Kurmanbek destanının varyant ve versiyonları üzerine bir araştırma

Bu araştırmada Türk dünyası destancılık geleneği içinde önemli bir yere sahip olan Kırgız Tür- klerine ait Kurmanbek Destanı ele alınmıştır. Çünkü bu destan, hem Kırgız hem Türk Dünyası destancılık geleneği açısından önem arz etmektedir. Kurmanbek Destanının Kırgız destancılık geleneğindeki öneminin sebebi, Manas Destanından sonra en çok varyanta/versiyona sahip destanlardan biri olmasıdır. Bir destanın çok varyantlı/versiyonlu olması ise onun eksik yönler- inin tamamlanmasını sağlamaktadır. Söz konusu destanın Türk dünyası için önemi ise destancılık geleneğimizin bağlantılarını ortaya koymasıdır. Örneğin Kurmanbek Destanında Köroğlundan bahsedilmektedir. Bu, Kırgız Türkleri arasında derlenmiş tam teşekküllü bağımsız bir Köroğlu metni bulunmadığı için, onun Kırgızlar arasında bağımsız bir destan olarak devam etmediğini ancak Kurmanbek Destanı içinde yaşadığını göstermektedir. Ayrıca Kurmanbekin, Manas gibi düşmana karşı Türk halklarını birleştirme çabası, destancılık geleneğimizin tarihî arka planı için de ipuçları vermektedir. Bu açıdan Kurmanbek Destanının araştırılması, varyantlarının karşılaştırılması ehe- mmiyetlidir. Bundan dolayı çalışmada öncelikle varyant ve versiyon kavramları üzerinde durularak bilim adamlarının bu terimler hakkındaki görüşleri açıklanmış ve terimlerin araştırmadaki çerçevesi belirlenmiştir. Daha sonra mukayeseli yöntem kullanılmak suretiyle Kurmanbek Destanının metin- leri karşılaştırılmış ve bu doğrultuda Kurmanbek Destanının dört varyantı ve beş versiyonu olduğu tespit edilmiştir. Destanın varyant ve versiyonları belirlenirken eş metin çevresi yanında metinlerin içerikleri de dikkate alınmıştır. Kısaca bu çalışmanın amacı, Kurmanbek Destanının varyant ve versiyonlarını belirleyerek destancılık geleneğimizdeki önemini vurgulamak ve Türkiyede bilinmeyen metinlerini araştırmacıların dikkatine sunmaktır.

A survey on variants and versions of kurmanbek epos

In this study, Epic of Kurmanbek of Kyrgyz Turks which occupies an important position in epic tradition of Turkic realm has been examined. Because, the epic is important in respect of epic tradition of the Kyrgyz as well as Turkic realm. Its importance arises from that, it possesses so many variants/ versions after Epic of Manas. Having many variants/versions for an epic helps to complete missing aspects. As for the importance in epic tradition of Turkic realm, it is to unveil the links of the tradi- tion. For instance, in the Epic of Kurmanbek, Köroğlu is mentioned. This, because of not having a well-established text of Köroğlu, indicates that it does not survive as an independent epic among The Kyrgyz, but survive in Epic of Kurmanbek. Moreover, effort of Kurmanbek to unite the Turkic people against enemy, correspondingly to Manas, gives hints for historical background of our epic tradition. With regard to this, examination of Epic of Kurmanbek and comparison of their variants are crucial. Thus, in this study, firstly emphasizing variant and version concepts, scholars opinions on these terms have been elucidated and the framework of the terms in research have been outlined. Later on, in light of comparative method, Epic of Kurmanbeks texts have been compared and thence four vari- ants and five versions of Epic of Kurmanbek have been identified. During definition of variants and versions of the legend, circle of variant has been taken into consideration together with contents of texts. Briefly, the purpose of this study is to emphasize the importance of Epic of Kurmanbek in our epic tradition by specifying its variants and versions and to present the texts which are not known in Turkey to scholars interest.

PDF

___

Akiyev, Kalık. Kurmanbek. Bişkek: El Yazmalar Arşivi, Dos. No: 338/799, 1938.
Akiyev, Kalık. Kurmanbek (haz. S. Bayhocayev). Bişkek: El Yazmalar Arşivi, Dos. No: 1880/470, 1956.
Alimov, Ulanbek. Kurmanbek Destanındaki Motifler Üzerine Bir Deneme. I. Uluslara- rası Türk Dünyası Kültür Kurultayı, İzmir, 915 Nisan 2006.
Alimov, Ulanbek. Kırgız Destanları 11: Kurmanbek (haz. Murat Mukasov). Ankara: TDK Yayınları, 2013.
Ateş, Mehmet. Kırgız Kahramanlık Destanlarından Kurmanbeg. Yayımlanmamış Yük- sek Lisans Tezi, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2000.
Aytbekov, Irakan. Kurmanbek (der. Belli değil) Bişkek: El Yazmalar Arşivi, Dos. No: 720, 1984.
Cooşbayev, Karmışak. Kurmanbek (der. Belli değil). Bişkek: El Yazmalar Arşivi, Dos. No: 5192/554, 1969.
Ekici, Metin. Halk Bilimi çalışmalarında Metin (Text), Doku (Texture), Sosyal çevre ve Şartlar (Konteks) ilişkisinin Önemi. Milli Folklor 39 (Güz 1998): 25-34.
Kırgız Tilinin Sözdüğü (haz. Abdıldacan Akmataliyev ve diğer). Bişkek: Avrasya Press, 2010.
Komuzçu, Şamşı. Kurmanbek (der. Cuma Camgırçiyev). Bişkek: El Yazmalar Arşivi, Dos. No: 46/240, 1926.
Köse, Nerin. Araştırmalar I. Ankara: Milli Folklor Yayınları,1996.
Köse, Nerin. Araştırmalar II. Ankara: Milli Folklor Yayınları, 1997.
Köse, Nerin. Araştırmalar III. Ankara: Mili Folklor Yayınları, 1998
Köse, Nerin. Araştırmalar IV. Ankara: Milli Folklor Yayınları, 1999.
Köse, Nerin. Lord Raglanın Geleneksel Kahra- man Kalıbı ve Kurmanbek, Kurbanbek. Dr. Himmet Biray Özel Sayısı, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 45 (2000a): 22-39.
Köse, Nerin. Kurmanbek ve Seyitbek Destanları. Milli Folklor 48 (Kış 2000b): 18-23.
Köse, Nerin. Kurmanbek Destanı (Kalık Akiyev Varyantı). Ankara: Semih Ofset Basımevi, 2005.
Kurbanbay, Tacibayev. Kurbanbek (haz. K. Maksetov, A. Camalov). Nukus: El Yazmalar Arşivi, Dos. No: 178/389, 1960.
Musulmankulov, Moldobasan. Kurmanbek (der. K. Miftakov). Bişkek: El Yazmalar Arşivi, Dos. No: 57/251, 1923.
Musulmankulov, Moldobasan. Kurmanbek (der. K. Miftakov). Bişkek: El Yazmalar Arşivi, Dos. No: 325 (786/785), 1923.
Oğuz, M. Öcal. Türk Dünyası Halk Biliminde Yöntem Sorunları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
Sarıkunan. Kurmanbek (der. Belli değil). Bişkek: El Yazmalar Arşivi, Dos. No: 5174/536, 1968.