Yerelleşme, performans ve beden folkloru bağlamında balıkesirli masal anlatıcısı Kezban Karakoç

Masal, halk edebiyatının en çok araştırılan türlerinden biridir. Türkiyede yürütülen masal araş- tırmalarında genellikle metin merkezli kuram ve yöntemlerin tercih edildiği veya kullanıldığı dik- kati çekmektedir. Metin merkezli yaklaşımlar, sadece masalların incelenmesinde değil, masal türü- nün tanımlanması ve özelliklerinin belirlenmesinde de kendini hissettirmektedir. Uydurma ve hayal mahsulü olayların anlatıldığı bir tür olarak tanımlanan masalın anlatıcıları da bu metin merkezli yaklaşımlar çerçevesinde kısmen göz ardı edilmektedir. Oysaki her halk bilgisi ürünü gibi masal da anlatıcısının biyografisi, hayata bakışı, belirli olaylar karşısındaki duruşu, yaşadığı sosyal çevre ve şartlarla ilişkilidir ve masal anlatıcısı masala bu özellikleri mutlaka yansıtır. Dahası masal anlatımı sadece bir metin aktarımı değil, bir gelenek çerçevesinde belirli işlevleri yüklenen sosyal ve iletişimsel bir olaydır ve anlatıcının sesini kullanışı, jest ve mimikleri ve de dinleyicilerin tepkilerini de içeren bir süreçtir. Bu makalede, Balıkesirli masal anlatıcısı Kezban Karakoçtan derlenen kırk bir masal örne- ğinden hareketle masal anlatıcısının anlatıya etkisi, anlatım ortamı içerisinde dinleyici ve anlatıcıların iletişimi ve etkileşimi incelenmiş, masalların yerelleşmesi veya anlatıcı tarafından yerelleştirilmesi sorunu anlatıcının repertuvarından alınan örneklerde tespit edilmiş, anlatım anında anlatıcının jest ve mimiklerinin beden folkloru olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği tartışılmıştır. Ayrıca ma- salın, anlatıcılar tarafından yerelleştirilmesi ve anlatım anında beden folkloru olarak değerlendirilebi- lecek anlatıcıya ve yöreye özgü hareketler ile gerçeklik algısına dönüşümü belirlenmeye çalışılmıştır.

Folk-tale teller kezban karakoç from Balıkesir in context of localization, performance and bodylore

The folktale is one of the most studied topics in the folk literature. Specifically, in the folk tale studies conducted in Turkey, it is noteworthy that text-based theories and methods are generally pre- ferred and used. Text-based approaches are observed not only in the study of folk tales but also in the determination and identification process of the characteristics of folk tales. The folk-tale, which is defined as a genre where made-up and imaginary events are told and the folk-tale tellers are also sidelined because of such text-based approaches. Yet, like every people-based product, folk tales are as- sociated with the narrators biography, her perspectives, stance, and social context, and she definitely reflects these on her tales. Moreover, storytelling is not merely a text transfer, but it is a social and com- municative phenomenon on which certain functions are loaded in the framework of certain conventions, and it also includes processes like the use of voice, gestures and facial expressions of the folk-tale teller and reactions of the audience. In this study, by using forty one folk tale samples compiled from Kezban Karakoç, a folk-tale teller from Balikesir, as the benchmark, the narrators effects on the narration and the interactions and communications emerging between the narrator and the audience are analyzed. The problem of localization of the tales in general or specifically by the narrator has been detected in the samples taken from the narrators repertoire. In addition, whether the narrators gestures and facial expressions during the narrations can be considered as bodylore was discussed.

