NASREDDİN HOCA FIKRALARINDA GRİCE'IN İŞBİRLİĞİ İLKESİNİN İHLALİ

Toplumsal bellekte yüzyıllar boyunca bir akıl hocası sıfatıyla yer alan Nasrettin Hoca; tüm insanların ortak sorunlarına tanıklık eden, evrensel olmayı başarmış bir fıkra tipidir. Halk, Nasrettin Hoca'nın aracılığıyla zalim, haksız, yalancı, açgözlü, fırsatçı ve daha nice olumsuz tipi ve yanlış davranışı hicveder. Nasrettin Hoca mizahının evrensel olmasında her türlü zulmü eleştiren bu görevci bakış açısının rolü büyüktür. Bununla birlikte fıkralardaki mizah dilinin de etkisi vardır. Nitekim Nasrettin Hoca fıkralarında, tercümesi zor olan söz oyunları ve dil sapmaları pek görülmez. Kaynak dildeki komik etkiyi, hedef dilde kolaylıkla yaratabilen yöntemlerden yararlanılır. Grice'ın "İşbirliği İlkesi"nin ihlali de bu yöntemlerden biridir. Bu ilke, söylenen şeyin, konuşmanın amacı ve yönü doğrultusunda, gereken zamanda ve gerektiği kadar söylenmesini içerir ve dört alt kategoriye ayrılır. Bunlar, nicelik, nitelik, bağlantı ve tarz ilkeleridir. Nicelik, konuşmaya gerekli katkının yapılması ilkesidir. Bu ilkeye göre konuşanın aktardığı bilgi, ne gereğinden az ne de fazla olmalıdır. Nitelik, yanlış olduğuna inanılan veya eksik bilinen bir bilginin konuşma esnasında nakledilmemesini ifade eder. Bağlantı ilkesi, konuşmada konu dışına çıkılmamasına, karşıdakinin söylediğiyle alakasız sözler söylenmemesine işaret eder. Tarz ilkesi ise, ifadenin açıklığıyla ilgilidir. İfade, öz şekilde, bulanıklıktan uzak olmalı ve belli bir sırayı takip etmelidir. Nasrettin Hoca fıkralarında, bahsi geçen bu ilkelerin zaman zaman ihlal edildiği ve böylece mizah oluşturulabildiği görülmektedir. Çalışmada, Nasrettin Hoca fıkralarındaki mizah yaratım sürecinde, bu ihlalin nasıl gerçekleştiği gösterilmeye çalışılacaktır

Violation of Grice's Cooperative Principle in Nasrettin Hodja Anecdotes

Nasrettin Hodja has left a mark in collective memory of Turkish nation for centuries as a mentor. Nasrettin Hodja is a universal anecdote type, who testifies to the common problems of all people. Folk satirizes cruel, unfair, false, greedy, opportunistic and many more negative types through him. Wievpoint in the anecdotes that satirizes all kinds of cruelty, makes them universal. However, language of humor in the anecdotes also has an effect. Instead, anecdotes use methods that easily translate the funny affect in the source language to the target language. Violating Grice's Cooperative Principle is one of these methods. This principle is that expression should be suitable for the aim of conversation, said at the required time and to the extent necessary. There are four sub principles of this principle. These are the principles quantity, quality, relevance and manner. According to maxim of quantity, speaker's contribution should be as informative as is required, no more or less. According to maxim of quality, speaker should not say something that he/she believes to have wrong or insufficient information. According to maxim of relevance, speakers should not go off topic, should not say something irrelevant. Maxim of manner is about clarity of expression. The speech should be brief, without any blurriness and should follow a certain plan. Violation of this principle in Nasrettin Hodja anecdotes helps create humor. In this work, we will try to describe how this violation is occurs in the humor creation process of the anecdotes

