Abdulselam ARVAS

TÜRK DÜNYASI EPİK DESTANLARINDA OLAĞANÜSTÜ YEDİ SİLAH

Sözlü gelenek ürünleri kültürel, ekonomik, toplumsal vb. gibi pek çok işlevleri nedeniyle eski ve yeni bütün medeniyetlerin tarihinde önemli bir yer tutmuştur. İnsanoğlunun ihtiyaçları etrafında şekillenen bu gelenek, içerdiği işlevlerden ötürü, ait olduğu toplumun kültürel kodlarını bünyesinde barındırmaktadır. Bu anlamda, Türk dünyası sözlü geleneğinin mühim bir kısmını epik destanların teşkil ettiğini söylemek gerekir. Üstelik Türk dünyasında, bu geleneğin temsilcileri son yıllara kadar epik destanları canlı bir şekilde icra etmeye devam etmiştir. Bu yüzden, Türk epik destan geleneği sadece tarihi çok eski dönemlere dayanan bir gelenek değildir, aynı zamanda geniş bir coğrafyada yaşadığı için Türk kültür havzasını ortaya koyan bir gelenektir. Öyle ki bu geleneksel ürünler Türklerin genel anlamda dünya görüşünü, yaşayış biçimlerini ve tutumlarını canlı bir şekilde aktarabilecek mühim bir çalışma alanıdır. Nitekim bundan hareketle, Türk dünyası epik destanları -kaydedilmiş metinler temelinde- araştırmacılar tarafından tasnif, tema, yapı vb. açılardan birçok kez incelenmiştir. Başka deyişle, yapılan incelemelerde epik destanlar edebî, estetik, tematik, tarihî, kültürel, geleneksel vb. gibi muhtelif açılardan ele alınmıştır. Bununla birlikte söz konusu epik ürünleri icra geleneği açısından irdeleyen araştırmalar da mevcuttur. Kahramanlık temalı epik eserlerde önemli konulardan biri de kültürel ve sosyal hususlar yanı sıra güvenlik açısından bilgi sunan olağanüstü silahlardır. Bu bağlamda Türk dünyası epik destanlarında olağanüstü silah hususu önem arz etmektedir. Zira silah adlarının epitetleriyle birlikte bu geleneksel ürünlerde yoğun bir şekilde yer tutması Türk kültüründe silah üretiminin teknolojik açıdan varlığını işaret etmektedir. Bu da, Türklerin geçmişte teknik açıdan gelişmiş bir silah teknolojisine sahip olduğunu, bu teknolojinin ise sözlü gelenekte destanlar vasıtasıyla toplumsal bellekte saklandığını ve kuşaktan kuşağa aktarıldığını göstermektedir. Bu noktada, epik destanların örtük işlevlerinden birisi olarak geçmişe ait bilgilerin yeni ve çağdaş yorumlara aracılık eden, tasavvur oluşturan bir yapıyı da içerdiği belirtilmelidir. Bu makalede, öncelikle Türk destanlarında silah konusunu ele alan araştırmalardan özetle bahsedilmiş, sonra silah ve Türk kültüründe silahın kısa tarihçesine göz atılmıştır. Daha sonra, Türk dünyası epik destanlarında sıkça geçen olağanüstü silahları tespit etmek için pek çok destan metni incelenmiştir. Bu manada araştırmada ok, yay, kılıç, kalkan, mızrak, gürz, balta gibi destanlarda en sık kullanılan “yedi silah” türü tespit edilmiştir. Günümüz silah teknolojisine göre çok vasıfsız olan bu silahların özellikleri, tasarımları, biçimleri ve zaman içerisinde geçirdiği değişimler çok mühimdir. Makalede, bu silahların olağanüstü özellikleri birçok destandan alınan örneklerle değerlendirilmiştir. Kısaca, bu makalenin amacı, Türk dünyası epik destanlarındaki mezkûr silahları olağanüstü özellikler açısından bilim dünyasına tanıtmaktır.

