TOMRİS UYAR'IN ŞAHMERAN HİKÂYESİ ADLI ÖYKÜSÜNE METİNLERARASI BİR YAKLAŞIM

ÖZ Bu yazının amacı, Şahmeran imgesinin geleneksel ve modern anlatılarda nasıl yer aldığını be- lirlemekten çok modern bir öyküde Şahmeran anlatılarının hangi amaçla kullanıldığını irdelemek, hikâyelerdeki modern dönüşümleri saptamaktır. Buradaki asıl sorun, geleneksel bir hikâyenin eyleyen özneler bazında nasıl modernize edildiği ve bu modernizasyon sonucu hangi anlamlara ulaşıldığıdır. Tomris Uyarın 1973 yılında yayınlanan Şahmeran Hikâyesi adlı öyküsü, içinde geleneksel metinlere gönderimleri olan modern bir öyküdür. Söz konusu geleneksel metinlerin başında, Kuran-ı Kerimde Yedi Uyurlar hikâyesini konu alan Kehf Suresi, Binbir Gece Masallarında yer alan ve Anadoluda varyantları bulunan Şahmeran anlatıları ve doğu kültürlerinde yılan, kadın ve mağara imgeleriyle masal söylemi yer almaktadır. Çalışmanın temel amacı öznelere ilişkin metinlerarası gönderimlerin modern metinde yarattığı anlam zenginliğini metinlerarası ilişkiler bağlamında araştırmaktır. Ancak Şahmeran Hikâyesi geleneksel metinleri modern okurun beğenisine göre yeniden şekillendirmiştir. Örneğin öykünün asıl kahramanı olduğu anlaşılan Camsap modern bir tutumla ihanetinin sorumlulu- ğunu yüklenmiş, masallarda yer almayan yeni bir suç- ceza- vicdan anlayışıyla davranmış, bir seçim yapmıştır. Camsapın geleneksel kahramandan modern bir öykü kişisine geçişi, önemli bir modern dönüştürüm olarak belirmektedir. Bu yazı, modern bir öykünün beslendiği geleneksel metinlerle olan ilişkisi üzerine kuruludur.

An Intertextual Approach to Tomris Uyars Tale Entitled Şahmeran Hikâyesi

The aim of this article is to which purpose narratives of Şahmeran were used in a modern story and identify the modern transitions rather than how the image of Şahmeran takes place in traditional and modern narratives. Here the main point is to see how a traditional story was modernized through the acting agents and the meanings reached out as a result of this modernization. Tomris Uyars sto- ry, entitled Şahmeran Hikâyesi published in 1973, is a modern story including the references to traditional narratives. The Kehf chapter of Holy Quran which tells the story of Seven Sleepers, Şahmeran narratives, whose variants are found in Anatolian stories, included by the Arabian Nights and the images of snake, woman, cave in Eastern cultures and the tale discourse take prominence among this kind of traditional texts. The main object of this study is to search the rich meaning cre- ated by all these intertextual references by means of the intertextual relation. However, Şahmeran Hikâyesi has reshaped these traditional texts according to the taste of modern reader. For example, Camsap, apparently the real character of the tale, took the responsibility of betrayal, behaved with new percipience of crime-punishment-conscience, which are nonexistent in the traditional stories, and made a choice. It appears that the progression of Camsap from a traditional character to a character of modern story is an important conversion. So this article is dwelt on the relations of a modern tale with traditional texts.

PDF

___

Aktulum, Kubilay. Metinlerarası İlişkiler. Anka-

ra: Öteki Yayınları, 1999. ________. Parçalılık/ Süreksizlik/ Kopukluk. SDÜ Art- E Güzel Sanatlar Fakültesi Dergi- si: 2008-01. Allen, Graham. Intertextuality. London and New York: Routledge, 2000.

Bauman, Richard. Tür, Performans ve Metin- lerarasılığın Üretimi. Çev: I. Altun. Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3. Yay.

