Sözlü anlatının hafızasından: Sinop cezaevinin kahramanları ve kahramanlaştırma

Bugün kahramanlıkları tartışmalı olsa da, halk tarafından kahramanlaştırılabilen kişilerin, halkın dünyasındaki sözlü anlatım biçimleri incelenerek, kahramanlaştırma sürecinin anlaşılmasına katkıda bulunabilecek birkaç öneri sunulabilir. Buradan hareketle bu makale, 1996 yılında kapatı- lan ve 1999 yılından bu yana da müze olarak kullanılan (Tarihî) Sinop Cezaevinde bulunmuş kimi mahkûmların, anlatılar, cezaevi koşulları ve halkın cezaevi-mahkûmiyet ikilisine bakış açısı üzerinden kahramanlaştırılmalarına odaklanmaktadır. Sinop cezaevi, ünlü mahkûmlarının yanı sıra zor yaşam koşullarıyla da ün salmış; ancak günümüze sadece hikâyeleri kalmış bir cezaevidir. Bu nedenle bu makale, yerel halkın hafızasında cezaevine ilişkin hatıralardan yola çıkarak, bu ünlü mahkûmlara ilişkin anlatıları ve bu anlatılardaki cezaevi kahramanlarını incelemeye ve kahramanlaştırılmalarını anlamaya çalışmaktadır. Bu ünlü isimlerin, cezaeviyle neredeyse iç içe yaşamış olan yerel halkın anla- tıları ve düşünceleri kapsamında, nasıl birer kahraman haline getirildiği ve kahraman tiplemelerinin içlerinin nasıl doldurulduğu bu çalışmanın temel sorunsalıdır. Genel olarak kahraman figürü, yoksu- lun, kimsesizin yanında olan, adaletsizliğin karşısında duran, gerekirse intikam alan, güçlü, saygın tavrıyla halkın aklında yer edip, geçmişten bu yana şekillenerek kalmıştır. Bu çalışmanın dayandığı alan araştırmasına göre, cezaevindeki mafya liderlerinin, kabadayıların ve ünlü mahkûmların kahra- manlıklarıyla kimi noktalarda benzerlikler göstermektedir. Bu anlatılarda kadın mahkûmlardan kah- ramanlaştırılan bulunmamaktadır. Son olarak, halkın intikama kadar varabilen adalet beklentisini ve yoksulluk sıkıntısını, bir kahraman üzerinden nasıl dile getirdiği de görülmektedir.

From the memory of the oral narrative: heroes and heroisation of the (historical) Sinop prison

Several suggestions can be offered for understanding the heroisation process by examining the oral narratives of people who accepted some people as heroes, although the heroism of these heroes has been seen as controversial. This article focuses on some prisoners who have been heroised through the narratives, the prison conditions and the aspect of the local people on prison and conviction in (Histori- cal) Sinop Prison which was closed in 1996 and transformed into museum in 1999. Sinop prison was famous not only for its famous inmates but also for the hard living conditions which prisoners endured; but today only the stories remained. Therefore, this article tries to determine the stories of these fa- mous prisoners and their heroisation, and to understand this heroisation through the memories of the local people in Sinop. Thus, the main problem of this study is to understand the heroisation process and the content of the hero types. In general, the hero figure protects the poor and the helpless, takes revenge; they are against injustice, mostly powerful and dignified. It has similar points to the heroisa- tion of the mafia leaders, bosses or some famous prisoners. This research shows that the expectation of justice and the difficulties of poverty are implied by utilization of these heroes.

