Lipogram ve âşık şiiri

Hangi sanat dalında olursa olsun, sanatçı, eserinde anlatmak istediği konuyu daha iyi vurgulayabilmek ve sanat gücünü ortaya koyabilmek amacıyla çeşitli yollara başvurur. İnsana özgü olan sanat eseri, doğal olarak içinde insana ait çeşitli unsurlar barındırır. Oyun da bu unsurlardan biridir. Dolayısıyla bir sanatçı olan şair de eserini etkin kılabilmek için çeşitli tekniklere ya da oyunlara yönelir. Bunu yaparak yalnızca duygu ve düşünceleriyle değil, aynı zamanda harfler, kelimeler, sesler ve sözcükler üzerindeki hâkimiyetiyle de dikkat çeken şair, böylece sanatını ve yeteneğini belirgin bir şekilde gözler önüne serebilme imkânı bulur. Aynı durum, bir şair olan âşık için de geçerlidir. Kimi zaman hazırlıklı kimi zaman hazırlıksız olarak sanatını icra eden âşık, sanatsal becerilerini ispat etmek amacıyla şiir sanatının kendisine sunduğu olanaklar dâhilinde hareket eder. Söz konusu olanakların sınırsız bir şekilde kullanımı âşığın yetenekleriyle orantılıdır. Âşık, şiirle oyunun kesiştiği noktada gösterdiği başarı ölçütünde dikkatleri üzerine çeker. Dolayısıyla âşık tarzı şiir geleneğinin temsilcileri, farklı olmak ve sanatsal yeterliğini kanıtlamak adına yeri geldikçe çeşitli oyunlara da başvurabilirler. Âşıkların becerilerini sergilerken uyguladıkları oyunlardan biri olan dudakdeğmez (lebdeğmez), bazı seslerin icra sırasında kullanılmaması üzerine kuruludur. Dünya edebiyatlarında ses-ses grubu veya harf-harf grubunun ihmal edilmesi üzerine oynanan oyunların geneline lipogram adı verilmiştir. Lipogramın âşık tarzı şiir geleneğindeki şekli ise dudakdeğmezdir. Dudakdeğmezi âşık tarzı şiir geleneğindeki diğer oyunlardan farklı kılan özellik, her âşığın bu oyunu oynayamamasıdır. Dudakdeğmezin âşık yarışmalarında ödüle layık görülen bir dal olması gelenek içindeki önemine de işaret etmektedir. Bu çalışmada evrensel bir oyun olan lipogramın âşık tarzı şiir geleneğindeki şekilleri üzerinde durularak geleneğin günümüzde de devam eden dinamik yapısına dikkat çekilecektir.

Lipogram and minstrel poetry

An artist, whichever art branch he is in, tries some ways to focus on the theme that he tries to describe, and expose the strength of art. Peculiar to human, art work naturally includes various human-specific elements. Play is one of these elements. So, poet as an artist tries some kind of techniques and plays to make his work more effective. In doing so, drawing attention not only with emotion and thoughts but also letters, words, sounds, lexis and his dominance on them; thus, the poet has the opportunity to display his arts and ability. That condition is same for the minstrel who at the same time is a poet. Minstrel with the aim of proving his art abilities, by performing sometimes prepared or unprepared, acts within the limits of the opportunities that the poetry provides. The use of the opportunities mentioned is proportional with the talents of the minstrels. Minstrel attracts attention to the extent of his success in the junction point of poetry and game. Consequently, the representatives of minstrel poetry use different variations of play in order to prove their abilities and difference. One of the plays that minstrels perform is dudakdegmez (lebdegmez) which is based on the disuse of some sounds during the performance. In world literature, the games that are played by omitting some sound-sound set, letterletter set are called lipogram. Lipograms form in minstrel poetry style is dudakdegmez (un-touched lips). The distinctive characteristic of dudakdegmez among other games in minstrel poetry style is that every minstrel cannot perform this play. As a branch worthy of reward in minstrel competitions, dudakdegmez is of importance to this tradition. In this study, lipogram a global game- forms in minstrel poetry tradition will be elaborated and ongoing dynamic structure of the tradition will be spotlighted.

PDF

___

Aça, Mehmet vd. (2011). Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
Ahmet Cevat (1933). Meydan Şairleri 2. Halk Bilgisi Haberleri 27, 73-79.
Artun, Erman (2005). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. İstanbul: Kitabevi.
Baldick, Chris (2001). The Concise Oxford Dictionary of Literary Terms. New York: Oxford University Press.
Balkaya, Adem (2011). Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Divani Türü Üzerine Bir Araştırma. Yayımlanmamış doktora tezi, Erzurum: Ata- türk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Batur, Enis (1993). Perec Kullanım Kılavuzu. İstanbul: Mitos Yayınları.
Birdoğan, Nejat (1962). Doğuda Bir Halk Deyişi: Tecnis, Türk Folklor Araştırmaları 155, 2755-2756.
Crystal, David (2003). The Cambridge Encyclopedia of The English Language, New York: Cambridge University Press.
Dilçin, Cem (2009). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Durantaye, Leland de la (2005). The Cratylic Impulse: Constraint And Work In The Works and Constraints of Oulipo, Literary İmagination 7(1), 121-134.
Düzgün, Dilaver (2011). Âşık Edebiyatı, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı (Ed. Öcal Oğuz), Ankara: Grafiker Yayınları.
Eker, Süer (2006). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
Encyclopedia of Language and Linguistics (2006). Vol. 6, (Ed. Keith Brown), Elsevier Ltd.
Erhat, Azra (1997). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Günay, Umay (2005). Türkiyede Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Kaya, Doğan (2007). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
Kırkkılıç, Ahmet vd. (1997). Geleneksel Türkiye Âşıklar Yarışması (1990-1996). Erzurum: Erzurum Halk Ozanları Kültür Derneği Yayınları.
Oktay, Ahmet (2008). İmkânsız Poetika. İstanbul: İthaki Yayınları.
Onay, Ahmet Talat (1996). Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nevi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Onk, Nizamettin (1978). Şemkirli Âşık Hüseyin- Göğçeli Âşık Elesker Karşılaşması, Türk Folklor Araştırmaları 344, 8270-8274.
Onk, Nizamettin ve İslam Eleskerzâde (1987). Göğçeli Âşık Elesker. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Özdemir, Ahmet (2003). Âşık Sefil Selimi İrfan Okulu. Sivas: Şarkışla ve Çevresi Kültür Sanat ve Sosyal Dayanışma Derneği Yayınları.
Perec, Georges (2005). Kayboluş. (Çev. Cemal Yardımcı), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Saraç, M. A. Yekta (2004). Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat. İstanbul: Gökkube Yayınları.
Sever, Mustafa (2003). Türk Halk Şiiri. Ankara: Kurmay Yayınları.
Şenel, Süleyman (2007). Kastamonuda Âşık Fasılları Türler/Çeşitler/Çeşitlemeler. 1. Cilt, İstanbul: Kastamonu Valiliği İl Özel İdaresi Yayını.
Tanrıkulu, Nâzım İrfan (2000). Âşıklar Divanı Günümüz Âşıkları. İstanbul.
Tezcan, Ersin (1997). Esiz Potkal. İstanbul: E Yayınları.
The Oxford Companion to The English Language (1992). (Ed. Tom McArthur). New York: Oxford University Press.
The Penguin Dictionary of Literary Terms and Literary Theory (1999). New York: Penguin Books.
Tökel, Dursun Ali (2010). Deneysel Edebiyat Yönüyle Divan Şiiri. Ankara: Hece Yayınları.