Sır bölgesi kazaklarının evlilik törenleri üzerine bir değerlendirme (19 yy. 20. yy. başları)

Makalede 19 yy. 20 yy. başlarında Sırderya nehrinin aşağı bölgelerinde yaşayan Kazakların kız isteme ve nikâh meselelerinin özellikleri ele alınmaktadır. Sırderya nehri çevresinde yaşayan Ka- zakların kız isteme ile ilgili gelenekleri, diğer bölgelerde yaşayan Kazaklara göre çok farklıdır. Hatta bölgedeki örf ve adetler de ilden ile değişmektedir. Kız istenmeden önce, damadın babası bütün akra- balarının tavsiyelerini dinlemek için bir meclis açar. Sonra damadın babası kız istemek için, gelinin bulunduğu köye kendi akrabaları arasından bir haberci gönderir. Cavşıdan (Kızı istemeye giden ilk kişi) gelinin babasının onay verdiği haberini alınca, damadın babası başlık parası miktarını belirle- mek, evlilik sözleşmesini yapmak ve gelini vermek üzere bir aracı grubu gönderir. Gelinin ve damadın köyüne dünürlerin gelmesine kuda tüsu (resmi olarak kızı istemeye gelme adeti) denir. Bu sırada kadınlar ve dünürler arasında çeşitli oyunlar oynanır. Böyle kutlamalar birkaç gün devam edebilir. Gelini sadece başlık parasının tamamının ödenmesinden sonra gönderebiliyorlar. Nikâh merasimi ve gerdek gecesi gelinin köyünde yapılır. Kocasının evine getirilen genç gelin üç gün şımıldık (yeni gelen gelini şımıldık adlı gizli perde arkasında saklarlar) arkasında bekler. Sonra betaşar (yeni gelen gelini eşinin akrabası ve komşuları ile tanıtma) töreni düzenlenir. Betaşar töreninde, geline ince bir başörtü- sü örtülür. Şarkıcı, dombırayla sırasına göre damadın akrabalarının isimlerini söyler ve gelin onların her birine ayrı ayrı selam verir. Sonunda şarkıcı sopa ucuna bir bez parçası ya da mendil takıp şiirler eşliğinde gelinin yüzündeki örtüyü kaldırır. Çeyiz verme, gelinin ilk defa baba evini ziyaret etmesi gibi adetlerin hepsi geleneklere uygun olarak devam eder.

Assessment on wedding celebration of presyrdariya kazakhs (1800s- early 1900s)

The article deals with wedding customs and traditions of Presyrdariya Kazakhs by 1800s and early 1900s. Wedding traditions of Presyrdariya Kazakhs are differ from other regions Kazaks land. Even province to province, customs are varied in this region. Before the decision, which girl to be appro- priate for his son, grooms father gathers his relatives for advice. Then he sends one of his relatives as a Messenger to the bride to be village to propose. After the approval, grooms father sends mahchmak- ers to brides family to make up a marrige contract and determine the amount of the price will be paid for the bride. During this process, woman at the brides village and matchmakers plays some games. This celebrations continious for a couple of days. The bride to be is ready taken to the grooms village, after the agreed price paid to her father. Wedding celebrations are held in the brides village. Young bride hides behind a curtain, called şımıldık, in the grooms house for three days. After three days, the bride introduced to grooms relatives with ceremony celled Betaşar. During this ceremony, bride has a scarf on her head, which covers her head and face, and this scarf is taken by a singer (who sing his blessing song along withhis dombra) with a stick. These customs proceed according the tradition.

PDF

___

Alektorov, Aleksandr. Osnovanie braka i svadeb- nye obychai u kirgizov. Orenburgskij listok. 1888. No11-12.

Aziatskaya Rossia. T.1-3. Sankt-Piterburg: V tipografii tovarişestva A.F.Marsa, 1914.

Altınsarin, İbrai. Oçerki obıçaev prisvatovstve i svadeb u kirgizov Orenburgskogo vedomstva. Otdel rukopisey i redkih knih Natsionalnoy biblioteki. Orenburg, 1870. 15 list.

Arğınbaev, Halel. Kazak otbası. Almatı: Kaynar, 1996.

Ballyuzek, Lef. Narodnıe obıçai imevşie, a otçasti i imeyuşie v Maloy Kirgizskoy orde silu zakona. ZOOİGRO. Vıp II. Kazan: 1871. S. 45-167.

Divayev, Abubakir. Neskolko slov o svadebnom rituale kirgizov Sır-Darinskoy oblasti. Ka- zan: Tipo-litografiya İmperatorskogo Uni- versiteta, 1900.

Duzhan, Konstantin. Svadebnye obrjady u kir- gizov Kokbektinskogo okruga. Severnaja pchela. 1855, No92, S. 471-473.

Lazarevskiy, F. Svadebnye obychai u kirgizov Orenburgskogo vedomstva. Moskovskie ve- domosti. 1862, No151, 154, 158.

Grodekov, Nikolai. Kirgizi i karakirgizı Sır- Darinskoy oblasti. Yuridiçeskiy bıt. T.1. Taşkent: Tipo-litografiya S.İ.Lahtina, 1889.

İbragimov, İshmurat. Etnografiçeskie oçerki kirgizskogo naroda. Russkiy Turkestan.

Sbornik izdannı y po povodu politehniçeskoy vıstavki. Vıp 2-oy. Moskva: V universitet- skoy tipografii Katkov i K., 1872., S. 120-152.

Kalmakov, N. Nekotorıe semeynıe obçay kirgiz ov severnıh uezdov Sır-Darinskoy oblasti. Kauf- manskiy sbornik. Moskva: Tipo-litografiya İ.N.Kuşnereva i K, 1910. S. 221-228.

Kustanayev, Hudabay. Etnografiçeskie oçerki kirgiz Perobskogo i Kazalisnkogo uezdov. Taşkent: Tipo-Litografiya Br. Pertsebıh, 1894.

Makovetskiy, P. Materialı dlya izuçeniya yuridiçeskih obıçaev kirgizov. Bıp. 1. Materialnoe prabo. Omsk: Tipografiya Okrujnogo ştaba, 1886.

Paşino, P. Turkestanskiy kray v 1866 godu. Putebıe zametki. Sankt-Piterburg: 1868.

W. Betashar. Vstuplenie molodoj zheny v novuju semju. Turgajskaja gazeta. 1905. No47.

Zagryajskiy, Georgi. Yuridiçeskiy obıçay kirgiz o razliçnıh rodah sostoyaniy i o pravah im prisvoennıh. O narodnom sude u koçevo- go naseleniya Turkestanskogo kraya po obıçnomu pravu. Ejegodnik. MSTK. Vıp IV. Sankt-Piterburg: 1876. S.151-203.