19181

Kent kültüründe deliler ve delilerle ilgili anlatılar: Giresun örneği

Köy monografilerinden başlamak üzere, kırsal yaşam alanlarındaki halk hayatına dönük çalış- maların hemen hiçbirinde Anadolu’nun her köyünde karşılaşılan delilerin konu edilmediği görülmek- tedir. Bu durumun, 1990’lı yılların başlarından itibaren sıkça görülmeye başlanan kent kültürü bağ- lamlı çalışmalarda da devam ettiği gözlemlenmiştir. Daha önce kırsal bölgeler üzerine gerçekleştirilen folklor bağlamlı çalışmalarda takip edilen tespit ve tahlil yöntemlerinin kentsel alan sözlü kültür çalış- malarına büyük oranda aynen tatbik edilmeye çalışılması, bu tavırda belirleyici etken olmuştur. Oysa kent yaşamının kültürel kodlarını bünyesinde barındıran mahalle hayatında, şimdiye kadar dikkat edilmeyen pek çok unsur gibi delilerin ve onlar etrafında gelişen kültür, inanış ve düşünüş biçimleri- nin oldukça önemli bir yeri vardır. Herhangi bir akıl hastalığı bulunsun veya bulunmasın “deli” olarak kabul edilen kişilere karşı, sosyal algıda değişen ve değişmeyen unsurların tespitinin yanı sıra, bunlar etrafında anlatılan ve çoğu zaman mekânı kentsel yaşam alanının bir parçası olan anlatılardan elde edilebilecek diğer ipuçları, kültür araştırmacılarının yeni araştırma konuları temin edebilmelerinin yanında farklı bakış açılarına kavuşmalarını da sağlayacaktır. Bu çalışmayla, Giresun örneklemin- den hareketle kent kültürü araştırmalarına yeni başlıkların eklenmesi gerekliliğine deliler üzerinden vurgu yapmak amaçlanmıştır. Giresun kent hayatı içinde temsili özellikleriyle haklarında anlatmalar oluşacak şekilde tebarüz eden kimi delilere dair anlatılar ekseninde, kentli insanın delilik algı biçimle- ri özgün bir yaklaşımla ortaya konulmaya çalışılmıştır.

The ınsane people and their narrations in urban culture: Example of Giresun

Beginning from the village monographs, it has not already been mentioned about the insane pe- ople, with whom we are able to come across in every village of Anatolia, at almost none of the studies concerning the folk life in rural living spaces. This situation has not been changed even at the studies about the urban culture, which have been processed frequently since the beginning of 1990’s. Previo- usly, the identically adaptation efforts of the methods of determination and analysis, which were follo- wed at the studies, related with rural regions, into the oral culture studies of rural spaces, have already been the determinative factor in this aspect. Whereas the insane people and the growing culture around them, belief and the way of thinking have a quite important place, like a great many of facts which have not been noticed up to the present in the district life, where keeps cultural codes of city life in its structure. Besides the determination of the changing or unchanging facts in social perception towards to the people, accepted as ‘’insane’’ with or without a mental disease, the other hints, gained from the telling narrations, of which place are mostly parts of urban living space, will provide possibility to the researchers of culture to obtain new researching subjects and to get different viewpoints. This study aims to emphasize the necessity to add new headings to the researchers of city culture by Giresun sample via the insane people, living in cities. It is tried to mention about the ways of per- ception of urban people in the narratives of insane that has got distinctive features by the narratives about themselves in Giresun urban life

PDF

___

Aça, Mustafa. “Türk Mahalli Fıkra Tiplerine Giresun’dan Bir Örnek: İsiyin ve Sümes”. Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu Bildirileri Ki- tabı, c. 2, Ankara: Giresun Belediyesi Yayın- ları, 2010: 636-646.

Abdullah, Kemal. Gizli Dede Korkut. Akt.: Ali Duymaz, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1997.

Akdemir, Ayşegül. Klasik Türk Edebiyatında “Delilik” Kavramı. Elazığ, 2008. (Fırat Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.) Arat, Reşit Rahmeti. Kutadgu Bilig-III İndeks. İstanbul: TKAE Yayınları, 1979.

Atalay, Besim. Divanü Lûgat-it-Türk Dizini (Endeks). c. 4, 4. b., Ankara: TDK Yayınları, 1999.

