Osmanlı fal geleneği bağlamında yıldızname ve tâliname metinleri

İnsanoğlunun geleceği öğrenme merakı evreni anlamlandırma çabasının da bir parçasıdır. Bu merak, yüzyıllar boyunca, kendi geleceğini öğrenme peşinde gidecek olan kimseyi farklı deneyimlere yönlendirmiş ve bilinmeyeni ortaya çıkarma bağlamında birtakım fal metotları geliştirmesine olanak sağlamıştır. Kökeni Mezopotamya olarak tahmin edilen ve Babil döneminde Yunanca ve Sanskritçe’ye uyarlanan bu metotlar, Batı Avrupa’dan Çin’e yayılmış, böylece antik çağlardan Orta Çağa ve günümüze kadar ulaşmıştır. Bu çalışmada, kendine özgü bir geleneği olan ve bugüne kadar ulaşan fal geleneği ve bu gelenek etrafında oluşan ritüellere değinilerek Osmanlı döneminde yazılı kültürde kendisine önemli bir yer edinmiş fal metinlerinin tanıtılması amaçlanmıştır. Süleymaniye Kütüphanesi, Millet Yazma Eser Kütüphanesi ve Ankara Milli Kütüphane’de gerçekleştirilen araştırmalar sonucunda, yıldıznâme, tâlînâme ve falnâme başlığı altında birtakım eserlere ulaşılmıştır. Bu araştırma kapsamında psikoloji, metafizik, fal, falnâme, astronomi ve astroloji ilmi, gizli ilimler (okkültizm) ve rüyalar gibi çeşitli konu başlıkları altında toplanan farklı metinlerin özellikleri irdelenmiş ve fal yazınının özellikleri üzerinde durulmuştur. Söz konusu eserler üzerinden fal geleneğinin nerde durduğu, halkın bu metinlerden beklentisinin ne olduğu, dahası, geleceğe dair merak ve hevesleri karşılamak amacıyla bu metinlere yöneltilen soru ve dikkatlerin neler olduğu ortaya konulmuştur. Bu çerçevede, Osmanlı döneminde oldukça yaygınlık kazanan fal yazınının yöntem ve deneyimleri incelenerek bu geleneğin sistematiği belirlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca fal yazınının İslâmî gelenek çerçevesinde nerede durduğuna temas edilerek bu metinlerin kurgusu, İslâmî tevekkül anlayışı çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Texts of yıldızname, falname and taliname in the context of Ottoman fortune-telling tradition

The curiosity of mankind to learn about the future is also a part of his effort to give meaning to universe. This curiosity has led man, who for centuries aimed to seek the opportunity to learn about the future, to new experiences and caused the development of new fortune-telling methods as to have new angles in the pursuit of future events. These methods, which were presumed to originate from Mesopotamia and transferred to Greek and Sanskrit in Babylon era, spread from Western Europe to China, and hence from ancient times to Middle age and to present time at last. The purpose of this essay is to present the texts for fortune-telling with utmost importance in the written culture of the Ottoman times. For the very reason, the unique fortune-telling tradition which has survived until today and the rituals generating from this tradition are to be concurrently dealt with. Following the searches took place in Süleymaniye Library, Millet Manuscripts Library, and the National Library of Turkey in Ankara, a number of texts have been attained under the titles; yıldıznâme, tâlînâmeand falnâme. Within the scope of this research, the characteristics of various texts under the headings of psychology, metaphysics, fortune-telling, falname, astronomy, astrology, occultism, and dreams have been analysed. Besides, the literature of fortune-telling has been examined. Through a deep analysis of the aforementioned texts, it is also aimed to bring in where the tradition of fortune-telling stands, what the expectation of community is from these texts, and furthermore, what the questions and applications are directed to these texts in order to satisfy curiosity and desire to know the future. Within this framework, methods and experimentations of fortune-telling literature, which have gained prevalence in the Ottoman period, have been examined, and therefore the systematic of this tradition has been under examination. Where fortune literature stands within the framework of Islamic tradition has also been touched upon. Hence, the construct of these texts has evaluated under the light of Islamic fatalist understanding.

