Türk atasözlerinde iklim algısı ve coğrafya

Bu çalışmada, Türk kültürünün anonim ürünlerinden biri olan atasözlerinde, yaşanılan coğraf- yanın etkisi ile iklim algısının nasıl oluştuğu ve bunun coğrafya için önemi analiz edilmiştir. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Veri toplama aracı olarak nitel araştırmalarda sıklıkla tercih edilen doküman incelemesi tekniğinden yararlanılmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde, Türk atasözlerinde iklim algısının ne şekilde olduğunun analizi yapılmıştır. Bu bağlamda, iklim ile ilgili olan atasözleri, literatür tarama yöntemiyle yedi ayrı kaynaktan (Aksoy (1970), Ötüken (1971), Gürbüz (2006), Atasoy (2006), Parlatır (2008), Yurtbaşı (2012) ve Türk Dil Kurumu (2012) çevrimiçi Türk atasözleri sözlükleri) ayrı ayrı derlenmiş; yüzey yapı açısından benzer olanlar elenmiştir. Atasözleri uzman görüşlerine başvurularak doğal unsurlar açısından sınıflandırılmıştır. Araştırma sonucunda, Türk atasözlerinin derlendiği kaynaklarda iklim, iklim elemanları ve iklim-insan etkileşimini anlatan toplam 106 atasözü tespit edilmiştir. İklim, iklim elemanları ve insan-iklim etkileşimini içeren 106 atasözü iki alt başlığa ayrılarak incelenmiştir. 65 atasözü aylar ve mevsimlerle ilişkilendirilirken; 41 atasözü de iklim elemanları ile ilişkilendirilmiştir. Yapılan analizlerde, iklimle ilgili söylenmiş ata- sözleri ve coğrafya ile bağlantılarına yer verilmiştir. Türk atasözlerinde mevsim algısı incelendiğinde; yaz aylarının daha çok istendiği ve sevildiği, buna karşılık kış aylarının sevilmediği ve dikkat edilmesi gereken dönemler olduğu ortaya çıkmaktadır. İklim ile ilgili söylenmiş atasözlerinin daha çok tarımiklim ilişkisinin bir sonucu olarak ortaya çıktığı anlaşılmaktadır. Atasözlerinin daha çok yetiştirilen ürünler, uğraşılan tarımsal faaliyetler ve iklimin yaşamı etkilemesi açısından coğrafyayı dikkate aldığı görülmektedir. Böylelikle, atasözlerinin coğrafya ile bağlantıları ve coğrafya eğitimindeki önemi de değerlendirilmiştir.

The Turkish proverbs for the perception of climate and geography

In this study, the effects of geoprahy on the perceptions of climate and how one of the anoymous products of the Turkish culture called proverb were affected from geopraphy related questions were analyzed. Qualitative research methods were used. Data collection in qualitative research is often pre- ferred as a means of document analysis techniques were utilized. In the first section of the study, the climate related perceptions in Turkish proverbs were analyzed. To this end, a literature review about the proverbs related to the climate were searched from seven different sources (Aksoy (1970), Ötüken (1971), Gürbüz (2006), Atasoy (2006), Parlatır (2008), Yurtbaşı (2012) ve Türk Dil Kurumu (2012) ) and similar ones were excluded. Sayings have been classified according to the natural elements consulting the experts. As a result of this study there were 106 Turkish sayings determined about the climate, climatical factors and interaction between the human and the climatical factors. The sayings were classified according to the two two subtitles and it was observed that 65 of them were related to climate and seasons and 41 of them were related to the climatical elements. The analyses included the proverbs about the climates and its relationship with geopraphy. When the the concept of season is examined in Turkish sayings it is seen that the most popular season was summer while the winter months were not very popular and winter is regarded a period to be careful. At the end of the study, the connections between proverbs and geopraphy, and proverbs importance in geopraphy education were evaluated.

