IX. YÜZYIL ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜREL BELLEĞİNDE MİZAHIN İZLERİ

Gülme insana özgü bir tepkimedir ve insan, gülme tepkiselliğiyle yapılandırılmış olarak doğar. Gülme, kişinin içinde bulunduğu duygu varlığı veya yokluğu hâline göre iki türde gerçekleşir. Biri kişinin fizikî, diğeri de mizah olgusunun etkisiyle gerçekleşen gülmedir. Gülme tepkimeleri her zaman mizahla ilintili olmasa da mizah ögeleri kişiyi her zaman güldürebilir. İşlevleri, pratikleri ve sonuç-larıyla paradokslar içeren mizahı arkaik zamanlardan başlayarak toplumların nasıl kullandıkları bi-linmektedir. Buna karşın Türkler mizahı nasıl kullanmışlardır? X. yüzyıldan sonra Türklerin mizahı nasıl kullandıkları yönünde yazılı kaynaklar bulunmakta; IX. yüzyıl ve öncesinde ise Türklerin yaşan-tılarındaki mizah olgusu üzerine yapılmış bir çalışmaya rastlanılamamaktadır. Bu nedenle çalışmada IX. yüzyıl ve öncesi Türk kültüründe mizahın izleri aranmıştır. Bu döneme ilişkin mizahî ögeler Türk mitolojisi, Eski Türk Metinleri ve Çin kaynaklarından örnekleme yöntemiyle seçilmiş; kaynaklardaki mizahî öge parçaları derlenip işlenerek bütün oluşturulmaya çalışılmış; mizah kavram ve kuramları bağlamında değerlendirilmişlerdir. Araştırma sonucunda, IX. yüzyıl ve öncesinde Türklerin de mizahı söz varlığında, mitoloji, dans, anlatı, mezar taşları, pratik ve ritüel, şölen vb. pek çok alan, mekân ve anlatım türünde eğlenme, rahatlama, ironi vd. işlevlerle kullandıkları tespit edilmiştir.

Images of The Humor in Turkish Cultural Memory Before 9th Century

Laughing is a human-specific reaction and all humans are born with the capability to laugh. This reaction evolves from a chuckle to laughter to smile. Laughter is created in two ways, with the pres-ence and lack of feeling within a person. One of the ways that laughter is created is through a physical reaction. The other way that laughter is created is through a reaction to humor. Although the reaction of laughter is not always dependent on humor, humorous factors may always make a person laugh. On the other hand, how did the Turks use humor? After the 10th century AC (After 10 AC) there are written sources of how the Turks use humor, but before the 9th century there are no studies on the relations of Turkish people with humor, in their lives. Therefore the time before the 9th century is chosen as the pe-riod of the study and the traces of humor before the 9th century will be investigated. The factors related to humor will be chosen from the Turkish mythology, the Kokturk monuments, old Turkish texts and the Chinese sources. The factors related to humor from these sources are used to construct a whole in relation the context of the theories of humor. As a result of the research before the 9th century vocabu-lary that bears humorous factors were found in mythology, dance, story, gravestones, communication through letters, practices and rituals casts and many areas, places and narrative styles with the func-tions of entertainment, relief, and irony.

PDF

___

Aksoy-Sheridan, R, Aslıhan. “Temel Fıkralarıyla Ötekileştirme Boyutu”. Millî Folklor 75 (Güz 2007): 95-113
Arat, Reşid Rahmeti. Kutadgu Bilig/Metin. An-kara: Türk Dil Kurumu Basımevi, 1991.
——. Atabetü’l-Hakayık. Ankara: Türk Tarih Ku-rumu Basımevi, 1992.
Assmann, Jan. Kültürel Bellek. 2. Baskı. İstan-bul: Ayrıntı Yayınları, 2015.
Baudelaıre, Charles. Gülmenin Özü (Çev.: İrfan Yalçın), İstanbul: İris Yayıncılık, 1997.
Bergson, Henri. Gülme. (Çev: Yaşar Avunç). 3.Baskı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2011.
Beydili, Celal. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Söz-lük. Ankara: Yurt Kitap-Yayın Yayınları, 2004.
Burns, Donna Marie. University students’ rep-sonses to and preferences for various types of humor. Unpublished doctoral dissertation, State University of NewYork, Albany, 1998.
Chavannes, Edouard. Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri (Çev.: Mustafa Koç). İstanbul: Selenge Yayınları (e- Kitap), 2007.
Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth- Century Turkish. Oxford:
Clarendon Pres, 1972.
Çobanoğlu, Özkul. Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
Critchley, Simon. On Hummour, London; New York: Routledge, Tayyor&Francis Group, Thinking in Action Seies, 2002.
Ercilasun, Ahmet Bican. “Kaşgarlı Mahmut’un Muzipliği”. Hacettepe Üniversitesi, 2’inci Uluslar arası Türkiyat Araştırmaları Bil-gi Şöleni Bildirileri (Ankara, 28-30 Mayıs 2008). Ankara: Türk Dil Kurumu, 2009.
Feinberg, Leonard. “Mizahın Sırrı”. Halkbili-minde Kuramlar ve Yaklaşımlar II. (Çev. Ali Çelik-F. Gül Özyağcıoğlu Koçsoy). Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2005.
Fenoglio, Irène. Doğu’da Mizah. (Haz. Irène Fe-noglıo-François Georgeon), (Çev. Ali Berk-tay), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
Gabain, Annemaria von. Türkische Turfantexte X. Das Avadāna des Dämons Ātavaka. Be-arbeitet von Tadeusz Kowalski+Aus dem Nachlass herausgegeben. Berlin: Akademie Verlag, 1959.
Güvenç, