Evren EKİZ, Hakkı YAZICI

HASANPAŞA (TEFENNİ) KÖYÜNDE YARI-GÖÇEBE YAŞAM BİÇİMİ VE KÜLTÜREL PRATİKLER

Hayvancılık faaliyetleri Türk kültürü ve ekonomik yapısı içerisinde önemli bir yere sahip durumdadır. Bu durum Orta Asya bozkırlarında konar-göçer yaşam biçimi ile başlamış olup, fetih ve göçlerle Anadolu coğrafyasına kadar uzanmıştır. Bugün bakıldığında konar-göçer yaşam biçimlerinde birtakım farklılıklar görülmekle birlikte Anadolu’nun çeşitli sahalarında hâlâ sürdürülmektedir. Bu sahalardan birisi de Burdur ilidir. Nitekim araştırmaya konu olan Tefenni ilçesi Hasanpaşa köyünde koyun yetiştiriciliğine dayalı yarı göçebe yaşam biçimini sürdüren aileler ve bu ailelere mensup çobanlar yaşamaktadır. Hasanpaşa köyünde koyun yetiştiriciliği kış aylarında köy içinde ve köye yakın alanlarda bulunan ağıllar ile ahırlarda gerçekleştirilmektedir. Bahar ayları ile koyunlar, köyün güney ve güneybatısında uzanan Rahat Dağı’nın eteklerinden başlayarak yüksek kesimlerine doğru çıkarılmakta ve burada bulunan yayla alanlarında beslenmektedir. Rahat Dağı zengin bitki örtüsü ve bünyesinde barındırdığı yayla alanları ile çobanlara iktisadi faaliyetlerini gerçekleştirebilecekleri imkânlar sağlamaktadır. Bu imkânlar dâhilinde gelişen yarı göçebe yaşam biçimi köyde uzun yıllardan beri yapılmakta olup, köyün kültürel kimliğinin önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Bu çalışmada yarı göçebe yaşam biçimi, hayvancılık faaliyetleri ve bu faaliyetlerle iç içe geçmiş kültürel pratiklerin ortaya konulması amaçlanmaktadır. Çalışma nitel araştırma yöntemi kapsamında etnografik temelli bir araştırmaya dayanmaktadır. Bu yaklaşıma yönelik çalışmalarda amaç belirli bir grubun kültürünü tanımlama ve yorumlamadır. Bu amaç doğrultusunda öncelikle, ilgili literatür gözden geçirilmiştir. İkinci aşamada araştırma sahasını oluşturan Hasanpaşa köyü ve Rahat Dağı’nı kapsayan alan çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Alan çalışmaları sırasında katılımcı gözlem ve görüşme teknikleri de uygulanmıştır. Alan çalışmaları ile yarı göçebe yaşam biçimi içerisinde gelişmiş çok sayıda kültürel pratik tespit edilmiştir. Bunlar arasında, yaylaya göç sırasında gerçekleştirilen çoban uğurlaması, yayla alanlarında görülen nişan taşları, yayladan köye dönüşte gerçekleştirilen Yünüm (Böğet) töreni ve günümüzde terk edilmiş olan koç katımı etkinliği ön plana çıkmaktadır. Bununla birlikte köyde yaşanan kırdan kente göç ve genç nüfusun çobanlığı tercih etmemesi gibi sebeplerle yarı göçebe yaşam biçimine olan ilginin her geçen gün azaldığı görülmektedir. Bu durum köye ait söz konusu kültürel pratiklerin kaybolmasına neden olmaktadır. Çalışma kapsamında uzun yıllar boyunca süregelen bu yaşam biçimi ve kültürel pratiklerin korunarak gelecek nesillere aktarılmasına yönelik bazı öneriler sunulmuştur. Öncelikle yerel yönetimler ve sivil toplum örgütlerinin desteği alınmalı ve kültürel pratiklerin turizm faaliyetlerine dâhil edilmesine yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Bu kapsamda Yünüm (Böğet) töreni festival havasında bir etkinlik haline dönüştürülmeli, konser, halk oyunları gösterisi, fotoğraf sergisi vb. gibi sosyal ve kültürel etkinlikler ile desteklenmelidir. Yünüm (Böğet) töreni kapsamında sürü ve sahiplerine yönelik yarışmalar düzenlenerek ödüller verilmelidir. Yine tören kapsamında çoban uğurlaması etkinliğinin temsili olarak (ziyaretçi katılımıyla birlikte) gerçekleştirilmesi sağlanmalıdır. Son olarak da Yünüm (Böğet) töreninin UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’ne dâhil edilmesine yönelik çalışmalar yürütülmelidir.