PDF

___

Ablak, Selman. Sosyal Bilgiler Programında Yer Alan İklim Konuları ve Özel Öğretimi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anka- ra: Gazi Üniversitesi, 2010.
Akkuş, Akif. Genel Fiziki Coğrafya. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 1998.
Aksoy, Ö. Asım. Atasözleri ve Deyimler El Kitabı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1970.
Aksoy, Ö. Asım. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1995.
Aksoy, Ö. Asım. Deyimler Sözlüğü, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1997.
Alkış, Seçil. İlköğretim Öğrencilerinin Yağış Kavramını Algılamaları Üzerine Bir Araştırma. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
Atasoy, Emin. Çevre İçin Eğitim: Çocuk Doğa Et- kileşimi. Bursa: Ezgi Kitabevi, 2006.
Başıbüyük, Adem. ve Akpınar, Erdal. Erzincan Atasözlerinin Coğrafi Analizi. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 5 (2) (2010): 862- 877.
Coşkun, Mücahit. Coğrafya Öğretiminde Nem Konusundaki Kavram Yanlışlıkları ve Giderilmesine Yönelik Öneriler. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 3 (2003):147158.
Doğanay, Hayati. Coğrafyaya Giriş. Konya: Çizgi Kitabevi, 1999.
Doğar, Çetin ve Başıbüyük, Adem. İlköğretim ve Ortaöğretim Öğrencilerinin Hava ve İklim Olaylarını Anlama Düzeyleri. Kastamonu Eğitim Dergisi 13(2) (2005): 347358.
Erol, Oğuz. Genel Klimatoloji. Dördüncü Baskı. Ankara: Gazi Büro Kitabevi. 1993.
Gülüm, Kamile ve Boz, Mustafa. Doğa Üzerine Söylenmiş Türk Dünyası Ortak Atasözlerinin Coğrafi Analizi (Kırgızistan-Türkiye Örneği). Marmara Coğrafya Dergisi 24 (2011): 354369.
Gülüm, Kamile. Coğrafya Öğretiminde Kullanılabilecek Doğa İçin Söylenmiş Türk ve Türkmen (Türkmenistan) Atasözleri Üzerine Bir Araştırma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 (2009): 5158.
Gürbüz, Bilal. Türk Atasözleri ve Deyimleri, Ankara: Nobel Yayınevi, 2006.
Karakuş, Ufuk ve Kılıçoğlu, Gökce. Level of Understanding of Eight-Grade Elementary Students in Turkey With Regard to Geographical Concepts. International Journal of Academic Research Part B 4 (4) (2012): 163170.
Karakuş, Ufuk. ve Keçe, Murat. Türk Atasözlerinde Doğal Çevre Algısı ve Çevre Eğitimi Açısından Önemi Zeıtschrıft Für Dıe Welt Der Türken / Journal Of World Of Turks 4 (3) (2012): 131-145.
M. Alım, Mete. Öğrencilerin Lise Coğrafya Programında Yer Alan Yer Yuvarlağı ve Harita Bilgisi Ünitelerindeki Bazı Kavramları Anlama Düzeyleri ve Kavram Yanılgıları. Millî Eğitim Dergisi 177 (2008): 166180.
Onan, Bilginer. Türk Atasözlerinde Dil Farkındalığı ve İşlevsel Dil Kullanımı, Millî Folklor 91 (Güz 2011): 91100.
Ötüken, Adnan. Türk Atasözleri. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1971.
Özgüç, Nazmiye. ve Tümertekin, Erol. Coğrafya, Geçmiş, Kavramlar, Coğrafyacılar. İstanbul: Çantay Kitabevi, 2000.
Parlatır, İsmail. Atasözleri ve Deyimler -1 Atasözleri. Ankara: Yargı Yayınevi, 2008.
TTKB. Coğrafya Dersi Öğretim Programı, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 2005.
Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2005.
Türk Dil Kurumu. Atasözleri Sözlüğü. 2012. 22. Aralık 2012. http://tdkterim.gov.tr/atasoz/ Yaşar, Okan. ve Örge Y. Funda. Çanakkale Ata- sözleri ve Coğrafi Analizi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 6 (19) (2007): 95105.
Yaşar, Okan. ve Örge, Y. Funda. Orta Karadeniz Bölümü İlleri Atasözleri ve Deyimlerinde Coğrafik Unsurlara İlişkin Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Volume 3/11 (2010): 586598.
Yazıcı, Hakkı. ve diğer. Afyonkarahisar Atasözlerinin Coğrafi Analizi. Ulusal Coğrafya Kongresi (Prof. Dr. İsmail Yalçınlar Anısına), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi-Türk Coğrafya Kurumu, 2005.
Yurtbaşı, Metin. Sınıflandırılmış Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: Excellence Publishing, 2012.