Elif GÜRSOY

SÜSLEMELİ BİR KÖY ODASI: SELÇİKLER KASABASI HACILARIN ODASI

Milli kültürümüzün önemli unsurlarından köy odaları, günümüzde çoğunlukla önemini ve işlevini yitirmiş, kaderine terk edilmiştir. Bu nedenle, tespiti ve mimari tanıtımının yapılması önemli görülmüştür. Çalışma kapsamında Uşak İli Sivaslı İlçesi Selçikler Kasabası’nda yer alan Hacıların Odası incelenmiştir. Yapı, plan ve 2019 yılında çekilmiş fotoğrafları ile desteklenerek tanıtılmıştır. Kat sayısına göre değerlendirildikten sonra, ağırlama/toplanma bölümü durumundaki oda mekânının yer aldığı üst kat planı incelenmiş, karakteristik mimari özelliklerinin yanında süsleme özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Hacıların Odası, ahşap giriş kapısı üzerinde yer alan kitabesine göre 17. yüzyılın ilk çeyreğine tarihlendirilmiştir. İki katlı köy odası alt katta ahır, üst katta ise dış sofaya açılan iki odadan ibarettir. Odalardan birisi süslemesi ile dikkati çekmiştir. Hacıların Odası sade mimarisinin yanında zengin ahşap süslemesi ile de zamana meydan okumaktadır. Bitkisel süslemenin yoğun kullanıldığı odada ahşap süsleme tekniklerinden oyma tekniği ve kazıma tekniği kullanılmıştır. Süslemede palmet, rumi ve kıvrımdal motifli bitkisel kompozisyon yer almıştır. Köy odalarının üst katı asıl konaklama işlevi sunan oda ve oda mekânına bağlı diğer bölümlerden meydana gelmektedir. Bu sebeple alt kata göre daha özenli ve işleve yönelik mekân kurgusu da üst katta yer almaktadır. Çalışma kapsamındaki Hacıların Odası örneği dış sofalı ve dış sofaya açılan iki odalı tasarımı ile, bölgedeki konut ve köy odaları ile benzerlik sunmaktadır. Üst katta oturma ve konaklama alanı olarak kullanılan esas toplanma alanı durumundaki oda, yaklaşık kare planlıdır. Oda, aralık, yataklık, bardaklık, ocak, dolap, şerbetlik ve dirseklik ögelerini içermektedir. Ortak özellikleri dışında, daha çok 20. yüzyıl ortalarına tarihlenen çok sayıda Uşak örneği içerisinde, Hacıların Odası tarih içermesi ile farklılık göstermektedir. Ayrıca yoğun süslemesi ile de bölge yapılarından farklıdır. Bölgede ahşap süslemenin yoğun görüldüğü nadir bir örnek oluşu, yerel ustaların çalışmalarını sergilediği bir eser olabileceğini ortaya koymaktadır. Oda mekanındaki süslemeli bölümlerler, bir ya da birkaç ustanın zanaatını sergilerken, misafire gösterilen özeni süsleme aracılığı da vurgulamaktadır. Yapı, zamana direnmesine rağmen, tüm fiziksel tehditlere de açıktır. Kasabanın oldukça merkezi bir kesiminde yer alan odada herhangi bir güvenlik önlemi alınmamış durumdadır ve özellikle süslemeli yüzeylerin taşınması, tahrip edilmesi gibi olumsuzluklarla da karşı karşıyadır. Günümüzde kullanımı söz konusu olmayan yapı kaderine terk edilmiştir. Zaman içerisinde yapıya eklenen bölümler ve onarımlarla fiziki deformasyona açık durumdaki yapı, Uşak ilinde tarihi tespit edilebilen en erken tarihli köy odasıdır. Bunun yanında, yoğun ahşap süslemesi ile de ender bir yapıdır. İlerleyen yıllarda içeri girilemeyecek bir hal alacağı ne yazık ki ortadadır. Bu nedenle, Hacıların Odasının mimari ve süsleme özelliklerinin yazılı ve görsel belgelerle tanıtımı, Türk halk mimarisindeki yerinin belirlenmesi önem arz etmiştir.

