Türk masal anlatıcısının kimliği

Türk dünyasında masal anlatıcılarının kimliği mitolojik bir geçmişe uzanmaktadır. Masal anlatı- cılarının ilk atasının, tıpkı ilk şaman ve ilk yönetici gibi yaratılışın başında Tanrı tarafından yer altına gönderilen Erlik tarafından eğitildiğine inanılmaktadır. Bu sayede Erlik/Şeytan hakkında gerçekleri öğrenen ilk anlatıcılar, ondan korunmayı ve masal anlatarak içinde bulundukları toplumları korumayı hedeflemişlerdir. Mitolojik âlemden reel âleme geçişin sembolü gibi görünen masal anlatıcılarının kim- liği geleneksel dünya görüş çerçevesinde şekillenmektedir. Geleneksel dünya görüşün canlılık durumu- na göre Türklük coğrafyasının çeşitli bölgelerinde masal anlatıcılarının koruyucu ruhlarının olduğuna inanılması, yeteneklerinin kuşaktan kuşağa geçmesi, şaman hastalığına benzer bir hastalık geçirmele- ri ve yeteneklerini rüyada almaları gibi hususlar, Türk masal anlatıcılarının kimliğini belirleyen mito- lojik köklerdir. Kitabî dinlerin kök saldığı coğrafyalarda ise geleneksel dünya görüşün silikleşmesi, do- layısıyla masal anlatıcılarının bu köklerden uzak kalarak anlamını ve işlevini yitirmesi söz konusudur. Örneğin İslâm kültürünün hakim olduğu Anadolu Türklüğünde destan ve masal anlatıcılarının işlevi ve kutsallığı din adamlarına geçmiştir. Bunun en önemli göstergesi, ikincil sözlü belleğin en baskın karakterli örneği olan TV ekranlarında, özellikle Ramazan programlarının en aranan anlatıcılarının, İslami kıssaları büyük bir ustalıkla anlatabilen din hocalarının olmasıdır. Oysa Tanrının yeryüzünde pek çok millet yarattığına ve bu yaratmada bir hikmet olduğuna inanılması anlayışı dikkate alınarak geleneksel kültür anlatıcılarına da gereken önemin verilmesi gerekmektedir.

Identity of turkish storyteller

The storytellers identity is lies mythological roots in the Turkish world. İt is believed that sto- ryteller of the first ancestors are trained, just as the first administrators and the first shamans, at the beginning of the creation by God to sent underground by Erlik. In this way, the first narrators learned reals about Erlik/Demon and they intended to protect him and their communities by telling tales. The storytellers identity that symbol looks like the transition from the mythological world to real world is shaped within the framework of the traditional wordview. According to the traditional worlview of vi- tality, in the Turkishness geography of various regions, such as believed to be storyteller of the protec- tive spirits, they skills are pass from generation to generation, they are passing disease similar shaman disease and they take ability to dream are mythological roots of Turkish tale tellers identifying. But it is possible, in the geographys where religions rooted there, the traditional worlview to become indis- tinct, so storytellers as staying away from these roots, the loss of meaning and function. For example, in the Anatolian Turkish Islamic culture, storytellers sanctity and function is passed to the hodja. The most important indicator, examples of secondary verbal memory, which is the most dominant character in the TV screen, the hodja has been especially the most sought narrators of Ramadan programs, who the Islamic stories can tell a great expertly. However, the traditional culture teller must also be given due importance, because it is believed to be God created many nations and to approach these creation of wisdom.

