İsmail UYGUN

Tanrısal ve Siyasal iktidara karşı üretilen fıkralarda "Dokunma" işlevi

Bu makalede, siyasi ve tanrısal iktidarı eleştiren fıkraların geçmişten bu yana üstlendiği ya da üstlenmeye çalıştığı bütüncül yergi işlevinin ne olduğu, “dokunmak”kavramı üzerinden işlenmeye çalışılacaktır. “Dokunmak” kelimesi, bir şeye güven duymak ve tanımak çerçevesinde ele alınacak, insanın dokunamadığı ve dolayısıyla ilişki kuramadığı “soyut” bütünlüğe karşı geliştirdiği tavrın ne derece etkili olduğu fıkralar üzerinden tartışmaya açılacaktır. Bahsi geçen “soyut bütünlüğe”karşı üretilen fıkralar, kendiliğinden olsun ya da olmasın, belirli bir zamanda yaşamış kahramanı değil, onun şahsında somutlaşmış “soyut iktidarı”temsil eder. Makalede asıl olarak bu konu üzerine yoğunlaşılacak ve örneklerle ispata çalışılacaktır. Bu tartışma yapılırken, “gücünü tanrısal iktidardan almış olmanın etkisi nedir?” sorunsalı üzerinde durulacaktır. Siyasi iktidara dokunabilen ve yüz yüze ilişki kuran farklı farklı toplulukların, kendilerini yöneten iktidarla nasıl bağlar kurdukları eylemsellikleriyle verilecektir. Makalenin son bölümünde ise verilen fıkra örneklerinin işlevinin ne olduğu anlamlandırılmaya çalışılacaktır. Siyasal iktidarın, tanrısal iktidardan aldığı soyut kuvveti nasıl somutlaştırdığı, somutlaşmış bu kuvveti halka karşı nasıl kullandığı ve bu kuvvet karşısında halkın fıkralar yoluyla “başa” çıkma çabası açıklanmaya çalışılacaktır. Halk, “dayatmalar” ve “yaptırımlar” sonucunda kendiliğinden oluşan fıkra kahramanlarının “uydurulmuş” kişilikleriyle, bütüncül bir yergi sistemi oluşturarak kendilerine karşı kullanılan “orantısız” güce, fıkralar yoluyla reaksiyon göstermesi konu edilecektir. “Dokunmak” ve “yüz yüze” gelmek kavramlarının karşılığını bulup bulmadığı da makalenin çerçevesi içinde gösterilmeye çalışılacaktır.

Functioning of “touching” in jokes created against spiritual and political authority

This article aims to examine the problem what the complete function of satire, which jokes criticising spiritual and political authorities undertake –or intend to undertake-, is in terms of the concept of “touch”, from past to present. The word “touch” will be discussed as part of relying on and recognizing, and the way how the manner brough out by man against “non-physical” unity (that he cannot touch and cannot get in touch for that reason) becomes effective will be brought into question on the basis of jokes. Those jokes created against that “non-physical unity” does not represent a protagonist who has lived in a specific period, but a “non-physical authority” which becomes concrete through him. In this article, this view will be essentially concentrated on, and some examples will be given to justify it. Throughout this debate, the problem that “What is the effect of being encouraged by the spiritual authority?” will be emphasized. The way how various communities, which are able to touch the political authority over them and come face to face with it, correlate with the authority will be pointed out through their operationality. The final part of the article aims to explain the function of jokes given.

PDF

___

Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 2000.
Canetti, Elias. Kitle ve İktidar. Çev. Gülşat Aygen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1998.
Çalış, Hikmet. “Sözlü Kültür Ortamından İnternet Ortamına Fıkralar”. 4. Halk Kültürü Alan Araştırmaları Sempozyumu, 8-10 Mart 2010.
Dorson, M. Richard. “Folklor ve Fake Lore”. Folklorun Sahtesi: Fakelore. Çev.: Selcan Gülçayır. Haz. Selcan Gülçayır. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2007: 11-23.
Dundes, Alan. “Halk Kimdir”. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Çev.: Mehmet Ekici. Haz. Gülin Öğüt Eker ve diğer. Ankara: Millî Folklor Yayınları, 2003: 1-31.
_______. “Doku, Metin ve Konteks”. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Çev.: Metin Ekici. Haz. Gülin Öğüt Eker ve diğer. Ankara: Millî Folklor Yayınları, 2003: 67-91.
Eker, Gülin Öğüt. İnsan,Kültür, Mizah. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2009.
Gelibolulu Mustafa Âlî. Mevâ ‘ıdü’n-Nefâis Fî Kavâ ‘ıdi’l-Mecâlis. Haz. Mehmet Şeker. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
Güngören, Ahmet. Sineantropos Marjinal Antropoloji Yazıları. İstanbıl: Yol Yayınları, 2004.
Hobsbawm, Eric ve Terence Ranger, der. Geleneğin İcadı. (çev. Mehmet Murat Şahin) İstanbul: Agora Kitaplığı, 2006.
Sennett, Richard. Kamusal İnsanın Çöküşü. Çev. Serpil Durak ve Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2006.
Tekin, Talât. Orhun Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2010.
Tilly, Charles. Zor, Sermaye ve Avrupa Devletlerinin Oluşumu. Çev. Kudret Emiroğlu. Ankara: İmge Yayınları, 2001.
Uslu, M. Fatih. “Fıkralarda Dinsel İktidar Örüntüsünün Kırılması”, Millî Folklor 17. 67 (2005): 109-114.
Yıldırım, Dursun. Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları. Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.
_____http://www.eksisozluk.com>