Konya Ovasında yaşayan Türkmenlerde modern teknolojiden geleneksele dönüşün adı: Bastırık

Halk kültürü, sonu bilinmeyen ve bulunmayan uçsuz bucaksız bir hazine gibidir. Bu açıdan bakıldığında halk yaşamıyla ilgili olarak halkbilimcilerin yaptıkları çalışmaların yeterli olmadığı görülecektir. Kent yaşamında henüz farkına varılmayan birçok heyecan, bilgi, kültür ve lezzet halk yaşamı denen hazinede gizlidir. Hem bu hazineden olabildiğince yararlanmak hem de halk kültürünü bütün değerleriyle birlikte yeniden keşfetmek gerekmektedir. Bu hazinede gizli olan ve keşfedilmeyi bekleyen halk kültürü unsurlarından biri de Türk sofrasının mutfağı için önemli üretim, ve lezzet kaynaklarından biri olan "bastırık"tır. Bastırık, Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi'nde belirtilen "Halk Bilimi Kadroları" arasında görülen "Doğa ve Evrenle İlgili Bilgi ve Uygulamalar" bölümündeki "Halk Mutfağı"na ait "Gıda Depolama Kültürü, Mevsimsel Yiyecek Saklama Biçimleri ve Saklama Mekânları"na konu ve materyal desteği olabilecek nitelikte, yaşayan bir geleneksel kültür mirasıdır. Bastırık kelimesi, Türkiye'nin çeşitli il, ilçe, kasaba ve köylerinde onlarca farklı kavramın karşılığı olarak kullanılmaktadır. Bu bilimsel araştırmada, Aksaray, Fethiye ve özellikle de kavurucu sıcakların yaşandığı onya Ovasında yer alan Karaman, Karapınar, Ereğli, Çumra, Altınekin gibi il ve ilçelerle Sille, İsmil, Göçü, Karakaya, Yarma, Sakyatan, Ovakavağı, Kargın, Hotamış gibi tarımın yanı sıra hayvancılıkla da geçimini sağlayan Türkmenlerin yaşadığı coğrafyalarda yaz ayları boyunca özellikle sıcaktan korumak ve dinlendirmek amacıyla "süt ürünleri başta olmak üzere çeşitli sebze ve meyve türü gıdalarla sıvı yağ, yumurta ve içeceklerin depolandığı yer olan" bastırık konusu ele alınmıştır. Bastırık, gelişen teknolojiye rağmen günümüzde Türkiye'de yerleşik Türkmen toplulukları arasında örneklerini bulabildiğimiz, süt ürünlerinin sıcak mevsimlerde serin ortamda korunmasını amaçlayan bir geleneksel kültür unsurudur. Özellikle çöl sıcaklarının yaşandığı ve karasal iklimin hâkim olduğu Konya Ovası'nda yerleşik olarak ikamet etmekte olan Türkmenlerin sosyal ve kültürel hayatlarında yüzlerce yıldır yaşadığı sözlü kaynaklarda belirtilen bastırık kültürü, doğallığa ve geleneksele dönüşün yaşandığı günümüzde de önemini artırarak varlığını sürdürmektedir. Bastırık, insanın sosyal ve kültürel hayatında yoğun olarak yer aldığı Anadolu'nun kimi yayla ve köyleri için de yer adı olmuştur. Bastırıkta muhafaza edilen ürünlerin çeşitli soğutucularda saklananlarla arasında görülen lezzet farkı, bu geleneksel kültürün yaşamasındaki önemli etkenlerdendir. Toplumlardaki artan gıda ihtiyacı ve tüketicilerin parasal değerini dikkate almaksızın lezzetli ve doğala yönelişi sebebiyle günümüzün gıda üreticileri üretimde farklı arayışlara ve özellikle de geleneksele yönelmektedir. Bu bakımdan Türkmen toplulukları arasında hayvancılık bir hayat tarzı olarak devam ettiği sürece bastırık kültürü de varlığını sürdürecektir.

The term for the change from the modern technology to the traditional among the Turkmen groups living in the lowlands of Konya: Bastirik

Folk culture is like a treasure, unknown and endless. Within this frame, it is clear that the studies carried on by the folklorists are not sufficent. A lot of excitement, knowledge, culture and taste that have riot been noticed yet in city life, are hidden in the treasure, called folk life. It is essential to benefit from this treasure, and rediscover the folk culture with all of its values. One of the elements of folk culture to be discovered is "bastırık," one of the quite significant sources for the production and taste for the Turkish cuisine. Bastırık is a cultural heritage, mentioned in the agreement of "The Intangible Cultural Heritage" and the chapters, "Folklore Staff," "Information and Applications on Nature and Universe", "Public Cuisine," Culture of Storing Food," Seasonal Food Preservation Conditions and Spaces" in terms of its subject and material support. The word bastırık is used for many different terms in various cities, towns, and villages in Turkey. In this academic study, with reference to Aksaray, Fethiye and especially Karaman, Karapınar, Ereğli, Çumra, Altınekin, situated in the lowlands of Konya, where the desert heat is experienced and in Sille, îsmil, Göçü, Karakaya, Yarma, Sakyatan, Ovakavağı, Kargın, Hotamış where Turkmen are engaged in stockbreeding and agriculture, the subject of bastırık which refers to storing of the food, especially, the dairy products and various vegetables and fruits, vegetable oil, eggs, and drinks during the hot summer months, is dealt with. In spite of the developing technology, bastırık is an element of traditional culture which aims at refrigerating dairy products in hot seasons, and some examples can be found among the settled Turkmen groups in Turkey today. Especially, in the lowlands of Konya, where the desert heat and continental climate are experienced, and where the Turkmen groups live in, the culture of bastırık, mentioned in the oral sources for centuries in Turkmen's social and cultural lives, exists today as well with increase in importance, in an era in which there is a return to natural and traditional. Bastırık has also become a name to describe some mountain houses and villages of Anatolia that are significant social and cultural places for people. The difference of the taste of the foods preserved in bastırık between the preserved food in some coolers is one of the most important reasons for this traditional culture to exist. The increase in the food demand and producers' attaching importance to the natural and the tasty food without considering the cost, there is a return to different types of search, especially for the traditional. For this reason, as long as the stockbreeding goes on as the life style among the Turkmen groups, the bastırık culture will continue to exist as well.

___

  • Adem Ertuğrul (2011), "Cöbül Obasında Bir Gün", www.yeniköyl.tr.gg
  • Don Yoder (2005), "Halk Yaşamı", (Çev. Ayça Yavuz), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, (Yay.Haz. M.Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır), Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
  • İbrahim Gündüz (1993a)"Karapmar'da Guyşurgu (Guruşgu-Kuşur), Basdırık (Basdırak-Bastırılmak)", Yeni Meram, 28 Aralık 1993, s.4.
  • İbrahim Gündüz (1993b)" "Karapınar'da Guyşurgu (Guruşgu-Kuşur), Basdırık (Basdırak-Bastırılmak) 2", Yeni Meram, 29 Aralık 1993, s.4.
  • İzzet Kocadağ, "Bekdiklerin Gelenek, Görenek, Sosyal Yaşam ve Kültürleri: Bastırık", www.yeniköyl.tr.gg
  • M.Öcal Oğuz (2009), Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir?, Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
  • Türk Dil Kurumu (2008 a), Büyük Türkçe Sözlük, (Haz. Şükrü Haluk Akalın, Recep Toparlı vd.), TDK Genel Ağı
  • Türk Dil Kurumu (2008 b), Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü", TDK Genel Ağı.