PDF

___

Antonaccio, Carla M. Contesting the Past: Hero Cult, Tomb Cult an Epic in Early Greece. American Journal of Archeology 98, 1994, 389-410.
Avcı, Ali Haydar. Zeybekler ve Zeybeklik Tarihi İstanbul: E Yayınları. 2004.
Barkey, Karen. Bandits and Bureaucrats: The Ottoman Route to State Centralization. London:Cornell University Press, 1994.
Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1973.
Boratav, Pertev Naili. Folklor ve Edebiyat I. İstanbul: Adam Ya- yıncılık. 1982.
Boratav, Pertev Naili. Köroğlu Destanı. İstanbul: Evkaf Matbaası, 1931.
Civitello, Linda. Cuisine & Culture: A History of Food and People. New Jersey:John Wiley & Sons, 2008.
Currie, Bruno. Euthymos of Locri: A Case Study in Heroisation in the Classical Period. The Journal of Hellenic Studies 122, 2002, 24-44.
Çakmakoğlu, Alev. Sinop Hapishanesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. 2004.
Çobanoğlu, Özkul. Kıbrıs Türk Halk Kültürün- de Halk Kahramanı Kalıbı ve Sosyo-Psiko- lojik İşlevleri. Milli Folklor 5 (41), 1999, 29-35.
Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yön- temleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Ya- yınları. 1999.
Deniz, Osman. Parola:Harbiyeli Aldanmaz. Ya- semin Bradley, hazl., İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 2002.
Dorson, Richard M. American Folklore. Chicago: The University of Chicago Press, 1977.
Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi 1. Çev. Ali Berktay, İstanbul:Kabalcı Yayınevi, 2003.
Emiroğlu, Kudret. Eşkiyalık. Antropoloji Söz- lüğü Emiroğlu, Kudret ve Suavi Aydın, der. Ankara:Bilim ve Sanat Yayınları s.273-276, 2003.
Ersoy, Tolga. Sinopun Hanı: Sinop Hapis- hanesinin Tarihi ve Edebiyattaki Yeri. İstanbul:Sorun Yayınları, 1997.
Foucault, Michel. Hapishanenin Doğuşu: Göze- tim Altında Tutmak ve Cezalandırmak. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: İmge Kitabe- vi, 1992.
Hobsbawm, Eric. Bandits New York: Delacorte Press, 1969.
Klapp, Orrin E. The Creation of Popular Hero- es. The American Journal of Sociology 2 (54) 1948, 135-141.
Klapp, Orrin E. The Folk Hero. The Journal of American Folklore. 243 (62), 1949, 17-25.
Konukçu, Enver. Köroğlunun Yaşadığı Asır- da Bolunun Siyasi Durumu (XVI.-XVIII. yylar) Köroğlu Semineri Bildirileri, Anka- ra: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Folklor Araştırması Yayınları No:47, 53-66, 1983.
Köroğlu Seminer Bildirileri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Folklor Araştırması Yayınları No:47, 1983.
Köse, Nerin. Lord Roglanın Geleneksel Kahra- man Kalıbı ve Kococaş. Milli Folklor 6 (43), 1999, 19-23
Köse, Nerin. Raglanın Geleneksel Kahraman Kalıbı ve Türk Hikâyeleri. Milli Folklor 6 (45), 2000, 22-39.
Ocak, Ahmet Yaşar. Sarı Saltık: Popüler İslamın Balkanlardaki Destani Öncüsü (XII. Yüzyıl). Gözden Geçirilmiş ve Yeniden Düzenlenmiş 2. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Bası- mevi, 2011.
Oğuz, Öcal. Lord Raglanın Geleneksel Kahra- man Kalıbı ve Basat. Millî Folklor 5 (41), 1999, 2-8.
Oğuz, Öcal. Lord Raglanın Geleneksel Kahraman Ka- lıbı ve Boğaç Han. Millî Folklor 5 (40), 1998, 2-6.
Oğuz, Öcal. Karacaoğlan: Anlatıcılar ve Biyografiler. Millî Folklor (93), 2012, 53-61
Özkaya, Yücel. Köroğlunun Tarihi Şahsiyeti. Köroğlu Semineri Bildirileri, Ankara: Millî Folklor Araştırması Yayınları No: 47, 67-70, 1983.
Propp, Vladimir. Morphology of the Folktale. Trans.: Laurence Scott, Austin: University of Texas Press, 1968.
Raglan, Lord FitzRoy Richard Somerset. The Hero: A Study in Tradition, Myth and Dra- ma NY: Vintage Books, 1956.
Sifakis, Carl. The Mafia Encyclopedia. New York: Facts on File, 2005.
Taner, Haldun. Keşanlı Ali Destanı-Bütün Oyun- ları 1. Ankara: Bilgi Yayınevi, 7. Basım, 1998.
Türkçe Sözlük [TS]. Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları 1969: 293.
Ünal, Mehmet Ali. XV. ve XVI. Yüzyıllarda Si- nop Kazası. XII. Türk Tarih Kongresi Bildi- rileri III.Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 795-806, 1999.
Uysal, Ahmet Edip. İngilizlerin Robin Hood Destanı ile Köroğlu Destanı Arasında Bazı Benzerlikler. Köroğlu Semineri Bildirileri. Ankara: Millî Folklor Araştırması Yayınları No:47, 91-102, 1983.