ULUPAMİR KÖYÜNDE HALK İNANÇLARI VE HALK HEKİMLİĞİ UYGULAMALARI

Halk hekimliği, toplumun, inanç, gelenek, ritüel, dil gibi değerlerini içeren birçok bileşeni bünyesinde taşır ve bu değerlerin muhafaza ve sürekliliğini sağlayan önemli etkenlerden biridir. Geçmişte kendilerine dayatılan siyasi ve sosyal zorunluluklar neticesinde, mecbur kaldıkları göç dalgalarının son durağı olarak Van İli Erciş İlçesi Ulupamir Köyü'nde yaşamakta olan Ulupamir Kırgızları, günümüzde, sağlık problemlerinin çözümü için her ne kadar, Erciş'te ve Van'da bulunan modern sağlık kuruluşlarına başvuruyorlarsa da sorunları, öncelikle Köy içinde, kendi geleneksel yöntemleri ile çözmeyi tercih etmektedirler. Ulupamir Kırgızları, yaşadıkları yerin coğrafi ve sosyal koşulları nedeniyle, günlük hayatın diğer noktaları gibi, sağlığa yönelik teşhis ve tedavi usullerini de kültürel bellek yoluyla modern zamana taşımış ve bulundukları yeni çevreye ve bu çevrenin olumsuzluklarına, olanaklarına uyumlandırarak, geleneksel tedavi usullerinin devamlılığını sağlamışlardır. Köy'de birçok hastalık için birçok tedavi yöntemi uygulanmaktadır. Bu tedaviler genellikle "bübü" adı verilen "gözü açık" olarak nitelenen, "şifacı" özelliği herkes tarafından bilinen kadınlar tarafından gerçekleştirilir. Şifacının sezgi gücüne dayanan bu tedaviler, daha çok sembollerle dolu doğaüstü bir işlemler evreninin, söz/ dua ile birleşerek olumsuz etkinin, uzaklaştırılması pratiğine dayanmaktadır. Bu çalışmada, Ulupamir Kırgızları arasında gerçekleştirdiğimiz saha çalışması verilerine dayanarak, uygulanan, şamanik bazı nitelikler taşıdığını gördüğümüz halk hekimliği pratiklerinin yapısı, içerdiği büyüsel işlemler ve beraberinde eşlik eden semboller, söz kalıpları bakımından değerlendirilmektedir

Folk Beliefs and Folk Medicine Practices in Ulupamir Village

Folk medicine, embodies a number of components containing the society's values like tradition, ritual and language and is one of the significant factors ensuring the protection and continuity of these values. Today, although, as a result of the political and social obligations imposed to them, Ulupamir Kirgizs living in Ulupamir village in Erciş-Van, where the last stop of their migration waves is, appeal to the modern health institutions in Erciş and Van to solve their health problems, they prefer to solve the problems primarily in the Village, through their traditional methods. Due to the geographic and social conditions of the places where they live, Ulupamir Kirgizs, like the other aspects of their daily lives, have carried diagnose and treatment methods into modern times through their cultural memory and they ensured the continuity of the traditional treatment methods by adapting them to their new residential areas and the problems there. A lot of treatment methods for a lot of illnesses are practiced in the Village. Generally, these treatment methods are practised by women called "bübü", described as "open-eyed" and known as "healers" by everyone. These treatments based on the insight power of the healer, are mainly based on the practice that a negative effect is removed by the combination of supernatural world full of symbols with words/prayers. In this paper, the structures of the folk medicine practices which have some shamanic features as we observed through the data of our fieldwork among Ulupamir Kirgizs, magical practices and symbols accompanying them are evaluated in terms of phrases