PDF

___

Aksoyak, İ. Hakkı (Haz.). Râznâme (Kefeli Hüseyin). Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, 2004.
Aydın, Mehmet. “Fal”,Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: 1995, Cilt: 12, 134-138.
Boyraz, Şeref. Fal Kitabı: Melhemeler ve Türk Halk Kültürü, İstanbul: Kitabevi, 2006.
______. “Üç Manzume ve Halk Bilimi Açısından Değeri”. Türklük Bilimi Araştırmaları, Sivas 2000, Sayı: 9, s. 151-174.
“12 Hayvanlı Türk Takvimi ve Kehanet”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Samsun 2010, Sayı:14, s. 148-167.
Burton, Dan- David Grandy. Büyü, Gizem ve Bilim. Çev: Yasemin Tokatlı, İstanbul:Varlık Yayınları, 2005.
Çelebi, İlyas. “İslâmda Fal”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: 1995, Cilt: 12, 138-139.
Duvarcı, Ayşe.Türkiye’de Falcılık Geleneği ile Bu Konuda İki Eser, Ankara: Ersa Matbaası, 1993.
Düzdağ, Ertuğrul. Şeyhülislâm Ebussuud Efendi Fetvaları: Kanunî Devrinde Osmanlı Hayatı. İstanbul: Gonca Yayınevi, 2009.
Elmas, Sevgi. “Rahmi (Kırımlı, Mustafa) Hayatı, Edebi Şahsiyeti, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997.
Ertaylan, İ. Hikmet.Falnâme. İstanbul: Sucuoğlu Matbaası, 1951.
Eyüpoğlu, İsmet Zeki. Anadolu Halk İnançları. İstanbul: Derin Yayınları, 2007.
Falnâme, Süleymaniye Kütüphanesi, 0000153. Falnâme-i Cafer-i Sâdık, Süleymaniye Kütüphanesi, 0000052.
Falnâme, Süleymaniye Kütüphanesi, 0000615- 001.
Falnâme, Süleymaniye Kütüphanesi, 0000151.
Falnâme, Süleymaniye Kütüphanesi, 0007317.
Falnâme, Millet Yazma Eser Kütüphanesi, AE Sry 549/1.
Falnâme, Millet Yazma Eser Kütüphanesi, AE Sry 569/2.
Falnâme, Millet Yazma Eser Kütüphanesi, AEsry 576.
Falnâme, Millet Yazma Eser Kütüphanesi, AEmnz 786.
Falnâme, Millet Yazma Eser Kütüphanesi, AEmtf04268.
Falnâme-i Caferi, Millet Kütüphanesi, Demirbaş no: AEmtf05607.
Falnâme, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A 6247.
Falnâme-i Avni Efendi, Milli Kütüphane, Demirbaş no: 06 Hk 247/2.
Falnâme, Milli Kütüphane, 06 Mil A 8710/1.
Falnâme, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A 2703/1.
Falnâme, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A 2461/5.
Falnâme, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A 758/1.
Falnâme, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A 5179.
Falnâme, Milli Kütüphane, 06 HK 4891/1.
Falnâme Mecmuası, Millet Kütüphanesi, AEMnz 743/1.
Farhad, Masumeh-Serpil Bağcı, Falnama: The- Book of Omens. Washington: Arthur M. Sackler Gallery SmithsonianInstitution, 2010.
Kahraman, Hayrettin vd.Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları/86-B, 2005.
Risale-i Yıldıznâme. Ebu Abdullah Cafer b. Muhammed b. Ali Cafer es-Sadık. İstanbul: [1274/1858].
Sezer, Sennur. Osmanlı’da Fal ve Falnameler. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1998.
Soysal, Özge. “Lire dans lesmarcs de café…” (“Kahve Telvelerinden Okumak), Une condition de la constructiondufeminin: La prise en charge de la nostalgie mélancholique de la mère par le discorssocial (Kadınsının Oluşumunda Bir Koşul: Annenin Nostaljik Melankolisinin Sosyal Söylem Tarafından Ele Alınması), Yayımlanmamış Doktora Tezi,Université de Strasbourg, 2010, 54-58.
Sümbüllü, Yusuf Ziya. “Segir-nâme ve Segirmek Manaları Üzerine Bir İnceleme”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 32 (2007): 53-69.
--------, “Fal ve Falcılık Kavramı Ekseninde Türk Kültür Tarihinde Fal ve Kehanet”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 43, 2010, 55-72.
Şanlı, İsmet. “XVI. Yüzyıl Divan Şâiri Fedâyî ve Fâl-Nâme-i Kur’ân-ı ‘Azîm’i”, Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler DergisiYıl: 4, Sayı: 5, 2003/2.
Şerh-i Falnâme-i Cafer-i Sâdık, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A 2837/2.
Şerh-i Falnâme-i Caferü’s- Sâdık, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A 2146.
Tâlinâme, Milli Kütüphane, 06 HK 3760/2.
Tâlinâme, Milli Kütüphane, 06 HK 3760/3.
Talinâme, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz B 947/35.
Tercüme-i Falnâme-i Cafer-i Sâdık, Milli Kütüphane, Demirbaş no: 06 Mil Yz A 5335/2.
Tercüme-i Falnâme-i Muhiddin el-Arabî, Milli Kütüphane, Demirbaş no: 06 Mil Yz A 1832.
Yıldız, Alim. “Manzum bir Kur’an Falı”.İSTEM. Konya 2010, Sayı: 16, s. 181-198.
Yıldıznâme, Süleymaniye Kütüphanesi, 0000570.
Yıldıznâme, Süleymaniye Kütüphanesi, 0004287.
Yıldıznâme, Süleymaniye Kütüphanesi, 0000391-001.
Yıldıznâme, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A2837/3.
Yıldıznâme, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A 2911.
Yıldıznâme, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A 8046/1.
Yıldıznâme, Millet Yazma Eser Kütüphanesi, AEsry 570.
Yıldıznâme, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz B619.
Yurdagür, Metin. “Cefr”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: 1993, Cilt: 7, 215- 218.