Extraordinary “Seven Weapons” in the Epics of Turkic World

Oral tradition products have an important place in the history of all old and new civilizations because of their many cultural, economic and social functions. This tradition, which is shaped around the needs of the humanity, incorporates the cultural codes of the society to which it belongs, due to the functions it contains. In this sense, it should be said that epics constitute an important part of the oral tradition of the Turkic world. Moreover, in the Turkic world, the representatives of this tradition have continued to perform epics vividly until recent years. Therefore, the Turkic epic tradition is not only a tradition dating back to ancient times, but also a tradition that reveals the Turkic cultural basin since it is lives in a wide geography. So that, these traditional products are an important field of study that can vividly convey the world view, life styles and attitudes of the Turks in general. As a matter of fact, based on this -on the basis of recorded texts- the epics of the Turkic world have been examined many times by researchers in terms of classification, theme, structure etc. In other words, epics had been handled from various perspectives such as literary, aesthetic, thematic, historical, cultural, and traditional in the previous examinations. However, there are also studies that examine these epic products in terms of performing tradition. In epic works with heroic themes, one of the important topics is also the extraordinary weapons that provide information in terms of security as well as cultural and social issues. In this context, the issue of extraordinary weapons is important in the Turkic world epics. The fact that the names of guns have an intense place with its epithets in these traditional products indicates the technological existence of weapon production in Turkic culture. This shows that the Turks had a technically advanced weapon technology in the past, and they kept this technology in the social memory through epics in the oral tradition and passed it on from generation to generation. At this point, it should be noted that one of the implicit functions of epics includes a structure that creates imaginations, mediating new and contemporary interpretations of information about the past. In this article, firstly, the researches dealing with weapons in Turkish epics are briefly mentioned, and then the short history of weapons in Turkish culture has been reviewed. Later, many epic texts have been analyzed in order to determine the extraordinary weapons that are frequently mentioned in the Turkic world epics. In this sense, “seven types of weapons” such as arrow, bow, sword, shield, spear, mace, and ax that are most frequently used in epics were determined. The features, designs, forms and changes in time of these weapons, which are very unqualified, compared to today’s weapon technology, are very important. In the article, extraordinary features of these weapons are evaluated with examples taken from many epics. Briefly, the purpose of this article is to introduce these weapons in the Turkic world epics to the scientific world in terms of extraordinary features.