Cultural Practices and Semi-Nomadic Life Style in Hasanpasa (Tefenni) Village

Livestock activities have an important place in Turkish culture and economic structure. It began among Turks who were migrant settlers in the steppes of the Central Asia and continued in Anatolia where they migrated. Today migration-type lifestyle among Turks has changed but it still remains in different regions of Turkey. Burdur is one of these regions. The study was carried out in the village of Hasanpaşa in Tefenni where semi-nomadic lifestyle based on sheep breeding still exists. Sheep breeding is carried out in winter in the stables in and around the village. During spring the sheep are fed in the highlands starting from the foothills of Rahat Mountain, which lies to the south and southwest of the village. Rahat Mountain has rich vegetation and highland areas which provide shepherds with an opportunity to carry out their economic activities. The semi-nomadic lifestyle that was developed within these conditions has been maintained in the village for many years and gained an important place in the cultural identity of the villagers. The aim of this study is to investigate semi-nomadic animal husbandry activities based on sheep breeding and cultural characteristics related to these activities. The study is designed with an ethnographic (cultural analysis) approach qualitative study. The purpose of the ethnographic studies is to define and interpret the culture of a particular group. In the study the related studies were reviewed. Then I made a field visit to Hasanpaşa and the nearby area including Rahat Mountain. At this step, I made observations and interviews to collect qualitative data. In the study it is found that there are numerous cultural practices and activities closely related to the semi-nomadic lifestyle. Some of them are as follows: “coban ugurlaması” which is sending off the shepherd who goes to the plateau engagement tradition took place at the plateau, and ceremonies like Yünüm (Böğet) and “koç katım” in which the sheep mate with the males. On the other hand, it is observed that interest in the semi-nomadic life decreases due to reasons such as rural-to-urban migration and young people’s disinterest in sheepherding profession. Moreover, leads to decrease in the cultural activities in the village. Some suggestions have been presented for the preservation of this lifestyle that has been going on for centuries and its transmission to future generations in the study. First local authorities and non-governmental organizations should work to improve tourism activities by including these cultural elements in the activities. For instance, Yünüm (Böğet) ceremony should be celebrated as a fair supported with events such as concerts, folk dances and socio-cultural events (e.g. photo exhibitions). Event organizers can organize competitions for herds and the owners and give awards for winners in Yünüm (Böğet) ceremonies. “Çoban uğurlaması” (send off) activity can be role-played as a tradition and visitors can join to watch and be a part of it. Finally, Yünüm (Böğet) ceremony should be made a part of the National Inventory of Intangible Cultural Heritage and the UNESCO Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity.

