Karavellilerde dinsel otoritenin mizahi eleştirisi

Karavelliler, dinleyicilerin dikkatlerini toplamak, onları asıl hikâye kurgusu içine yeniden çekmek amacıyla halk hikâyesi ve masal gibi türler arasında söylenen güldürücü özelliklere sahip bir türdür. Halk hikâyesi söyleme geleneğinin canlı olarak yaşadığı yerlerde, özellikle Doğu Anadolu Bölgesi ile Azerbaycan sahasında yaygındır. Hacmi itibariyle kısa metinler olan karavelliler, kendine özgü karakteristik özellikler yaratmıştır. Karavelliler, olumlu ve olumsuz tiplerin çatışmaları üzerine kurgulanmıştır. Bu çatışma, sosyal hayattaki ekonomik ilişkileri, sınıfsal farklılıkları, güçlü ile zayıfın, yöneten zümrelerle yönetilen kitlelerin gerilimlerini mizahi açıdan yansıtmaktadır. Karavellilerin, toplumun içinde üretilen ve aktarılan bir anlatı türü olması dolayısıyla toplumsal değerlerin izlerini taşıması, toplumsal belleği uzunca yıllar meşgul eden sorunların söz konusu türe yansıması kaçınılmazdır. Toplumsal değerlerin aktarımında önemli bir işleve sahip olan bu türde, aynı zamanda çatışma olarak değerlendirilebilecek bakış açılarının mizahi tipler üzerinden şekillendirildiği görülmektedir. Diğer yandan karavellilerdeki eleştiriyi sosyal bir tenkitle sınırlandırmak, konuya yüzeysel bir yaklaşımı beraberinde getirebilir. Söz konusu türdeki temel eleştirinin odağında şeyh, hoca, molla, kadı gibi belirli bir sınıfsal yapıya dâhil kişilerin olması, bu kişilerin karşısına aşağı tabaka halk temsilcilerinin konumlandırılması, toplumsal çatışma noktalarının daha derinlerde, dinî tutumun ve tavrın farklılıklarında aranması gerektiğini göstermektedir. Bu bağlamda, karavellilerdeki olumsuz karakterler, sınıfsal açıdan ve toplumsal çatışma ile gerilim hatları ekseninde tanıtılacak, değerlendirilecek ve metnin üretildiği toplumun sosyal yapısı göz önüne alınarak karavellilerde sözü edilen karakter çatışmalarında önemli bir figür olan din adamı tipi tartışılacaktır. Olumlu karakterler ise çalışmanın sınırlılıklarından dolayı ele alınmayacaktır.

Humorous criticism of religious authority in karavellis

Karavellis are a genre with humorous features, told between genres such as tales and public stories in order to draw audiences attention and attract them into the plot of story again. It is common in places which the tradition of telling public story lives, especially East Anatolian Region and Azerbaijan area. Short texts in terms of volume, karavellis have created its own characteristic features. Karavellis have been constructed on conflict of antagonist and protagonist. This conflict reflects the economic relationships in social life, class differences, the tensions of ruling classes and the ruled masses and the strong and the weak. On account of its being a narrative form created and transferred in community, it is inevitable that it conveys the marks of social values, the issues concerning social memory for a long time reflects the said genre. It is seen that viewpoints to be considered as a conflict at the same time in this genre which has an important function for transferring of social values are formed by humorous types. On the other hand, restricting the criticism in karavellis by social censure can bring superficial approach to subject. The fact that some people from a certain class hierarchy such as sheik, hodja, mullah are the focus of basic criticism in the said genre and public representatives from sub-class is positioned against these people shows that the points of social conflicts should be looked for deeper and in differences of religious attitudes and behaviors. In this context, antagonists in karavellis are to be introduced and evaluated from class angle and the way of social conflict and voltage lines and important figure in character conflicts in karavellis, the type of religious man is to be discussed by considering social structure of community in which the text is created. Protogonists arent to be argued in view of restraint of study.

PDF

___

Ahundov, Ehliman. Azerbaycan Halk Yazını Örnekleri. Akt: Semih Tezcan. Ankara: TDK Yayınları, 1994.
Aslanov, Elçin. El-oba Oyunu Halk Tamaşası. Bakı: Işık, 1984.
Başgöz, İlhan. Türk Halk Edebiyatında Protesto Geleneği. Folklor Yazıları. İstanbul: Adam Yayınları, (1986): 181-191.
Başgöz, İlhan. Protesto: Folklorun Beşinci İşlevi (Fonksiyonu). Folkloristik: Prof. Dr. Umay Günay Armağanı. Ankara: Feryal Matbaacılık (1996): 1-4.
Boratav, Pertev Naili. Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 2002.
Efendiyev, Paşa. Azerbaycan Şifahi Halk Edebiyyatı. Bakı: Maarif, 1981.
İsmayılov, Hüseyn ve Orucov Tahir. Azerbaycan Halk Edebiyyatından Seçmeler: Karavelliler, Oyunlar ve Halk Tamaşaları. Bakı: Şerq-Gerb, 2005.
Köse, Nerin. Türk Halk Edebiyatında Kısa Hikâyeler. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, 1989a.
Köse, Nerin. Karavellilerde Tenkit, Hiciv ve Öğreti. Palandöken Dergisi 2 (1989b): 20-21.
Köse, Nerin. Türk Halk Hikâyelerinin Tasnifi Hakkında. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Halk Edebiyatı Seksiyon Bildirileri II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, (1997): 97-104.
Mıkayılov, Ş. Edebiyyat Nazariyyesi. Bakı: Maarif, 2002. Mirahmedov, A. Edebiyyatşünaslık Terminleri Lüğeti. Bakı: Maarif, 1988.
Morreall, John. Gülmeyi Ciddiye Almak. İstanbul: İris Yayınları, 1997.
Orucov, Tahir. Karavelli ve Latifelerin Janr Hususiyyetleri. Azerbaycan Şifahi Halk Edebiyyatına Dair Tedkikler XIX, Bakı: Sada Neşriyatı, (2006a): 141-154.
Orucov, Tahir. Karavellilerde Obrazlar Sistemi. Azerbaycan Şifahi Halk Edebiyyatına Dair Tedkikler XXI, Bakı: Sada Neşriyatı, (2006b): 112-135.
Orucov, Tahir. Karavellilerin Sanatkârlık Hususiyetleri. Dede Qorqud III/28 (2008): 53-62.
Orucov, Tahir. Karavelli Janrının Poetikası. Bakı: Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası, Folklor İnstitutu, 2009.
Uslu, M. Fatih. Fıkralarda Dinsel İktidar Örüntüsünün Kırılması. Milli Folklor 67, (Güz 2005): 109-114.