PDF

___

Aarne, Antti ve Stith Thompson. The Types of The Folktale. A Classification and Bibliog- raphy. Helsinki: Academia Scienturum Fen- nica, 1964.
Alptekin, Ali Berat. Taşeli Masalları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
Alptekin, Ali Berat. Türk Halk Anlatmalarında Yeni Unsur- lar. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi 642. (Haziran-2005): 502-509.
Arslan, Mustafa. Denizli Yöresinden Derlenmiş Masallar İnceleme-Metinler. Denizli: Zirve Yayınları, 2008.
Azadovski, Mark. Sibiryadan Bir Masal Anası. Çev. İlhan Başgöz. Ankara: Kültür Bakanlı- ğı Yayınları, 2002.
Bascom, William R. Folklorun Dört İşlevi. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Çev. Gülay Aydın. Haz. M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2005: 125-151.
Başgöz, İlhan. Folklor Yazıları. İstanbul: Adam Yayınları, 1986.
Başgöz, İlhan. Masalın Anlatıcısı. Masal Araştırmaları Folktale Studies I. Haz. Nuri Taner. İstanbul: Art-San Yayınları, 1988: 25-29.
Ben-Amos, Dan. Şartlar ve Çevre İçinde Folklorun Bir Tanımına Doğru. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Çev. Metin Ekici. Haz. Gülin Öğüt Eker vd. Ankara: Milli Folklor Yayınları, 2003: 31-55.
Ben-Amos, Dan. Halk Bilgisinin (Folklorun) Bağlamı: İmalar ve Beklentiler. Milli Folklor 76 (Kış- 2007): 232-243.
Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınları, 1982.
Boratav, Pertev Naili. Masal ve Masalcı Üzerine. Masal Araştır- maları Folktale Studies I. Haz. Nuri Taner. İstanbul: Art-San Yayınları, 1988: 31-39.
Boratav, Pertev Naili. Zaman Zaman İçinde. Ankara: İmge Kita- bevi Yayınları, 2007.
Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
Dorson, Richard M. Günümüz Folklor Kuramları. Çev. Selcan Gürçayır, Yeliz Özay. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2006.
Dundes, Alan. Doku, Metin ve Konteks. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Çev. Metin Ekici. Haz. Gülin Öğüt Eker vd. Ankara: Milli Folklor Yayınları, 2003: 67-90.
Dundes, Alan. Folklor Nedir?. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Çev. Gülay Aydın. Haz. M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2005: 16-20.
Eberhard, Wolfram ve Pertev Naili Boratav. Typen Türkischer Volskmärchen. Wiesba- den: Franz Steiner Verlag GMBH, 1953.
Eker, Gülün Öğüt ve diğer. Halkbiliminde Ku- ramlar ve Yaklaşımlar. Ankara: Milli Folk- lor Yayınları, 2003.
Ekici, Metin. Halk Bilimi Çalışmalarında Me- tin (Text), Doku (Texture), Sosyal Çevre ve Şartlar (Konteks) İlişkisinin Önemi. I. Ba- lıkesir Kültür Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Yayınları, 1999: 109-117.
Ekici, Metin. Türk Sözlü Geleneğinde Anlatıcılar ve Anlatmalar Arasındaki İlişkiye Art Zamanlı (Diyakronik) ve Eş Zamanlı (Senkronik) Bir Bakış. Mitten Meddaha Türk Halk Anlatı- ları Sempozyumu. Haz. M. Öcal Oğuz vd., Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayın- ları, 2006: 83-89.
Ekici, Metin. Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2007.
Fedakâr, Selami. Özbek Sözlü Geleneğinde Ma- sallar. İzmir: Egetan Yayınları, 2011.
Gürçayır, Selcan. Çağdaş Kentte Beden Folklo- ru. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. An- kara: Gazi Üniversitesi, 2007.
Kumartaşlıoğlu, Satı. Balıkesir Masal Anlatı- cılarının Dil ve Üslubu. Balıkesir Üniver- sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 21 (Haziran-2009): 441-449.
Oğuz, M. Öcal ve Selcan Gürçayır. Halkbilimin- de Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Ankara: Ge- leneksel Yayınları, 2005.
Ölçer Özünel, Evrim. Masal Mekânında Kadın Olmak: Masallarda Toplumsal Cinsiyet ve Mekân İlişkisi. Ankara: Geleneksel Yayın- ları, 2006.
Önal, Mehmet Naci. Muğla Masalları. Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları, 2011.
Özdemir, Nebi. Cumhuriyet Dönemi Türk Eğlen- ce Kültürü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
Özdemir, Nebi. Medya, Kültür ve Edebiyat. Ankara: Gele- neksel Yayınları, 2008.
Sakaoğlu, Saim. Masal Anlatıcılarının Bazı Hu- susiyetleri. Masal Araştırmalar. Ankara: Akçağ Yayınları, 1999a: 130-133.
Sakaoğlu, Saim. Tokatlı Bir Masal Anası: Şahadet Göl. Masal Araştırmalar. Ankara: Akçağ Yayın- ları, 1999b: 147-151.
Sakaoğlu, Saim. Gümüşhane ve Bayburt Masalları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
Sarıtaş, Süheyla. Halk Anlatılarında Hayat Hikâyesi Unsuru. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 40. (2009): 171-178.
Şenocak, Ebru. Malazgirtli Bir Masal Anlatı- cısı: Süleyman Gül. Milli Folklor 53 (Ba- har-2002): 94-101.
Şimşek, Esma. Yukarıçukurova Masallarında Motif ve Tip Araştırması. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
Şimşek, Esma. Malatyalı Bir Masal Anası: Suzan Geniş. Milli Folklor 56 (Kış-2002): 109-120.
Thompson, Stith. Motif Index of Folk Liteartu- re. A Classification of Narrative Elements in Folktales, Ballads, Myths, Fables, Mediaeval Romances, Exampla, Fabliaux, Jest-Books and Local Legends. Bloomington: Indina Univ. Press, Third Printing, 1975.
Uther, Hans-Jörg. The Types of International Folktales. A Classification and Bibliography. Helsinki: FF Communication, 2004.
Von Sydow, Carl Wilhelm. Coğrafya ve Masal Ekotipleri. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Çev. Tuğçe Işıkhan. Haz. M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2005: 108-124.
Young, Katharine. Beden Folkloru. Halkbili- minde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Çev. Serpil Cengiz. Haz. Gülin Öğüt Eker vd. Ankara: Milli Folklor Yayınları, 2003: 437-442.