Balcı, Sezai. Giresun Rumları ve Gayrı Müslim Bir Belediye Başkanı Kaptan Yorgi Konstan- tinidi Paşa. Libra Kitap, İstanbul. Başgöz, İlhan. “Dede Korkut Destanı’nda Epitet- ler”. Çev.: Nebi Özdemir, Millî Folklor, S. 37, 1998: 23-35.

Bektaş, Halil. Kur’an’ın Özürlülere Bakışı. Si- vas, 2006. (Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi).

Bican, Zekeriya. Sekizinci Şehir “Elazığ’a Harput’tan İnciler”, Elazığ 2007. Clauson, Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press, 1972. Dankoff, Robert ve James Kelly. Mahmud al- Kasgari: Compendium of the Turkic Dialects (Divan Lugat at-Turk). Ed.: Şinasi Tekin ve Gönül Alpay Tekin, c. 3, Washington D.C.: Harward University Press, 1985.

Dilçin, Cem. Mes’ud Bin Ahmed-Süheyl ü Nev- Bahar (İnceleme-Metin-Sözlük). Ankara: TDK Yayınları, 1991. Dindar, Cemal. Deliliğin Resimli Sivil Tarihi: Yuvasız Kuşlar Gibi. İstanbul: Otopsi Yayın- ları, 2003.

Duymaz, Ali. “Dede Korkut Kitabı’nda ‘Hüner’ ve ‘Erdem’ Kavramları Üzerine”. IV. Türk Dün- yası Yazarlar Kurultayı Bildiriler 5-6 Kasım 1998, Ankara, 1999, 187-198.

Eckmann, Janos. Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. Hzl.: Osman Fikri Sertkaya, Ankara: TDK Yayınları, 2003.

Emecen, Feridun M. “Clavijo’dan Fallmerayer’e: Giresun’da Seyyahlar (1404-1840)”. Giresun Kültür Sempozyumu, 30-31 Mayıs 1998, Bil- diriler, İstanbul: Giresun Belediyesi Yayın- ları, 1998, 23-29.

Emiroğlu, Kudret. Trabzon Vilayet Salnamele- ri-1904. c. 22, Ankara: Trabzon Vakfı Yayın- ları, 2009. Ercilasun, Ahmet Bican. “Deli Dumrul İle Ka- zakların Korkut Atası Arasında Bir Muka- yese”. Millî Folklor, S. 37, 1998, 13-16.

Erer, Sezer ve Elif Atıcı. “Selçuklu ve Osmanlı- larda Müzikle Tedavi Yapılan Hastaneler”,Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 36 (1), 2010, 29-32.

Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı (İndeks- Gramer). c. 2, Ankara: TDK Yayınları, 1997. Gülensoy, Tuncer. Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. c. 1, An- kara: TDK Yayınları, 2007.

Gürpınar, Hüseyin Rahmi, Ecir ve Sabır (Seçme Hikayeler), Hzl.: Mehmet Seyda, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1973.

Hancığaz, Erhan. Türkiye’nin Toplumsal ve Kül- türel Yapısında Delilik Olgusunun Türk Si- nemasına Yansıması. Erzurum, 2007. (Ata- türk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi).

Hökelekli, Hayati. Din Sosyolojisi. Ankara: Tür- kiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993. Işık, Ali.

Doğasıya Giresun. İstanbul: Giresun Valiliği Yayınları, 2007. Karaman, Oktay. “Seyahatnamelere Göre Gi- resun”. Giresun Tarihi Sempozyumu (24-25 Mayıs 1996) Bildiriler, İstanbul: Giresun Be- lediyesi Yayınları, 1997, 163-172.

Karakışla, Yavuz Selim. Eski İstanbul’un Delile- ri: Pazarola Hasan Bey. İstanbul: Tarih Vak- fı Yayınları, 2006. Karamustafa, Ahmet T. Tanrı’nın Kural Tanı- maz Kulları-İslam Dünyasında Derviş Top- lulukları (1200-1550). 4. b., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012.

Kıvrım, İsmail. “Nüfus Ceride Defterlerine Göre 19. Yüzyılın Ortalarında Giresun’un Nüfus Yapısı”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, c. 5, S. 10, 2011, 53-70.