An Ornamented Village Chamber: Hacıların Chamber in Selçikler

Village chambers, one of the important elements of our national culture, have mostly lost their importance and function today and have been abandoned to their fate. For this reason, it was considered important to determine and present the architecture. Within the scope of the study, the Hacıların Odası (Pilgrims' Chamber) located in the Selcikler Town of Sivaslı District of Uşak Province was examined. The building was presented with the support of the plan and photographs taken in 2019. After being evaluated according to the number of floors, the upper floor plan including the room, which is the entertainment/gathering section, was examined; and the ornamental features were tried to be determined besides its characteristic architectural features. The Hacıların Odası (Pilgrims' Chamber) is dated to the first quarter of the 17th century according to the inscription on the wooden entrance door. The two-storey village chamber consists of a barn on the lower floor and two rooms on the upper floor opening to the outer hall. The room has also attracted attention with its ornaments. The Hacıların Odası (Pilgrims' Chamber) defies time with its rich wooden ornament as well as its plain architecture. In the room, where botanical shaped ornaments are used extensively, carving, openwork and scraping techniques are used among wood ornamentation techniques. Botanical composition with palmet, rumi, and kıvrımdal motifs took place in the ornamentation. The upper floor of the village rooms consists of the room serving for the main accommodation function and other parts connected to the room space. For this reason, a more elaborate and functional space setup is located on the upper floor compared to the lower floor. The example of the Hacıların Odası (Pilgrims' Chamber) within the scope of the study, with its design with an outer sofa and two rooms opening to the outer sofa, offers similarities with the residence and village rooms in the region. The room is on the upper floor and is used as a living and accommodation area and is the main meeting area. The room has a nearly square plan. In the room, there are crevices, beds, cup holders, stoves, cupboards, sherbet and elbow rests. Apart from their common features, the Hacıların Odası (Pilgrims' Chamber) differs in that it contains history, among many Uşak examples dating to the middle of the 20th century. It is also different from the regional structures with its intense ornamentation. The fact that it is a rare example in the region where wood ornamentation is intense reveals that it can be a work of art by local masters. While the ornamented sections in the room show the craftsmanship of one or more masters, they also emphasize the care shown to the guest through ornamentation. Although the structure has stood the test of time, it is also open to all physical threats. No security measures have been taken in the room, which is located in a very central part of the town, and it is also faced with negativities such as destroying the ornamented surfaces in particular. The Hacıların Odası (Pilgrims' Chamber), with its intense ornamentation, presents a difference among the regional structures. The building, which is not in use today, has unfortunately been abandoned to its fate. The structure, which is open to physical deformation with the sections added to the structure and with repairs it had over time, is the earliest dated village chamber in Uşak province able to be dated. Besides, it is a rare structure with its dense wooden ornamentation. Unfortunately, it is obvious that it will become inaccessible in the coming years. These reasons made it important to present the architectural and ornamental features of the Hacıların Odası (Pilgrims' Chamber) with written and visual documents and revealed the purpose of determining its place in Turkish folk architecture.

