Doğu Anadolu'da Geç Demir Çağ: sorunlar ve gözlemler

Bu çalışmada Urartu Devleti’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde idari açıdan son bulmasından sonraki değişim ele alınmış, bu bağlamda “Post-Urartu” ve “ Med” evreleri ile farklılaşan siyasal sürecin kültürel etkileri ve bunun Akhaimenid dönemdeki uzantısının ulaştığı görünüm incelenmiştir. Bölgede Post-Urartu döneminden başlayan ve kültürel olarak saptanabilen bir değişim söz konusudur. Bu değişim ağırlıklı olarak seramik formlarında kendini göstermektedir. Akhaimenid Dönemin ilerleyen safhaları ise kültürel açıdan zenginleşmiş bir seramik yoğunluğu ile belirginleşmektedir. Sivil mimarinin yeterli verilerle tespit edilemediği süreç içinde Post-Urartu ve Geç Akhaimenid evre arasındaki hiatus kültürel ve tarihsel nedenleri ile araştırıldığında buradaki insan popülasyonunun yerleşim geleneğindeki ya olası bir değişiklikten, ya da daha güçlü kanıtların henüz ele geçmemiş oluşundan söz etmek gerekmektedir. Bu anlamda ulaşılan sonuçlar mevcut kültürel veriler ve bunların ele geçtiği az sayıdaki tabakalı kazı merkezlerinde ortaya çıkan durumun incelenmesi ile sağlanmıştır.

Late Iron Age in Eastern Anatolia: problems and assessments

This study deals with the transformations in Eastern Anatolia that took place after the Urartian State came to a political end. Thus, cultural reflections of the variations in the political process in the Post-Urartian phases and in the period of the Medes as well as the continuation thereafter in the Achaemenid Period are investigated. A cultural change is evident in the region since the Post-Urartian Period. This alteration shows itself mainly in the ceramic forms. Later phases of the Achaemenid Period are characterized by the rich categories of intensive pottery finds. In the course that the civilian architecture cannot be defined due to the lack of data and that the cultural and historical reasons of the hiatus between the Post-Urartian and the Achaemenid Periods are investigated, it should be noted that there could have been a change in the settlement tradition of the population or the sound evidences are not discovered yet. Accordingly, the conclusions depend on the examination of the present cultural data from the few excavated sites with stratification.

___

Akurgal 1968 Akurgal, E., Urartäische und Altiranische Kunstzentren, Ankara.

Bakır 1981a Bakır, T., “Kaleköy 1980”, Anatolian Studies XXXI, 191-192.

Bakır 1981b Bakır, T., “Kaleköy”, III. KST ,65-67.

Bakır 1982 Bakır, T., “Kaleköy 1981 Kazı Sonuçları Raporu”, IV. KST, 165-168.

Bakır 1984 Bakır, T., “Kaleköy 1978 and Kaleköy 1979” Aşağı Fırat Projesi, Cilt I, (TEKDAM), Ankara.

Bakır 2008 Bakır, T., “Kale Köy (Elazığ) Kazıları Demir Çağ Buluntuları”, Doğudan Yükselen Işık Arkeoloji Kazıları (Ed. Birol Can- Mehmet Işıklı), 1-8.

Bakır – Çilingiroğlu 1980a

Bakır, T. – Çilingiroğlu,A., “Kale Köy Kazısı 1979” KST II, 65-67.

Bakır – Çilingiroğlu 1980b

Bakır, T. – Çilingiroğlu,A., “Kaleköy 1979” Anatolian Studies XXX, 219-221.

Bakır – Çilingiroğlu 1987

Bakır, T. – Çilingiroğlu,A., “Kaleköy Excavations 1978-1979” Aşağı Fırat Projesi 1978-1979 Çalışmaları, TEKDAM I (3), 157-182.

Belck 1893 Belck, W., Archäologische Forschungen in Armenien, Berlin.

Bilgi 1980 Bilgi, Ö.,“Köşkerbaba Höyük Kazısı 1979”, KST II, 113-119.

Bilgi 1981 Bilgi, Ö., “Köşkerbaba Höyük Kazısı 1980 Yılı Sonuçları”, KST III, 83-86.

Bilgi 1982 Bilgi, Ö., “Köşkerbaba Höyük Kazısı 1981 Dönemi Kazıları”, KST IV, 89-94.

