Dinî-tasavvufî Türk edebiyatının cuma hutbelerinde kullanımı ve öğretici işlevi

Bu makalede, Türk Halk edebiyatının bir şubesi olarak değerlendirilen Dinî-Tasavvufî Türk edebiyatının ve bu edebiyatın oluşturduğu metinlerin (hikmet, ilahi, tevhid, vb.) Cuma hutbelerinde kullanımı ve öğretici işlevi incelenmektedir. Dinî-Tasavvufî Türk edebiyatı, Türk Halk edebiyatının İslami gelenekte oluşan şubesidir. Bu edebiyat, “Tekke Edebiyatı veya “Tasavvuf Edebiyatı” olarak da isimlendirilir. Tekke edebiyatı; Hoca Ahmet Yesevi, Mevlâna Celaleddin-i Rûmî, Hacı Bektaş Veli, Yu- nus Emre gibi mutasavvıf şairlerin -çoğu zaman İslam dinini öğretme amacıyla- icra ettikleri, inançları konu alan Türk Halk edebiyatı koludur. Hutbe ise Cuma ve bayram namazlarında cami imamı veya vaizi tarafından minberde okunan belirli bir bölümünü duaların oluşturduğu ve cemaati birçok konuda bilgilendirme amacı taşıyan öğretici metinlerdir. Cuma ve bayram namazlarında okunan hutbeler, namazın ayrılmaz bir ögesidir. İslamî tabire göre; Cuma namazlarında okunan hutbeler, farz bayram namazlarındakiler ise vacip olarak değerlendirilir. Araştırmada, Tekke edebiyatı ve hutbeler İslamî gelenek bağlamında öğretici yönden incelenecektir. Çalışmada merkezden (Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından) düzenlenen 1999-2006 yılları arasında hazırlanan hutbelerle, il bazında (il müftülükle- rince) düzenlenen 2006-2011 yılları arasındaki hutbeler incelenmiş ve bu hutbelerden seçilen örnek- ler analiz edilmiştir. Bu bağlamda Türklerin kabul ettiği inançlar ve bu inançların kültürel etkileri, Tekke edebiyatının oluşumu ve türleri, hutbe kavramı ve ilk hutbe hakkında kısa bilgiler verilecektir. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın ve il müftülüklerinin hazırladığı hutbe metinlerindeki Tekke edebiyatı örnekleri analiz edilerek bir takım çıkarsamalar yapılacaktır.

The usage of religious mystical Turkish literature in friday sermons and its didactic function

In this article; the usage of Religious-Mystical Turkish literature, which is considered to be the branch of Turkish Folk literature, and texts (wisdom, divine, monotheistic etc.) generated by this li- terature on “Friday Sermons” and its didactic function are studied. Religious-Mystical literature is the genre of Turkish Folk literature composed in Islamic tradition. This literature is also known as a dervish literature or literature of mysticism. Dervish literature includes the texts about beliefs perfor- med by dervish poets like Ahmet Yesevi, Yunus Emre, Mevlana Celaleddin Rumi, Hacı Bektaş Veli. Sermons are instructive and informative prayer themed texts read by imams from pulpit on Fridays or in Bairam mornings. Sermons, read “Fridays or Bairam Prayers” are inseparable parts of ritual; in Islamic perception, “Friday Sermons” are religious binding duty and sermons of bairam (cannot be abandoned). In this research, both Dervish literature and sermons are studied deductively in context of Islamic tradition. In this study, sermons prepared by administrative centre between the years 1999- 2006 and prepared by county officials between the years 2006-2011 are examined and selected samples are analysed. The study gives brief information about beliefs accepted among Turks and effects of these beliefs on Turkish culture, formation of Dervish literature and its genres, sermons term and its histo- rical background. After the informing part, the patterns of Dervish literature in sermons are handled with analyses and the outcomes are stated.

PDF

___

Adana İl Müftülüğü Hutbe Komisyonu. “Sorun- ları Konuşarak Çözmek”. Adana 08.01.2010.

Ali b. Salih el-Muheymid. “Karahanlılar ve İslam’ın Yayılmasındaki Katkıları” (Çev. Ali Aksu). Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fa- kültesi Dergisi, Sivas. Sayfa: (?), 2001. Altay Köymen, Mehmet. “Alp Arslan Zamanı Selçuklu Saray Teşkilatı ve Hayatı”. Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt:4, Sayı:6, Sayfa: 1-99, 1966.

Apaydın, Yunus. İlmihal I İman ve İbadetler (Namaz, oruç). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.

