Sözlü Kültürden Modern Edebiyata Bir Köroğlu Anlatısı: Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin Destanı

Nâzım Hikmet, 1936 tarihli Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin Destanı’nda halk anlatılarındaki sosyal isyancı imajından hareketle bir halk kahramanı modeli sunmuştur. Eric J. Hobsbawm’ın ortaya koyduğu sosyal isyancılık olgusu, otoritenin baskı ve zulmüne karşı gelerek adalet için savaşan halk kahramanlarının anlatılarını kapsar. Türk halk edebiyatında, Köroğlu, Pir Sultan Abdal ve Dadaloğlu gibi sosyal isyancı rolündeki kahramanların anlatılarıyla Nâzım Hikmet’in Şeyh Bedreddin anlatısı önemli ölçüde örtüşmektedir. Dolayısıyla Nâzım Hikmet’in metniyle Köroğlu anlatıları sözlü geleneğin yazılı edebiyat metnine sirayet etme biçimine örnek olarak birlikte okunabilir. Tarihsel kaynaklarda sıradan bir Celali isyancısı olarak adı geçen Köroğlu, sözlü kültürde halk kahramanı konumuna yükselmiştir. Benzer şekilde tarihî kaynaklarda Osmanlı iktidarına isyan ettiği anlatılan Şeyh Bedreddin, Nâzım Hikmet’in metninde sosyal isyancı rolündeki bir halk kahramanı olarak kurgulanmıştır. Nâzım Hikmet, 1930’lu yılların Türkiye’sinde yeni bir ideoloji sayılan Marksizme geleneksel kültür içinden kaynak oluşturma amacı doğrultusunda toplumcu bir kahraman yaratmıştır. Bu noktada Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin Destanı’nda, Eric J. Hobsbawm’ın bir diğer kavramsallaştırması olan gelenek icadı söz konusudur. Bu incelemede, yaşadığı ortamların ihtiyacı doğrultusunda kahramana dönüşen Köroğlu’na paralel şekilde Şeyh Bedreddin’in de tarihin olumsuzladığı bir karakterden zulme başkaldıran sosyal isyancıya dönüştürüldüğü anlaşılmıştır. Son olarak toplumun gösterdiği ilgi, Nâzım Hikmet’in Şeyh Bedreddin’i ile yeniden üretilen sosyal isyancı imgesinin halk tarafından hâlâ kabul edilip benimsendiğini düşündürmektedir.

Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin Destanı: A köroğlu narration from oral culture to the modern literature

Nazım Hikmet, in Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin Destanı which was first published in 1936, presents a popular hero model with reference to the image of “social bandit” that takes place in folk narratives. The phenomenon of “social bandit” that Eric Hobsbawm brought forward includes the narratives of popular heroes who rebel against the oppression and cruelty of an authority and fight the injustice. In Turkish folk literature, the narratives of heroes who act as “social bandits” like Köroğlu, Pir Sultan Abdal and Dadaloğlu considerably overlaps with the Nâzım Hikmet’s narration on Şeyh Bedreddin. Hence, one could discuss the text which is composed by Nâzım Hikmet and the narrative on Köroğlu in conjunction with one another as an example to the reflection of oral tradition to the written literary text. Köroğlu, who is mentioned as an ordinary Celali rebel in historical sources, reaches the level of a popular hero in oral culture. Correlatively, Şeyh Bedreddin, represented as a rebel against Ottoman power in historical sources, is fictionalized as a popular hero acting as a “social bandit” in Nâzım Hikmet’s text. Nâzım Hikmet regenerated a socialist hero within traditional culture with the aim of forming a resource to Marxism, which was assumed as a new ideology in Turkey in 1930’s. At this point, invention of tradition, which is another conceptualization of Eric J. Hobsbawm, comes to the fore in Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin Destanı. In this article, it comes to light that, colleteral with Köroğlu who transformed into a hero in accordance with the needs of the places he lived in, Şeyh Bedreddin also transforms into a social bandit who revolted against tyranny when he was a character negated by history. In conclusion, the interest that is shown by society implies that the “social bandit” image which is regenerated through Nâzım Hikmet’s Şeyh Bedreddin is still being acknowledged and embraced by people.

___

  • Bakhtin, Mikhail. “Dilbilim, Filoloji ve Beşeri Bilimlerde Metin Sorunu: Bir Felsefi Analiz- Deneyi”. Karnavaldan Romana. Çev. Cem Soydemir. Der. Sibel Irzık. İstanbul Ayrıntı Yayınları, 2001. 334-366.
  • Barkey, Karen. “Ek: Toplumsal Tipoloji Olarak Eşkıyalık”. Eşkıyalar. Çev. Orhan Akalın ve Necdet Hasgül. İstanbul: Avesta Yayınları, 1997. 175-189.
  • Boratav, Pertev Naili. Köroğlu Destanı. İstanbul: Evkaf Matbaası, 1931.
  • Gür, Nagihan. “Sosyal Haydut Düzleminden Halk Kahramanı Statüsüne Bir Yükseliş: Köroğlu ve Sergüzeşti”. Milli Folklor 79 (Güz 2008): 45-49.
  • Hobsbawm, Eric. Eşkıyalar. Çev. Orhan Akalın ve Necdet Hasgül. İstanbul: Avesta Yayınları, 1997.
  • Nâzım Hikmet. “Simavne Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin Destanı”. Benerci Kendini Niçin Öldürdü? İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008. 223-273.
  • Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler yahut Dairenin Dışına Çıkanlar (15.-17. Yüzyıllar). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998.
  • Oğuz, M. Öcal. “Halk Şiirine Yansıyan Osmanlı İmajının Anlatım Ortamı Çözümlemesi”. Türk Dünyası Halk Biliminde Yöntem Sorunları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2000. 97-106.
  • Özay, Yeliz. “Metinlerarası İlişkilerde Sözlü Yapıtların ve Sanatçıların Konumu Üzerine”. Milli Folklor 75 (Güz 2007): 164-173.
  • Tunç, Gökhan. “Nâzım Hikmet ve Geleneğin İcadı”. Hece 121 (2006): 273-276.