Oğuz Kağan destan metninde kahramanın takdimi

En eski edebi türlerden birisi olarak kabul edilen destanlar, tahkiye esasına dayalı halk edebiyatı anlatmalarıdır. Destan araştırmalarının daha başarılı bir düzeye ulaşması için, destan metinlerinde kullanılan anlatım yöntemleri üzerinde yapılacak ayrıntılı çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Tahkiye esasına dayalı diğer edebi metinlerde olduğu gibi, kahramanın takdimi, destan metinlerinde de belirli anlatım yöntemleriyle gerçekleştirilmektedir. Anlatı metinlerinde kahramanın takdimi sürecinde kullanılan çeşitli yöntemleri, “adlandırma”, “nitelendirme” ve “takdim” başlıkları altında incelemek mümkündür. Bu çalışmada, Uygurca Oğuz Kağan destan metninde anlatıcının kahramanı takdim ederken, anlatım yöntemlerinden ne şekilde yararlandığı üzerinde bir inceleme yapılmıştır. Bu kapsamda öncelikle, destan metinlerinde yer alan anlatım unsurları, bunlardan özellikle “anlatıcı” ve anlatıcının kullandığı “anlatım yöntemleri” hakkında genel bilgi verilmiştir. Ardından, Oğuz Kağan destan metninde anlatıcının, kahramanı takdim ederken, anlatım yöntemlerinden ne şekilde yararlandığı incelenmiş ve tüm bunlar üzerinden genel bir sonuca ulaşılmıştır. Oğuz Kağan Destanı’nın Uygurca metninin inceleme konusu olarak seçilmesi, bu destanın, yazılı metni bulunan en eski Türk destan metinleri arasında yer almasından kaynaklanmıştır. Destanda kullanılan anlatım yöntemlerinin, Türk destan anlatma geleneği içerisinde kendisinden sonra ortaya çıkan destan metinlerinde kullanılan anlatım yöntemleri ile de büyük oranda benzerlik gösterdiği dikkati çekmektedir. Bu noktadan hareketle, Türk destan anlatma geleneği içerisinde kahramanın takdimi sırasında anlatıcı tarafından kullanılan anlatım yöntemleri konusu, bu ilk örnek metin üzerinden ele alınarak aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Presentation of a hero in the text of the Oghuz Khan epic

Epics which are accepted as one of the oldest literary genres are the products of folk literature based on narration. There is a need for detailed studies on narrative methods used in the texts of epics so that studies of epics reach more successful level. As in the case of other literary texts based on narration, the presentation of a hero occurs with specific narrative methods in epics, too. Methods used in the process of the presentation of a hero in narrative texts can be analyzed under these titles; “naming”, “characterization” and “presentation”. In this article, it was analyzed narrator’s usage of narrative methods in the presentation of the hero in the Uyghur text of the Oghuz Khan epic. In this scope, first of all it was given an outline of the narrative elements, especially “narrator” and “narrative methods” used by narrator, appeared in the texts of epics. After that, it was analyzed narrator’s usage of narrative methods in the presentation of the hero in the text of the Oghuz Khan epic and general conclusions on this subject were drawn. Based on the fact that it is one of the oldest written texts of the Turkish epics, the Uyghur text of the Oghuz Khan epic was chosen as a research subject. The narrative methods used in this epic show strong resemblance to the narrative methods used in the texts of the epics formed after it within the Turkish epic telling tradition. From this point of view, it was attempted to be enlighten the matter of the narrative methods used by narrator in the presentation of a hero on this first text example within the Turkish epic telling tradition.