Haz. M. Öcal Oğuz ve diğerleri. Ankara: Ge- leneksel Yayıncılık, 2009. s. 249-259. Bektaş, Nuh. Toplumcu Gerçekçilik Bağlamın- da Nazım Hikmetin Ferhad ile Şirin Oyunu- na Metinlerası Bir Bakış. Milli Folklor. Sayı 83. 2009. S. 41-47.

Binbir Gece Masalları. Cilt 7. Çev: Alim Şerif Onaran. İstanbul: Afa Yayınları, 1992.

Birkalan-Gedik, Hande. Sözlü Kültür ve Yazılı Kültür Arasında: Türkçe Binbir Gece Gele- neğinde Metinlerarası Söylemler. Binbir Geceye Bakışlar. Haz. M. Kalpaklı, N. D. Sönmez. İstanbul: Turkuaz Yayınları, 2010. s. 45-66.

Çıblak, Nilgün. Tarsus Kültürünün Tanıtı- mında Şahmeran Efsanelerinin Önemi. Ç.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Cilt 16. Sayı 1. 2007. s. 185-196.

Eliade, Mircea. Dinler Tarihine Giriş. Çev: Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2003. Genette, Gérard. Palimpsests: Literature in Se- cond Degree. Tr. Channa Newman, Claude Doubinsky. Lincoln: University of Nebraska Press, 1997.

Joosen, Vanessa. Sanat ve Pedagoji Arasında Peri Masalı Uygulamaları. Çev: Reyhan Gökben Saluk. Milli Folklor. Sayı 92. 2011. s. 152-160.

Nazik, Ayşegül. Tomris Uyar Öykücülüğünde Toplumsal Güncellik ve Biçimsel Arayışlar (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). An- lara: Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü, 2001.

Oğuz, Öcal. Sözlü ve Yazılı Yayılma Kuramla- rı ve Binbir Gece Masalları. Binbir Geceye Bakışlar. Haz. M. Kalpaklı, N. D. Sönmez. İstanbul: Turkuaz Yayınları, 2010. s. 39-44. Ong, Walter. Sözlü ve Yazılı Kültür, Sözün Tek- nolojileşmesi. Çev: Sema Postacıoğlu Banon. İstanbul: Metis, 2003.

Oruç, Şerif. Avrupa Masallarının Üslup Özel- liklerini İnceleyen Bir Masal Araştırmacısı: Max Lüthi. Türk Kültürü. Sayı 444. Anka- ra: 2000. s. 221-228.

Özay, Yeliz. Metinlerarası İlişkilerde Sözlü Ya- pıtların ve Sanatçıların Konumu Üzerine. Milli Folklor. Sayı 75. 2007. s 164-172.

Özdemir, Hasan. Geleneksel Kültürümüzde Şahmeran. V.Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Halk Edebiyatı Seksiyon Bildirileri. Cilt 2. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1997. s 225-228.

Rifat, Mehmet. XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göster- gebilim Kuramları: 1. Tarihçe ve Eleştirel Düşünceler. İstanbul: YKY, 2005.

Saydam, Bilgin. Kimera: Modern-ist Zihne Post- modern Taciz http://www.psikomitoloji.com/ attachments/article/79/kimera.makale.pdf.

Şimşek, Esma. Bir Olağanüstü Varlığın Yara- tılış Miti: Şahmeran. Tuncer Gülensoy Ar- mağanı. Kayseri: Bizim Gençlik Yayınları, 1995. s. 333-338.

Uğurlu, Seyit Battal. Çağdaş Türk Edebiyatın- da Şahmeran İmgesi: Arketipsel Bir Yakla- şım. 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi 10-15 Eylül 2007. Cilt 4. Yay. Haz. Z. Dilek ve diğerleri. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kuru- mu Yay., 2008. s. 1691-1718.

Uyar, Tomris. Gece Gezen Kızlar. İstanbul: Can Yayınları, 1985. ___________. Şahmeran Hikâyesi. Ödeşmeler ve Şahmeran Hikâyesi. İstanbul: Sinan Ya- yınları, 1973.

Yıldıran, Neşe. Yakındoğu Sembolizminde Ak- rep, Yılan: Akrep-Adam ve Şahmeran, Folk- lor/Edebiyat. Cilt 7. Sayı 27. 2001. s. 5-22.