Bilgi 1983a Bilgi, Ö., “Köşkerbaba Höyük 1982”, Anatolian Studies 33, 252-253.

Bilgi 1983b Bilgi, Ö., “Köşkerbaba Höyüğü Kazıları-1982” KST V, 113-116.

Bilgi 1984 Bilgi, Ö., “1983 Dönemi Malatya-Köşkerbaba Höyük Kurtarma Kazıları”KST IV, 49-54.

Bilgi 1987 Bilgi, Ö., “Köşkerbaba Höyük Demir Çağ Mimarisi” Anadolu Demir Çağları I (Ed. A.Çilingiroğlu), 1-5.

Bilgi 1991 Bilgi, Ö., “Köşkerbaba Höyük Demirçağ Çanak-Çömleği-Iron Age Pottery from Köşkerbaba Höyük”, Anatolian Iron Ages 2 The Proceeding of the Second Iron Ages Colloquium Held at İzmir, 4-8 May 1987 (ed. A. Çilingiroğlu – D. French), 11-28.

Burney – Lang 1971 Burney, C.A. – Lang, D.M., The Peoples of the Hills:Ancient Ararat and Caucasus, London.

Burney 1957 Burney, C.A., “Urartian Fortresses and Towns in the Van Region”, Anatatolian Studies 7, 37-53

Dyson 1999a Dyson, H.R.,“Triangle-Festoon Ware Reconsidered”, Iranica Antiqua XXIV, 115-144.

Dyson 1999b Dyson, H.R., “The Achaemenid Painted Pottery of Hasanlu IIIA”, Anatolian Studies 49, 101-110.

Erzen 1978 Erzen, A., Çavuştepe I: M.Ö. 7-6. Yüzyıl Urartu Mimarlık Anıtları ve Ortaçağ Nekropolü, Ankara.

Erzen 1988 Erzen, A., Çavuştepe I: Urartian Architectural Monuments of the 7th h and 6th Centuries B.C. and A Necropolis of the Middle Age, Ankara.

Forbes 1983 Forbes, T.B., Urartian Architecture . BAR International Series 170, Oxford.

Kalkan 2008 Kalkan,H., M.Ö.6-4. yüzyıllarda Doğu Anadolu:Arkeolojik veriler Işığında Tarihsel ve Kültürel Değerlendirme (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), İzmir.

Kroll 1976 Kroll, S., “Die Keramik aus der Ausgrabung Bastam 1969”, Archäologische Mitteilugen aus Iran und Turan 3, 67-92.

Kroll 1979 Kroll, S., “Die urartäische Keramik aus Bastam”. Bastam I Ausgrabungen in den Urartäischen Anlagen 1972-1975, Teherane Forschungen IV, 203-221.

Layard 1853 Layard, A.H., Discoveries in the Ruins of Niniveh und Babylon/ Nebst Beschreibung Seiner Reisen in Armenien,Kurdistan und der Wüste, Leipzig.

Lehmann-Haupt 1926 Lehmann-Haupt, C.F., Armenian Einst und Jetzt II/1, Berlin- Leipzig.

Lynch 1882 Lynch, H.F.B., “The Cuneiform Inscriptions of Van”, Journal of Royal Asiatic Society IV, 377-732.

Lynch 1901 Lynch, H.F.B., Armenia II, Travels and Studies The Turkish Provinces, London.

Ökse 1988 Ökse, T., Mitteleisenzeitliche Keramik Zentral-Ostanatoliens : Mit dem Schwerpunkt Karakaya-Stauseegebiet am Euphrat, Berliner Beitrage zum Vorderen Orient Band 9. Berlin.

Sagona ve diğ. 1992 Sagona, A. – Pemberton, E. – McPhee, I. “Excavations at Büyüktepe Höyük 1991”, Second Preliminary Report Anatolian Studies 42, 29-46.

Sagona ve diğ. 1993 Sagona, A. – Pemberton, E. – McPhee, I. “Excavations at Büyüktepe Höyük 1992”, Anatolian. Studies. 43, 69-83.

Sagona ve diğ. 1996 Sagona, A. – Erkmen, M. – Sagona, C. – Thomas, I. “Excavations at Sos Höyük 1995”, Second Preliminary Report Anatolian Studies 46, 27-52.

