler Mitteilungen Band 41, Tübingen.

Ötüken 2006 Ötüken, Y., ‘2002 Demre-Myra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazısında Ulaşılan Sonuçlar’, VII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 88-97.

Ötüken 2010 Ötüken, Y., ‘Myra’daki Arslanlı levha ve On İkinci ve On Üçüncü Yüzyıl Ortaçağ Taş Eserlerinde Üslup ve İkonokrafik Değişimler’, 1. Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 2007 (ed. A. Ödekan, E. Akyürek, N. Necipoğlu), İstanbul, 554-562.

Özet 2008 Özet, A., ‘Excavation in the Torba Monastery’, Halicarnassian Studies V(ed. P.Pedersen), 9-42.

Parman 2002 Parman, E., Ortaçağ’da Bizans Döneminde Frigya ve Bölge Müzelerindeki Bizans Taş Eserleri, Eskişehir.

Parman 1993 Parman, E., ‘Bizans Sanatında Tavus Kuşu İkonografisi’, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar. Günel İnal’a Armağan, Ankara, 387-89.

Pazaras 1977 Pazaras, T., ‘Catalogue of Christian relief slab from Thessaloniki showing animals’, Vyzantina 9.

Pazaras 1999 Pazaras, T., ‘Die frühchristliche tradition in der mittelalterlichen Sakophagkunst und in gleichzeitigen sarkophagdarstellungen’ Akten Des Symposiums Frühchristliche Sarkophage (ed. G. Koch), Mainz.

Peschlow 1975 Peschlow, U., ‘Byzantinische Plastik in Didyma’, İstanbuler Mitteilungen 25, 211-257.

Pillinger – Kresten 1999 Pillinger, R. – Kresten, O., Efeso Paleocristiana e Bizantina, Wien.

Rorimer 1930 Rorimer, J.J., ‘An Italo-Byzantine Marble Relief’, The Metrapolitan Museum of Art Bulletin, 25, 98-100.

Ruggieri 2003 Ruggieri, V., Il golfo di Keramos: dal terdo- antico al medioevo bizantino, Rubbettino.

Ruggieri 2005 Ruggieri, V., La Caria Bizantina: topografia, archeologia ed arte, Rubbettino.

Rice 1950 Rice, T., ‘The Leaved Cross’, Byzantinoslavica 11, 68-81.

Schefold 1978 Schefold,, K., Götter und Heldensagen der Griechen in der spätarchaischen Kunst, München.

Serin 2004 Serin, U., Early Christian and Byzantine Churches At Iasos in Caria: An Architectural Survey, Monumenti di Antichita Cristiana, seri II. XVII. Citta del Vaticano: Pontificio Istituto di Archeologia Cristiana, Roma.

Smith – Cheetham 1893 Smith, W. – Cheetham, S. A., Dictionary of Christian Antiquities, London.

Speake 1994 Speake, J., The Dictionary of Symbols in Christian Art, London.

Ulbert 1969/1970 Ulbert, Th., ‘Untersuchungen zu den byzantinischen Reliefplatten des 6. bis 8. Jahrhunderts’, Istanbuler Mitteilungen 19/20, 339-449.

Tezcan 1989 Tezcan, H., Topkapı Sarayı ve Çevresinde Bizans Dönemi Mimarisi, İstanbul.

Vetters 1978 Vetters, H., ‘Zum Stockwerkbau in Ephesos’, Mansel’e Armağan III, 1112-1135.

Westphalen 2000 Westphalen, S., ‘The Byzantine Basilica at Priene’, Dumbarton Oaks Papers 54, 275-280.

Weitzmann 1960 Weitzmann, K.,‘The Survival of Mythological Representations in Early Christian and Byzantine Art and Their Impact on Christian Iconograph’, Dumbarton Oaks Papers 14, 43-68.

Yalçın 1996 Yalçın, A. B., ‘Alcune osservazioni sul decoro scultoreo e musivo dele chiese protobizantine de Cnido in Caria’, Bisanzio e l’Occidente: arte, archeologia, storia Studi in onore di Fernanda de’Maffei, Roma, 105-128.

Yalçın 1999 Yalçın, A. B., ‘Alcune Osservazioni Sul Decoro Scultoreo Mediobizantino’, Della Basilica Di S. Giovanni, VII. Simposio di Efeso su S. Giovanni Apostolo, 301-319, Roma.

Yalçın 2005 Yalçın, A. B.,‘Sculture Bizantine Conservate Nel Museo Del Castello Di Bodrum’ X. Simposio Di Efeso Su S. Giovanni Apostolo (ed. L.Padovese), Roma 2005, XIX, 318-330.

Yalçın 2008 Yalçın, A. B., ‘İstanbul ve Boğaziçi Üniversitelerinde Bulunan Bazı Bizans Mimari Plastik Eserleri’, Işın Demirkent Anısına, İstanbul, 299-311.

Fansa – Bollmann 2008 Fansa, M. – Bollmann, B. (ed.), Die Kunst der Frühen Christen in Syrien, Mainz.

Zäh 2003 Zäh, A., Zur Typologie kirchlicher Architektur im südwestlichen Kleinasien, Maintal.

Zollt 1994 Zollt, T., Kapitellplastik Konstantinopoles vom 4. bis 6. Jahrhundert n. Chr. Mit einem Beitrag zur Untersuchung des ionischen Kampferkapitells, Bonn.