___

Acıpayamlı, Orhan (1989) "Türkiye Folklorunda Halk Hekimliğinin Morfolojik ve Fonksiyo- nel Yönden İncelenmesi" Türk Halk Hekim- liği Sempozyumu Bildirileri. 1-5. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
Bayat, Fuzuli (2013) Anahatlarıyla Türk Şaman- lığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Ben- Amos, Dan (1998) "Doku, Metin ve Konteks" Çev: Metin Ekici. Millî Folklor 38, 106- 119.
Boratav, Pertev (1984) 100 Soruda Türk Folklo- ru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Bruhl, Lucien Lévy (2006) İlkel İnsanda Ruh Anlayışı. Çev: Oğuz Adanır. Doğu Batı Ya- yınları.
Çelik, Celaleddin (2010) "Bir Kültürel Dindarlık Örneği: Türk Müslümanlığı" Prof. Dr. Harun Güngör Armağanı. İstanbul: Kesit Yayınları.
Çobanoğlu, Özkul (2000) Geleneksel Dünya Gö- rüşü veya Halk Felsefesinin Halkbilimi Ça- lışmalarındaki Yeri ve Önemi Üzerine Tes- pitler" Millî Folklor 45, 12-14.
Dole, Christopher (2015) Seküler Yaşam ve Şifa- cılık. İstanbul: Metis Yayınları.
Dundes, Alan (1998) "Halk Kimdir?" Çev: Metin Ekici. Millî Folklor 37, 139- 153.
Hicks, Angela (2013) Principles of Chinese Medi- cine. London: Singing Dragon.
Hoppál, Mihály (2012) Avrasya'da Şamanlar. Çev. Bülent Bayram- H. Şevket Çağatay Çapraz. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
İnan, Abdülkadir (2000) Tarihte Ve Bugün Şa- manizm, Ankara: Türk Tarih Kurumu Bası- mevi.
Kaşgarlı Mahmud (1986) Divanü Lûgat- İt Türk Çev: Besim Atalay. Ankara: Türk Dil Kuru- mu Yayınları.
Kafesoğlu, İbrahim (1987) Türk Bozkır Kültürü. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Ensti- tüsü.
Kalafat, Yaşar (1990) Doğu Anadolu'da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Türk Kül- türünü Araştırma Enstitüsü.
Kaplan, Melike, (2011) "Halk Tıbbının Kökenle- ri: Teşhisten Tedaviye Din ve Büyü İlişkisi", Milli FolklorDergisi Ankara. 23, 91, 150- 156.
Kaplan, Melike, (2015) "Geleneksel Tedavi Pra- tikleri ve Uygulayıcıları: 'Kadın Şifacılar'", Milli Folklor Dergisi Ankara. 27, 108, 189- 196.
Mauss, Marcel (2011) Sosyoloji ve Antropoloji. Çev: Özcan Doğan. Ankara: Doğu Batı Ya- yınları.
Ocak, Ahmet Yaşar (2001) Türkler, Türkiye ve İslam Yaklaşım, Yöntem ve Yorum Deneme- leri. İstanbul: İletişim Yayınları.
Ögel, Bahaeddin (1989) Türk Mitolojisi.Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Örnek, Sedat Veyis ( 1995) İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Potapov, L. P. (2012) Altay Şamanizmi. Çev: Me- tin Ergun. Konya: Kömen Yayınları.
Press, Irwin (1978) "Urban Folk Medicine: A Functional Overview" American Anthropolo- gist, New Series. 80, 1, 71- 84.
Roberts, John (2013) Gündelik Hayatın Felse- fesi. Çev: Emre Can Ercan. İstanbul: Doruk Yayımcılık.
Rivers, W. H. R. (2004) Tıp, Büyü ve Din. Çev: İbrahim Enis Köksaldı. İstanbul: Epsilon Yayıncılık.
Roux, Jean- Paul (1994) Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Çev: Aykut Kazancıgil. İstanbul: İşaret Yayınları.
Şar, Sevgi (1989) "Halk Hekimliğinin Dünü ve Bugünü" Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
Yılmaz Özkarslı, Şirin (2013) "Geleneklerini Yaşatmaya Çalışan Bir Türk Topluluğu: Ulupamir Kırgızları" 4. Uluslararası Türki- yat Araştırmaları Sempozyumu Bidirileri, Dilleri ve Kültürleri Yok Olma Tehlikesine Maruz Türk Toplulukları. Ankara: Hacette- pe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Ens- titüsü Yayınları.
Yoder, Don (2004) " Halk Yaşamı" Çev: Ayça Ya- vuz. Millî Folklor 63, 98-104.