PDF

___

Aksoy, Hüseyin. “Göçebelikten Yerleşikliğe Geçiş Sürecinde Sosyo-Kültürel Bağlamda Sarıkeçili Yörükleri”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara, Hacettepe Üniversitesi, 2012.
Aksoy, Mustafa. “Bitlis ve Ahlat’ta Koç-Koyun Başlı Mezar Taşları, Kümbetler ve Damgalar”. Türk Yurdu 355 (Mart 2017): 35-38.
Alyılmaz, Cengiz. İpek Yolu Kavşağının Ölümsüzlük Eserleri. Ankara: Cem Veb Ofset (Atatürk Üniversitesi Yayınları No:1063), 2015.
Alyılmaz, Cengiz. “Gobu”stan’ın Gizemi (“Kıpçaklar”a Giden Yol). Ankara: Cem Veb Ofset(Bitlis Eren Üniversitesi Yayınları No:6), 2016.
Arıbaş, Kenan ve Demirkaya, Hilmi. “Tefenni İlçesinden Irak’a İşçi Göçü”. SDÜ Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi 6 (2005): 147-162.
Artun, Erman. Türk Halkbilimi. Adana: Karahan Kitabevi, 11. Baskı, 2014.
Bahadır, Halil. Oğuznamelerde Hayvan Kültü ve İşlevleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, 2015
Bazin, Marcel. “Orta Toros Yörüklerinden Sarıkeçili Aşireti”. Çev. Hamdi Kara. Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 3 (1994): 323-350.
Biray, Nergis.“12 Hayvanlı Türk Takvimi Zamana ve İnsana Hükmetmek”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 39 (2009): 671-382.
Büyükşahin, Ferhat.“Kültür-Çevre Bağlamında Geleneksel Ekolojik Bilginin Korunmasının Önemi”. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara, Ankara Üniversitesi, 2017.
Çetin, Şenol ve Seçmen Özcan. “Flora of Rahat Mountain (Burdur, Turkey)”. Turkısh Journal Of Botany, 31 (2007): 225-243.
Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2000.
Danker, Bedriye. “Güneydoğu Toroslarda Göçebelik (Dr. Wolf-DieterHütteroth’a Göre)”. Türk Coğrafya Dergisi, 20 (1960): 136-142.
Doğan, M. Said ve Doğan Cihangir. “Yörüklerin Hayat Tarzı”. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 49 (2005): 677-708.
Ekiz Evren ve Yazıcı Hakkı. “Kültürel Coğrafya Açısından Burdur’un Bucak İlçesi ve Köylerindeki Yörük Göçleri”, Coğrafyacılar Derneği Uluslararası Kongresi Bildiriler Kitabı (yay. haz. Mustafa Ertürk, Alper Uzun, Şevki Danacıoğlu). Balıkesir: Coğrafyacılar Derneği Yayınları, 175-184, 2014.
Elçin, Şükrü. Halk Edebiyatı Araştırmaları – II, C. 2. Ankara: Akçağ Yayınları/221, 1997.
Eröz, Mehmet. Yörükler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, 1991.
Görar, Rıfat. “Yörük Kültürü”. M. Genç (Ed.) Isparta Çevresi Yörük Kültürü, 3-265. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları, 2020
Gülten, Sadullah. “Yörük Adına Dair Bazı Düşünceler”. Ekev Akademi Dergisi, 13/39 (2009): 1-10.
Gündüz, Tufan. “Bozulus Türkmenleri (1540-1640)”. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara, Gazi Üniversitesi, 1996.
Güven, Merdan.” Oğuz Kağan Destanı’nda Hayvanlar”. Milli Folklor, 57 (Bahar 2003): 82-91.
Hancock, Beverley “An Introduction to Qualitative Research” (2002) 5 Şubat 2019.
http://faculty.cbu.ca/pmacintyre/course_pages/mba603/mba603_files/introqualitativeresearch.pdf
http://aregem.kulturturizm.gov.tr/TR-159257/somut-olmayan-kulturel-miras-ulusalenvanteri.html (03.03.2019).
İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300-1600, C. 1. Çev. Halil Berktay. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2. Baskı, 2004.
Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat,38. Basım, 2015.
Karakurt, Deniz. Türk Söylence Sözlüğü. (2011). 12 Mart 2019. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/00/TurkSoylenceSozlugu.pdf
Koyuncu Okca, Ayşegül. “Asırlık Bir Sevda Öyküsü: “Aşağıseyit Köyü Sudan Koyun Atlatma Yarışı ve Yörük Şenliği”. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of TurkishorTurkic, 10/14 (2015): 483-508.
Kutlu, Muhtar. Şavaklı Türkmenlerde Göçer Hayvancılık. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 1987.
Meydan, Ali. Sebil Yörükleri. Ankara: Pegem Akademi, 2016.
Ögel, Bahaeddin. Türk Kültür Tarihine Giriş, C. I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları/638 Kültür Eserleri Dizisi/46, 1991.
Öngör, Sami. “Ortadoğu Ülkelerinde Göçebe Hayatın Bugünkü Şartları ve Göçebe Nüfusun Sadantarizasyonu”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 19/1 (1964): 145-160.
Özdemir, Nebi. Cumhuriyet Dönemi Türk Eğlence Kültürü. Ankara: Akçağ Yayınları/639, 2005.
Planhol, Xavier. De la Plaine Pamphylienne Aux Lacs Pisidiens – Nomadisme et vie Paysanne. Paris: Librairie Adrien- Maisonneuve, 1958.
Seyirci, Musa. Batı Akdeniz Bölgesi Yörükleri. İstanbul: Der Yayınları, 2000.
Sümer, Faruk. Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 2. Baskı, 1972.
Şahin, İlhan. Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2006.