PDF

___

Aça, Mehmet. Güney Sibirya Türklerinde Ava Destancı ve Masalcı Götürme Geleneği. TÜBAR XXI/2007a Bahar, s. 7-16. Aça, Mehmet. Destan ve Masal Anlatımı Za- manı İle Ortamını Belirleyen İnanışlar Ne- lerdir?. I. Uluslararası Türk Dünyası Kül- tür Kurultayı Bildiriler-, 1. c., (Editörler: Fikret Türkmen-Gürer Gülsevin), Ankara 2007b, s. 13-22.
Aça, Mehmet. Tıva Halk Masalları. Konya: Kö- men Yayınarı, 2007c.
Alangu, Tahir. Billur Köşk. İstanbul: Remzi Ki- tabevi, 1961.
Arslan, Ahmet Ali. Kuzey-Doğu Anadolu (Kars) Türk ve Kuzey Britanya Halk Edebiyatında Masallar. Ankara: AKM Yayınları, 1998. Erişim Tarihi: 10.08.2014 (http://turkleronline.net/turkler/masallar/in- giltere_turk_irlanda/masal_anlaticilari.htm Arslan, Mustafa. Denizli Yöresinde Masal An- latma Geleneği. Millî Folklor, 2010, Yıl: 22, Sayı: 86, 50-57.
Azadovski, M. Sibiryadan Bir Masal Anası, (Çev.: İlhan Başgöz). Ankara: Kültür Bakan- lığı HAGEM Yayınları, 1992.
Çobanoğlu, Özkul. Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
Çudoyakov, A. İ. Kay i Kay Eezi v Predstav- leniyah Turkov Sayano-Altaya, Genezis i Evolyutsiya Etniçeskih Kultur Sibiri. Novo- sibirsk 1986.
Dilek, İbrahim, Tıp oyunu ve Bir Altay Masalı, bilig 2 Yaz/1996, s. 117-120.
Dilek, İbrahim. Altay Masalları. Ankara: Alp Ya- yınevi, 2007.
Ekici, Metin. Türk Sözlü Geleneğinde Anlatı- cılar ve Anlatmalar Arasındaki İlişkiye Art zamanlı (Diyakronik) ve Eş Zamanlı (Senk- ronik) Bir Bakış. Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları Uluslararası Sempozyumu Bildirileri. Ankara: 2006, 83-89.
Ergun, Metin. Hakas Haycıları, Türk Dünya- sı Dil ve Edebiyat Dergisi 1, Bahar 1996, s. 121-129.
Ergun, Metin. Altay Türklerinin Kahramanlık Destanı Alıp-Manaş. Konya: Cemre Yayın- ları, 1997.
Ergun, Metin. Şor Kahramanlık Destanları. An- kara: Akçağ Yayınları, 2006.
Ergun, Pervin. Eskişehir Masallarında Kültürel Miras. 8. Uluslararası Türk Kültürü Kong- resi: Kültürel Miras 24-27 Ekim/October 2013, Eskişehirde sunulmuştur.
Ewig, U. Masal, Masal Araştırması ve Masal Derlemesi Üzerine, (Çev. Zeki C. Arda). Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. (Yayına Hazırlayanlar: Gülin Öğüt Eker, Metin Ekici vd. ). Ankara: Millî Folklor Ya- yınları, 2003, 376389.
Fedakâr, Selami. Özbek Sözlü Geleneğinde Ma- sallar. İzmir: Egetan Bas., 2011.
Günay, Umay. Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara 1986.
Kasımoğlu, Handan. Van Halk Masal ve Hikâyelerinin İcra Bağlamı Olarak Divan- hane (Duvakhane) Geleneği. Millî Folklor, 2011, Yıl: 23, Sayı: 89, s. 170-178.
Kumartaşlıoğlu, Satı. Balıkesir Masallarında Motif ve Tip Araştırması. Yayımlanmamış Yüksel Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir: 2006.
Kumartaşlıoğlu, Satı. Balıkesirde Masal Anlat- ma Geleneği ve Masalların İşlevsel Yitirilişi Üzerine Değerlendirmeler. Balıkesir Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 15 - Sayı: 28-1, Aralık 2012 (20. Yıl Özel), s. 213-230.
Lüthi, Max. Masal Araştırmaları Tarihi Üzeri- ne, (Çev. Cem Eyiengin). Folklora Doğru, 30, Temmuz-Ağustos 1973, s. 9-20.
Lvova, E. L.-Oktyabrskaya, İ. V.-Sagalayev, A. M.-Usmanova, M. S. Güney Sibirya Türkle- rinin Geleneksel Dünya Görüşleri Simge ve Ritüel (Çev. Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları, 2013.
Oruç, Şerif. Avrupa Masallarının Üslup Özel- liklerini İnceleyen Bir Masal Araştırmacısı: Max Lüthi, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, (Hzl. Ö. Oğuz-S. Gürçayır). Ankara: Geleneksel Yayınları, 2005, s. 421- 429.
Önal, Mehmet Naci. Muğla Masalları. Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları, 2011.
Özbekistan Milliy Entsiklopediyası. C. 10, Taş- kent, Devlet İlmiy Neşriyat, 2005.
Reichl, Karl. Türk Boylarının Destanları (Çev. Metin Ekici). Ankara: TDK Yayınları, 2002.
Sarıtaş, Süheyla. Halk Anlatılarında Hayat Hikâyesi Unsuru. AÜ Türkiyat Araştırma- ları Dergisi, S.40, Erzurum 2009, s. 174-178.
Sakaoğlu, Saim. Gümüşhane ve Bayburt Masal- ları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
Sakaoğlu, Saim. Masal Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları, 3. Baskı, 2007.
Sevim, Bilgen Aydın. Walter Benjaminin Kav- ramlarıyla Kültür Endüstrisi: Aura, Öykü Anlatıcısı ve Flâneur. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of Interna- tional Social Research Volume 3 / 11 Spring 2010, s. 509-516.
Şahin, Halil İbrahim. Balıkesir Çepni Kültürü. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens- titüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir 2004.
Tarama Sözlüğü V. Ankara: TDK Yayınları, 1996.
Ungvitskaya, M. A.-Maynogaşeva,V.E. Hakass- koye Narodnoye Poetiçeskoye Tvorçestvo. Abakan 1972.