PDF

___

Arslan, Mehmet Ve Burhan Paçacıoğlu. Letâ'if-İ Hoca Nasreddin. Sivas: Dilek Ofset M a t - baacılık, 1996.
Attardo, Salvatore. "The Violation Of Grice's Maxims İn Jokes", Proceedings Of The Sixteenth Annual Meeting Of The Berkeley Linguistics Society,1990: 355-362.
Aysever, Reşat Levent. "Bir Şey Anlat(Maya Çalış)Mak: H. Paul Grice'a Eleştirel Bir Ba- kış". Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fa- kültesi Dergisi 18 (2001): 135-157.
Bayrak, Mehmet. Halk Gülmecesi. Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
Bergson, Henri. Gülme (Çev. Yaşar Avunç). İs- tanbul: Ayrıntı Yayınları, 1996.
Ferrar, Madeleine. The Logic Of The Ludicrous: A Pragmatic Study Of Humour. Thesis (Ph.D.). University Of London, 1993.
Grice, H. Paul. "Meaning". The Philosophical Re- view 66 (1957): 377-388.
Grice, H. Paul."Utterer's Meaning, Sentence Me- aning And Word Meaning", Foundations Of Language 4 (1968): 225-242.
Grice, H. Paul."Utterer's Meaning And Inten- tion". The Philosophical Review 78 (1969): 147- 177.
Grice, H. Paul. "Logic And Conversation". Syntax And Semantics 3 (Ed. By Cole, P. And Morgan, J.). New Press, 1975. York: Academic
Hancher, Michael. "How To Play Games With Words: Speech-Act Jokes". Journal Of Literary Semantics 1980: 20-29.
Koestler, Arthur. Mizah Yaratma Eylemi. İstan- bul: İris Mizah Yayınları, 1997.
Morreall, John. Gülmeyi Ciddîye Almak (Çev. Kubilay Aysevener-Şenay Soyer). İstanbul: İris Mizah Kültürü Yayınları, 1997.
Nesin, Aziz. Cumhuriyet Dönemi Türk Mizahı. İstanbul: Adam Yayınları, 2001.
Ölçer Özünel, Evrim. "Hoca Nasrettin Kahraman Mı, Anti-Kahraman Mı, Hilebaz Mı, Bilge Mi?". Milli Folklor 78 (2008): 22-27.
Özdemir, Nebi. "Mizah, Eleştirel Düşünce Ve Bilgelik: Nasreddin Hoca". Milli Folklor 87 (2010): 27-40.
Özkan, İsa. Ependi: Şorta Sözler, Yomaklar. An- kara: TİKA, 1999.
Özünlü, Ünsal. Gülmecenin Dilleri. Ankara: Do- ruk Yayınları, 1999.
Paulos, John Allen. Matematik Ve Mizah (Çev. Aliye Kovanlıkaya). İstanbul: Sarmal Y a y ı - nevi, 1996.
Raskin, Victor. Semantic Mechanisms Of Humor. Dordrecht-Boston-Lancaster: D. Reidel, 1985.
Raskin, Victor. "Humor As A Non-Bona-Fide Mode Of Communication". In Elray L. Pe- derson (Ed.). DLLS Proceedings 1992: Proce- edings Of The Deseret Language And Linguistics Society. Provo, UT: Brigham Yo- ung University, 1992: 87-92.
Sakaoğlu, Saim Ve Ali B. Alptekin. Nasreddin Hoca. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2009.
Sarıçoban, Arif Ve Murat Hişmanoğlu. "Türkçe- deki Buyrum Tümcelerinin Edimbilimi Üzerine". Dil Dergisi 123 (Ocak 2004): 31-48.
Searle, John R. Speech Acts. Cambridge Univer- sity Press, 1969.
"Speech Acts And Recent Linguistics; Discussi- on". In Doris Aaronson And Robert W. Rieber (Eds.). Developmental Psycholinguistics And Communication Disorders. New York: New York Academy Of Sciences, 1975: 27-43.
Tozar, Zeynep. "Niye Gülüyoruz?". Bilim Ve Tek- nik Dergisi 408 (Kasım 2001): 70-72.
Usta, Çiğdem. Mizah Dilinin Gizemi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
Yavuz, Muazzez. "Metinlerde Edimsel Gösterge Çözümlemesinin Eğitim Amaçlı Kullanımı". Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstan- bul: İstanbul Üniversitesi, 2001.