Siirt halk kültüründe kutsal ağaç ve türbeler

Bu makalede Siirt halk kültüründeki kutsal ağaç figürünün türbe ritüellerindeki tezahürü irdelenecektir. Yörede mitik bir simge olan ağacın İslamî bir çehreye bürünerek evliya kültü ile kaynaşması dikkat çeker. Bir kısım türbelerde yer alan ağaçların çeşitli ritüellerde başrolü üstlenmesi ve bu ağaçların büyüsel halk hekimliği noktasında bir uğrak yeri olması, folklor açısından ele alınması gereken bir olgu olarak düşünülmüştür. Siirt halk kültüründe yer alan türbe ağaçları bilhassa hamile kalamayan kadınların uğrak yeridir. Şeyhül Hazin ve Seyit Şeyh Muhammet El Tomani türbelerindeki ağaçlardan dökülen sularla gebe kalamayan kadına doğurganlık yetisi kazandırılmaya çalışılır. Şeyh Muhammet-i Ali türbesindeki kutsal ağaca üç kez ufak dallar atan kadın, bunlardan birinin ağaç üzerinde kalması durumunda hamile kalabileceğine inanır. Şeyh Arap ziyareti, meyve vermeyen dut ağacının mitik macerasını konu alırken Şeyh Tayyar türbesi, kesik baş motifi ile ağaç kültünü aynı kutsal daire içinde buluşturur. Mir Yusuf ve Şeyh Gırdi ziyaretleri, ağaç altında uyu- ma ritüeline sahne olur. Bapira Sufi ziyaretindeki ağaçların ince dalları, ev ve iş yerlerine kötülüğü önlemek; akrep, yılan ve haşerelerden korunmak amacıyla asılır. Şeyh Veli türbesine giden insan- lar, günahlardan arınmak için türbedeki ağaçlarda kurdukları salıncaklarda sallanırlar. Hasta kişi, Yukarıbalcılar köyündeki ziyaret ağacının yapraklarını ağrıyan yerlerine sürerek şifa arar. Kısacası, Siirt halk kültüründe ağaca dair ritüellerde dileğin Allaha ulaştırılması evliya aracılığıyla; evliyaya duyurulması ise türbedeki ağaç sayesinde gerçekleştirilir.

Sacred trees and tombs in siirt folk culture

This article aims to present prominent status of sacred trees in rituals performed at tombs in Siirt folk culture. These trees become a mythical symbol and part of the essential component of Muslim Saints culture. We can also see that these trees and their leaves have been used in rituals related to folk medicine. Sacred trees and their surrounding areas have become only hope for women who cannot get pregnant. Leaves of sacred trees near the tombs of Sheikh Hazin and Seyid Sheikh Muhammed El Tomani were used to give hope for infertile women. There has been a belief among local people that if an infertile woman throws three branches and can succeed in getting at least one branch stay hanged on a tree, she could get pregnant. Sheikh Arab tomb features the mystic story of the fruitless mulberry tree while Sheikh Tayyar tomb features the dismembered head figure and sacred trees in the same place. Mir Yusuf and Sheikh Gırdi tombs feature the ritual of sleeping under the tree. People hang limbs in front of their houses and workplaces from trees at the tomb of Bapira Sufi in the hope that these limbs would protect them from snakes, scorpions, insects, etc. People who want to pu- rify themselves set up swing sets between trees near the Sheikh Veli tomb. All these manifestations of rituals through sacred trees to reach Saint first and ultimately through Saint to Allah are common practices of Siirts folk culture.

PDF

___

Alptekin, Berat. Türk Halk Hikâyelerinde Ağaç Motifi Üzerine, Millî Folklor Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, 2007, Cilt: 10, Yıl: 19, Sayı: 76, Sayfa: 33-39.
Bayat Fuzuli. Türk Mitolojik Sistemi 2. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2007.
Beydili Celal. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap Yayınları, 2005.
Bonnefoy, Yves. Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü. Çev.
Levent Yılmaz, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 1981. Campbell, Joseph. Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. Çev. Sabri Gürses, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2010.
Eliade, Mircea. Şamanizm. Çev. İsmet Birkan, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2006.
Eliade, Mircea. Dinler Tarihine Giriş. Çev. Lale Arslan, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2009.
Ergun, Pervin. Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2012.
Ergun, Pervin. Türk Kültüründe Ruhlar ve Orman Kültü, Millî Folklor Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, 2010, Cilt: 11, Yıl: 22, Sayı: 87, Sayfa: 33-39.
Eryeşil, Tacettin. Siirt Evliyaları ve Menkıbeleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Bitirme Tezi, Danışman: Hayrettin Rayman, Afyon, 2001.
Hançerlioğlu, Orhan. Dünya İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2010.
Jung, Carl Gustav. Dört Arketip. 3. Basım, Çev. Zehra Aksu Yılmazer, İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
İnan, Abdülkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006.
Kalafat, Yaşar. Doğu Anadoluda Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1999.
Kirişçioğlu, Fatih. Yakutların Menşei Üzerine Bir Destan Metni, Millî Folklor Dergisi, 1992, Cilt: 2, Sayı: 15, Sayfa: 16-18.
Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi. I. Cilt, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 2003.
Schimmel, Annemarie. Tanrının Yeryüzündeki İşaretleri. Çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2002.
Seyidoğlu, Bilge. Mitoloji Üzerine Araştırmalar Metinler ve Tahliller. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2002.
Örnek, Sedat Veyis. Geleneksel Kültürümüzde Çocuk. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1979.
Öger, Adem. Uygur Türklerinin Doğum Âdetleri, Turkish Studies-İnternational periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 2012, Volume 7/1 Winter p.1679-1694. http://haber.tr.msn.com/ntv/haber.aspx?cp- documentid=251710490. Erişim Tarihi: 27.11.2012.
Kaynak Kişiler
K1: Ziri Çelik, 1963 doğumlu, okuryazar değil, ev hanımı, Hakkâri. 03. 04. 2012.
K2: Sevda Basut, 1991 doğumlu, üniversi- te öğrencisi, Siirt/Eruh-Erenkaya köyü. 10.10.2012.
K3: Cihan Gümüşçü, 1994 doğumlu, üniversite öğrencisi, Diyarbakır. 10. 10. 2012.
K4: Veysi Karataş, 1966 doğumlu, ilkokul mezunu, Siirt/Kurtalan. 12. 02. 2012.
K5: Rasim Aydın, 1991 doğumlu, üniversite öğrencisi, Siirt/Pervari-Palamut köyü. 03. 02. 2012.
K6: Felek Korkmaz, 1968 doğumlu, okuryazar değil, Siirt/Eruh. 03. 05. 2012.
K7: Suna Sayın, 1941 doğumlu, ilkokulu mezunu, Siirt/Eruh. 03. 06. 2012.
K8: Reşit Uğur, 1921 doğumlu, okuryazar değil, Siirt/Pervari. 10. 02. 2011.
K9: Uğur Aydin, 1991 doğumlu, üniversite öğrencisi, Siirt/Baykan-Obalı Köyü. 17. 03. 2013.
K10: Esra Ömür, 1970 doğumlu, öğretim görevlisi, Siirt-Merkez. 15. 03. 2013.
K11: Nilgün Onursal, 1962 doğumlu, öğretim görevlisi, Diyarbakır. 15. 03. 2013.