Kocakaplan, İsa. “Dede Korkut’un Delileri”. Millî Folklor, S. 64, 2004, 18-24.

Koçak, Aynur. “Halk Anlatılarında Deli Tipi Üzerine Bazı Tespitler”. Mitten Destana Halk Anlatıları Sempozyumu, Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayınları, 2004, 280- 289.

Ksenefontov, Gavriil Vasilyeviç. Yakut Şamanlı- ğı. Çev.: Atilla Bağcı, Konya: Kömen Yayın- ları, 2011. Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler XIV-XVII. Yüzyıllar. Ankara: TTK Yayınları, 1992. Ocak, Ahmet Yaşar. İslam-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır İlyas Kültü. İstanbul: Ka- balcı Yayınları, 2007. Özdemir, Nebi. “Evliya Çelebi ve Seyahatnamesi’nin Sözlü Kültür Boyutu ve Kent Kültürü Araştırmaları”, Evliya Çelebi’nin Sözlü Kültür Kaynakları Ulusla- rarası Sempozyumu, Bildiriler, Gazi Üni- versitesi, (25-26 Nisan 2011), Ankara, 2012, 131- 148.

Reich, Wilhelm. Kişilik Çözümlemesi. Çev.: Ber- tan Onaran, İstanbul: Payel Yayınları, 1991.

Rzasoy, Seyfeddin. Oğuz Mifologiyası (Metod, Strukur, Rekonstruksiya). Bakı-Nurlan, 2009. Saydam, Bilgin. Deli Dumrul’un Bilinci (Türk- İslam Ruhu Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi). İstanbul: Metis Yayınları, 1997. “Meczup”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi(TDEA). c. VI, İstanbul: Der- gah Yayınları, 1992, 177.

Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları, 2005.

Tezcan, Semih. Süheyl ü Nev-bahar Üzerine Not- lar. Ankara: Simurg Yayınları, 1994.

Toparlı Recep ve diğer. Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları, 2003.

Turhal, Abdullah. Osmanlının Muhteşem Süva- rileri-Deliler. İstanbul: Doğan Kitap, 2011. Uludağ, Süleyman. İbn Haldun / Tasavvufun Mahiyeti-Şifâu’s-Sâil, İstanbul: Dergah Ya- yınları, 1984. Wilcox, Lynn. Sufizm ve Psikoloji. Çev.: Orhan Düz, İstanbul: İnsan Yayınları, 2001. Yıldırım, Dursun. “Dede Korkut ve Yunus Emre’de Hayat, Tabiat, Tanrı ve Ölüm”. Millî Folklor, S. 37, 1998, 17-22.

Yıldırım, Talip. Hüseyin Baykara Divanı (Metin- İnceleme-Dizin). Ankara, 2002. (Ankara Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Doktora Tezi). Sözlü Kaynaklar: K1: Turgay Tural (Deli Turgay), 1964 Beykoz- İstanbul doğumlu, üniversite terk, balıkçı esnafı. K2: Candemir Sarı, 1963 Keşap-Giresun doğum- lu, lise mezunu, gazeteci. K3: Mina Ekmekçi, 1980 Giresun doğumlu, lise mezunu, garson. K4: Erol Güneş, 1963 Piraziz-Giresun, yükseko- kul mezunu, memur. K5: Leyla Demirel, 1957 Bulancak-Giresun do- ğumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı. K6: Hasan Usta (Deli Ali’nin yeğeni) 1950 Göre- le-Giresun doğumlu, lise mezunu, esnaf. Arşiv Kaynakları: BOA-1: BOA, MVL, no: 645, 29.Za.1279 // BOA- 2: BOA, MVL, no: 653, 20.R.1280 // BOA-3: BOA, DH.EUM.EMN, no: 3, 19.Ş.1330 // BOA-4: BOA, DH.MKT, no: 2506, 19.Ra.1319 // BOA-5: BOA, ZB, no: 457, 12.Tn.1310 // BOA-6: BOA, DH.MKT, no: 2266, 03.B.1317 Dijital Kaynaklar: Web-1: http://haber.gazetevatan.com/parka-delinin-adi- ni-verdiler/490729/7/Haber (26.11.2012) Web-2: http://www.facebook.com/photo.php?fbid=43808 07763796&set=oa.10150441891090739&typ e=1&theater (24.11.2012)