Berki, Ali Himmet ve Osman Keskinoğlu. Hatemü’l-Enbiya Hazreti Muhammed ve Hayatı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.

Diyanet Aylık Dergi, Ağaç ve Ormanların Korun- ması, Mart, Sayfa: 7, 1999.

Diyanet Aylık Dergi, Ailede Devamlılık Esastır, Kasım, Sayfa:14, 2005.

Diyanet Aylık Dergi, Çanakkale Zaferi, Mart, Hutbe: 2, 2000.

Diyanet Aylık Dergi, Çevre Sağlığı, Haziran, Hutbe: 1, 2000.

Diyanet Aylık Dergi, İnsan Sevgisi, Aralık, Say- fa: 12, 2005.

Diyanet Aylık Dergi, İrşad ve Davet Sorumlulu- ğu, Mart, Sayfa:14, 2006.

Diyanet Aylık Dergi, İslam’da Çocuk Terbiyesi, Nisan, 2003.

Diyanet Aylık Dergi, İstanbul’un Fethi, Mayıs, Sayfa:14, 2004.

Diyanet Aylık Dergi, Kâinat ve İnsan, Aralık, Sayı: 108, 1999.

Diyanet Aylık Dergi, Peygamber Sevgisi, Mart, Hutbe: 4, 2000.

Diyanet Aylık Dergi, Söz Söyleme Sorumluluğu, Eylül, Sayfa:11, 2003.

Doğan, Recai. “Cumhuriyet Öncesi Dönem- de Yaygın Eğitim Açısından Hutbeler”. A.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, C. XXXIX, S. 491-533, 1999.

Esen, Bilal. Kendini Bilmek. Ankara: DİB Hutbe Komisyonu Din İşleri Yüksek Kurulu Uzma- nı, 21.01.2011.

Gökalp, Haluk. “Risâletü’n-Nushiyye’de Tahkiyevî Unsurlar”. Turkish Studies, Cilt: 4/2 Winter, Sayfa: 518-554, 2009.

Güzel, Abdurrahman. “Tekke Şiiri”. Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı III (Halk Şiiri), Anka- ra: TDK Yayınları: Sayı: 445-450/Ocak-Hazi- ran, Sayfa: 251-454, 1989.

Koç, Ayşe. İstanbul’un Fethi. Konya: Merkez Va- izi, 28.05.2010.

Koçak, İsmail. Mevlid Kandili. İzmir Bay- raklı Gümüşpala Merkez Camii İmamı (06.03.2009). Konya Müftülüğü. Hz. Mevlana ve İnsanlık Sev- gisi. Konya, 17.12.2010.

Köprülü M. Fuat. Türk Edebiyatında İlk Muta- savvıflar. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.

Kurtulmuş, Muhsin. Hasta Ziyareti. İstanbul Müftülüğü Nusretiye Cami İmam-Hatibi- Beyoğlu/İstanbul, 03.06.2011.

Melek, Ali. Duyarlı Olmak. Diyarbakır: İl Müftü- lüğü il Müftüsü, 05.02.2010.

Pusmaz, Durak. İslam’ın Özü Kelime-i Tevhid. İstanbul Haseki Eğitim Merkezi Öğretmeni, 2010. Trabzon Müftülüğü. Mevlâna ve Hoşgörü. Trab- zon, 15.12.2006. http://tdkterim.gov.tr/bts/ [erişim tarihi: 18.09.2011] http://www.diyanet.gov.tr/foyvolant/5_yonerge- ler/10.pdf [erişim tarihi: 20.01.2013] http://www.diyanet.gov.tr/turkish/diniyayinlar/ default.aspx?sayfa=altkategori&id=13 [eri- şim tarihi: 18.01.2013 ] http://www.diyarbakirmuftulugu.gov.tr/kose_ya- zarlar_yazi.asp?AAKat=2&AltKat=11&YYG oster=53 [erişim tarihi: 18.01.2013] http://www.odunpazari.gov.tr/default_ B0.aspx?id=190 [erişim tarihi: 21.01.2013 ] http://www.trabzonmuftulugu.gov.tr/hut- beler/2006/12/15.htm [erişim tarihi: 28.01.2013] www.adanamuftulugu.gov.tr/FileUpload/ ds24255/File/sorunlari_konusarak_cozmek. doc [erişim tarihi: 19.01.2013] www.ankaramuftulugu.gov.tr/yeni/dosyalar/ K31122010.doc [erişim tarihi: 19.01.2013 ] www.diyanet.gov.tr/foyvolant/6_genelgeler/dis_ genelge_2007.doc [erişim tarihi: 22.01.2013]