PDF

___

Aça, Mustafa. Oğuznamecilik Geleneği ve Andalıp Oğuznamesi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2003.
Aktaş, Şerif. Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş. Anlatma Esasına Bağlı İtibari Metinlerin İncelenmesi. Ankara: Birlik Yayınları, 1984.
Akdeniz, Safiye. “Hikâye ve Romanda Anlatıcıya Göre Metin Tipleri, Bakış Açısı ve Odaklanma”. (01 Şubat 2010) 28.02.2012 _____http://www.ege-edebiyat.org/wp/?p=825>
Balkaya, Adem. “Oğuz Kağan Destanı’nda Mekân”. Turkish Studies Dergisi 3/2: 150- 163, 2008.
Bang, W.-G. R. Rahmeti. Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Milli Eğitim Yayınevi, 1970.
Bars, Mehmet Emin. “Oğuz Kağan Destanı Üzerine Yapılan Çalışmalar”. Turkish Studies Dergisi 3/4 (Yaz 2008): 224-239.
Bayat, Fuzuli. Oğuz Destan Dünyası. Oğuznâmelerin Tarihi, Mitolojik Kökenleri ve Teşekkülü. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2006.
Çetin, Nurullah. Roman Çözümleme Yöntemi. Ankara: Öncü Basımevi, 2004.
Çetişli, İsmail. Metin Tahlillerine Giriş 2-Hikâye- Roman-Tiyatro. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. (Üçüncü Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
——. Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. (İkinci Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
Duymaz, Ali. “Oğuz Destanı’ndan Dede Korkut Kitabı’na Kahramanların Beden Tasvirlerinin Sembolik Anlamları Üzerine Değerlendirmeler”. Milli Folklor Dergisi 76 (Kış 2007): 50-58.
Ekici, Metin. “The Birth of Hero in Turkic Epics”. Milli Folklor Dergisi 49 (Bahar 2001b): 16- 26.
——. “Destan Araştırma ve İncelemelerinde Kullanılan Bazı Terimler Hakkında-I”. Milli Folklor Dergisi 53 (Bahar 2002a): 27-34.
——. “Destan Araştırma ve İncelemelerinde Kullanılan Bazı Terimler Hakkında-II”. Milli Folklor Dergisi 54 (Yaz 2002b): 11-18.
——. Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. (İkinci Baskı). Ankara: Geleneksel Yayınları, 2007.
Ergin, Muharrem. Oğuz Kağan Destanı. (İkinci Baskı). İstanbul: Hülbe Basım, 1988.
Ercilasun, Ahmet Bican. “Oğuz Kağan Destanı Üzerine Bazı Düşünceler”. TDAY-Belleten 1986, (1988): 13-16.
Fedakar, Selami. “Alpamış Destanı ve Dede Korkut Kitabı’nda Kahramanın Ortaya Çıkışı”. Milli Folklor Dergisi 61 (Bahar 2004): 134-141.
——. “Sözlü Kompozisyon Teorisi Bağlamında Özbek Destan Anlatıcıları”. Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları Uluslararası Sempozyum Bildirileri. (Yay. Hz. M. Öcal Oğuz-Tuba Saltık Özkan), Ankara: Gazi Üni. THMBER Yay., 2006, ss. 213-222.
Filizok, Rıza. “Hikâye Etme Sesi (Voix Narrative): Kim Konuşuyor?”. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (2009a) 16-17: 61-70,
——.“Edebî Eserlerde Bakış Açısı ‘Kim Görüyor?”. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (2009b) 16-17: 71-78.
——. “Hikâye Etme Bilimi (Anlatıbilim): Naratoloji”. (01 Şubat 2010a) 28.02.2012. _____http:// www.ege-edebiyat.org/docs/598.pdf>
——. “Hikâye Etme Bilimi (Temel Bilgiler)”. (01 Şubat 2010b) 28.02.2012. _____http://www.egeedebiyat. org/docs/599.pdf >
Forster, E. M. Roman Sanatı. (Çev: Ünal Aytür) (İkinci Basım). İstanbul: Adam Yayınları, 1985.
Herman, Luc-Bart Vervaek. Handobook of Narratvie Analysis (Frontiers of Narrative). London: University of Nebraska Press, 2005.
Kaplan, Mehmet. Oğuz Kağan Destanı (Edebî Bir Tahlil). (Birinci Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları, 1979.
Onega, Susana-Jose Angel Garcia Landa. Narratology: An Introduction. New York: Longman Publishing, 1996.
Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) I. Cilt. (İkinci Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1993.
——. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) II. Cilt. (İkinci Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
Tekin, Mehmet. Roman Sanatı (Romanın Unsurları) 1. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2001.