PDF

___

Ahmedov, Sabuhi-Ağayev, Y. “Kitab-i Dede Korkut Destanında Türk Savaşçılarının Silahları”. Tarih Bilinci 2 (10). 2014: 26-33.
Akmataliyev, Abdıldacan-Mukasoy, M.-Orozova, G. Kırgız Destanları 2. (Türkiye Türkçesine akt. Caştegin Turgunbayer). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007a.
Akmataliyev, Abdıldacan-Musayev, S. Kırgız Destanları 6. (Türkiye Türkçesine akt. Fikret Türkmen-Şurubu Uraimova). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007b.
Akmataliyev, Abdıldacan-Kadırmambetova, A. Kırgız Destanları 7. (Türkiye Türkçesine akt. Naciye Yıldız). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
Akyüz, Çiğdem. “Savaş Metafiziği ve Sembolik Silahlar Bağlamında Bağış Destanı”. TÜBAR XLII. Güz 2017: 27- 44.
Arıkan, Metin. “Köroğlu’nun Kazak Varyantları”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İzmir: Ege Üniversitesi, 1999.
---------. “Türk Sözlü Kültür Geleneğinde Ayrıntılar-I: Beş Silah (Beş Sayısı)”. I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildiri Kitabı. (Ed. Fikret Türkmen-Gürer Gülsevin). C. I. Ankara: TİKA Lazer Ofset Matbaası, 2007: 147-151.
---------. Kazak Destanları 2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
Bars, M. Emin. “Köroğlu Destanı’nda At, Kadın, Silah”. Turkish Studies 3 (2). 2008: 164-178.
Bayram, Bülent. “Alankay Batır Destanı”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi, 2004.
Beydili, Celal. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. (Çev. Eren Ercan). Ankara: Yurt Kitap-Yayın, 2004.
Bozkurt, Nebi. “Silah”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 37. Ankara: TDV Yayınları, 2009: 186-188.
Caynakova, Aynek. Canıl Mırza. (Türkiye Türkçesine akt. Mehmet Aça). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2004.
Çelebi, Fatma. Kırgız Destanları 5. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
Durmuş, İlhami. İskitler-Sakalar. Ankara: Türk Silahlı Kuvvetleri Yayınları, 2008.
Eralp, T. Nejat. Tarih Boyunca Türk Toplumunda Silah Kavramı ve Osmanlı İmparatorluğunda Kullanılan Silahlar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1993.
Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1964.
Ergun, Metin-İbrahimov, G. Başkurt Halk Destanları. Ankara: TÜRKSOY Yayınları, 2000.
Esin, Emel. Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2001.
Göksu, Erkan. “Türk Kültüründe Silah”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi, 2004.
Gölgeci, Meral. “Seytek/Külçoro’nun Semetey’e Rastlaması”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 1995.
Hudyakov, Yuliy S. “Eski Türklerde Silah”. (çev. Dildar Atmaca). Türkler. C. III. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002: 468-477.
Jirmunskiy, V. M. Türk Kahramanlık Destanları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
İnan, Abdülkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1986.
Karaca, Oktay S. Kazak Destanları 3. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
Karadoğan, Ahmet. “Balta Kelimesinin Kökenine Dair”. Dil Dergisi 159 (Ocak-Şubat-Mart) 2013: 5-11.
Morina, İrfan. “Arnavut Epik Destanlarında Türkçe Silah Adları”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 1 (Ocak- Haziran/Balkan Özel Sayısı-I). 2012: 13-32.
Namatov, Mirlan. “Kırgızların Küçük Destanı Er Tabıldı”. Yayımlanmamış doktora tezi. İzmir: Ege Üniversitesi, 2001.
Ögel, Bahaeddin. “Türk Kılıcının Menşe ve Tekâmülü Hakkında”. DTCF Dergisi 6 (5). 1948: 431-460.
---------. Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi-I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.
---------. Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1988.
---------. Türk Mitolojisi-I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1993.
Selimova, Leniyara. “Çora Batır Destanının Kırım Tatar Varyantı Üzerine Bir İnceleme”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, 2002.
Serginbayev, Murın Jırav. Kazak Destanları 4. (Türkiye Türkçesine Akt. Fikret Türkmen-Metin Arıkan). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
Subaşı, Asuman, “Seytek/Külçoro İle Ayçürök’ün Yakalanışı”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 1995.
Sulti, Rüstem. Edigey. Ankara: TÜRKSOY Yayınları, 1998.
Tavkul, Ufuk. Karaçay-Malkar Destanları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2004.
Tekalan, Humeyra N. “Er Koşoy Destanı”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, 2002.
Temizkan, Abdullah-Çoban, R. E. “Dedem Korkut Kitabı’ndaki Silah Terminolojisi Üzerine Bir İnceleme”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 15 (2). 2015: 15-28.
Urmançı, Fatih. Tatar Destanları 1. (Türkiye Türkçesine akt. Vedat Kartalcık-Caner Kerimoğlu). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007a.
---------. Tatar Destanları 2. (Türkiye Türkçesine akt. Vedat Kartalcık-Caner Kerimoğlu). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007b.
Useev, Nurdin. “Manas (Semetey) Destanı‟nda Geçen Türk Kelimesi ve Kahraman-At-Silah Bütünlüğü”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 6 (1). 2017: 52-64.
Uygur, Ceyhun V. Karakalpak Destanları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
Yücel, Ünsal. Türk Okçuluğu. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 1999.
Yıldız, Naciye. Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1995.