Sagona-Sagona 1995 Sagona, A. – Sagona, C., “Excavations at Sos Höyük 1994, First Preliminary Report”, Anatolian Studies 45, 193-218.

Sagona-Sagona 2003 Sagona, A. – Sagona, C., “The Upper Levels at Sos Höyük,Erzurum: A Reinterpretation of the 1987 Campaign”, Anatolia Antiqua XI, 101-109.

Sevin 1982 Sevin, V., “İmikuşağı Kazıları 1981”, IV.KST, 121-130.

Sevin 1983 Sevin, V., “İmikuşağı Kazıları 1982”, V.KST, 137-147.

Sevin 1985 Sevin, V., “Van Bölgesi Yüzey Araştırması 1984”, III. AST, 287-293.

Sevin 1988a Sevin, V., “İmikuşağı Kazıları 1986”, IX. KST (I), 299-321.

Sevin 1995 Sevin, V., İmikuşağı I, Ankara.

Sevin 1998 Sevin, V., “Van/Karagündüz Kazılarının Işığı Altında Doğu Anadolu Geç Demir Çağ Çanak-Çömleği”, Karatepe’deki Işık. Halet Çambel’e Sunulan Yazılar (ed. G. Arsebük – M.J. Mellink – W. Schirmer) İstanbul, 715-726.

Sevin 2002 Sevin, V., “Late Iron Age Pottery of the Van Region Eastern Anatolia:In the Light o f the Karagündüz Excavations”, Festschrift für Manfred Korfmann-Mauer Schau Band 1, 475-482.

Sevin ve diğ. 1997 Sevin, V. – Özfırat, A. – Kavaklı, E., “Karagündüz Höyüğü ve Nekropolü 1995-1996 Yılı Kurtarma Kazıları”, KST 19, 571-583.

Sevin ve diğ. 1999 Sevin, V. – Özfırat, A. – Kavaklı, E., “Karagündüz Höyüğü 1998 Yılı Kazıları”, KST 21, 409-415.

Sevin ve diğ. 2000 Sevin, V. – Özfırat, A. – Kavaklı, E., “Van-Karagündüz Höyüğü Kazıları (1997 Yılı Çalışmaları)”, Belleten 238, 847-867.

Sevin – Kavaklı 1995 Sevin, V. – Kavaklı, E., “Karagündüz Höyüğü ve Nekropolü 1994 Yılı Kurtarma Kazıları”, KST 17, 337-349.

Stronach 1974 Stronach, D., “Achaemenid Village I at Susa and the Persian Migration to Fars”, Iraq 36, 239-249.

Tarhan – Sevin 1988 Tarhan, M.T. – Sevin, V., “Van Kalesi ve Eski Van Şehri Kazıları-1988”, Höyük I, 65-71.

Tarhan – Sevin 1990 Tarhan, M.T. – Sevin, V., “Van Kalesi ve Eski Van Şehri Kazıları 1988”, XI. KST ( I) , 355-389.

Tarhan – Sevin 1991 Tarhan, M.T. – Sevin, V., “Van Kalesi ve Eski Van Şehri Kazıları 1989”, XII. KST (II), 429-456.

Tarhan – Sevin 1993a Tarhan, M.T. – Sevin, V., “Van Kalesi ve Eski Van Şehri Kazıları 1991”, XIV. KST (I), 407-427.

Tarhan – Sevin 1993b Tarhan, M.T. – Sevin, V.,“Van Kalesi ve Eski Van Şehri Kazıları 1990 Yılı Çalışmaları”, Belleten LVII: 220, 843-861.

Tarhan 1989 Tarhan, T.M., “Van Kalesi ve Eski Van Şehri Kazıları-1987”, X.KST(I), 369-417.

Tarhan 1994 Tarhan, T.M., “Recent Research at the Urartian Capital Tushpa”, Tel-Aviv 21, 22-57.

Tarhan 2007 Tarhan, T.M., “Median and Achaemenid Periods at Tuspa” The Achaemenid Impact on Local Populations and Cultures in Anatolia (Sixth-Fourth Centuries B.C.), 117-130.

Weissbach 1911 Weissbach, F.H., Die Keilsinschriften der Achämeniden, Leipzig.