PDF

___

Abdurrezzak, Ali Osman. “Kastamonu Köy Odalarının Sosyal, Kültürel ve Ekonomik İşlevleri Üzerine Bir Araştırma”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2011.
Akman, Mehmet. “Balıkesir Yöresinde Ahilikten Kalma Tören ve Uygulamalar”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi, 2006.
Ataman, Mustafa. “Konya Köylerinde Misafir Odaları”. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi 351 (1978): 2467-2468.
Atlı, Sagıp. “Somut Olmayan Kültürel Mirasa Bir Örnek: Balıkesir Pamukçu Erfene Sohbet Toplantıları”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/40 (Ekim 2015): 7-25.
Bozkurt, Tolga. “Konya-Gökyurt (Kilistra) Köy Odaları”. Milli Folklor 109 (Bahar 2016): 201-216.
Bulut, Mustafa. “Sivas İlbeyli Köy Odaları”. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi 4/1 (2017): 13-31.
Büyükçanga, Mehmet. “Osmanlı Döneminden Günümüze Devam Eden Konya İli Kadınhanı İlçesi Meydanlı Köyünde Bulunan Köy Odaları”. Uluslar Arası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi 07-09 Nisan 1999 (1999): 719-724.
Canyakan, Seyhan. “Uşak Merkez ve Çevresinde “Yarenlik” Hakkında Etnografik Bir Araştırma” (01 Eylül 2018)
Çal, Halit. “The Architecture of Boyabat Village Houses”. The Ottoman House Papers from the Amasya Symposium 24-27 September (1998): 46-54.
Çınar, Kerim. “Köy Odası (Misafirhane)”. Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi 2/2 (1987): 79-87.
__. “Konya Ovası Köylerinde Misafirhaneler”. Türk Halk Mimarisi Sempozyumu Bildirileri 5-7 Mart 1990 (1991): 57-74.
Ekinci, Yusuf. Ahilik ve Meslek Eğitimi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1990.
Erarslan, İsmail. Bir Ahilik Geleneği Kırşehir’deki Hanedan Odaları. Ankara: Gürler Matbaacılık, 2014.
Ersoy, G. Aybegüm. “Yozgat Büyükincirli Köyü Köy Odaları”. Kalemişi 5/10 (2017): 91-117.
Göçer, Orhan. “Misafir Odaları”. Mimarlık 62 (1968): 28-31.
Gürsoy, Elif. Uşak Köy Odaları (Yaren Odaları). İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 2018.
Kaderli, Zehra. “Deliorman Türk Sözel Kültüründe Adam Odaları ve Oda Geleneği”. Türkbilig 20, 2010: 107- 126.
Karakaya, Yusuf. Köy odaları ve Oda Yarenlikleri Ayakta Kalan Kalan Köy Odaları. Ankara: Gökçe Ofset, 2014.
Karaosmanoğlu, Hüseyin ve Demirci, Hamide Soysal. “Sorgun Cihanşarlı Köyünde Yok Olmaya Başlamış Ahşap Oymadan Yapılan Köy Odaları”. I. Uluslararası Bozok Sempozyumu 05-07 Mayıs 2016 Bildiri Kitabı 4 (2016): 361-368.
Karpuz, Haşim. “İç Anadolu Bölgesi Köy Odaları”. XVI. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 18-20 Ekim 2013 1 (2014): 455-462.
__. “Kadınhanı’nda Halk Mimarisi”. Prof. Dr. Hakkı Önkal’a Armağan (2013): 131-147.
__. “Konya Köy Odalarının Kültür ve Sanat Değeri”. Emin Bilgiç Hatırası (2000): 319-361.
__. “Konya’da Halk Mimarisi”. Erdem 13/38 (2002): 223-258.
Karpuz, Haşim ve Bozkurt, Tolga. “Ilgın-Beykonak (Tekke) Köyü’nde Halk Mimarisi”. K. Levent Zoroğlu’na Armağan (2013): 345-360.
Koç, Ethem. Anadolu’da Bir Köy Odası Hatışoğlu Konağı. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, 2008.
Numan, İbrahim. “Çankırı’da Yârân Sohbetleri ve Sohbet Odaları”. Vakıflar Dergisi 13, (1981): 591-634.
Oskay, İsmail. “Ahilikten Günümüze Miras Köy Odaları (Yaren Odaları) Kökez Köyü Örneği”. II. Uşak Sempozyumu 2 (2012): 801-810.
Özkan, Adem. “Köy Odalarının Sosyal Hayatımızdaki Rolü”. İmaret 2/7 (2011): 117-123.
Özkan, Adem. “Geçmişten Günümüze Konya İli Akören İlçesinde Bulunan Köy Odaları”. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 14/22 (2012): 1-4.
Sayan, Yüksel. Uşak Evleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1997.
Sevindik, Azem. “Halk Hukuku ve Köy Odaları: Sivas Şarkışla Gümüştepe Köyü Örneği”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2013.
Tay, Lokman. “Türk Halk Mimarisinin Kamusal Yansıması Olarak Akseki Köy Odaları”. Cappadocia Journal of History and Social Sciences 7 (2016): 118-141.
Uşak Kültürel Değerler Yapı Envanteri 2007. İzmir: Uşak Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü, 2007.
Ünver, Mustafa. “Müslüman-Türk Anadolu İnsanının Eğitim ve Öğretiminde Köy Odalarının Rolüne Folklorik Bir Bakış”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/19 (2005): 71-92.
Yakıcı, Ali. “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Somut Mekânı: Konya Barana Odaları”. Milli Folklor 87 (Güz 2010): 94-100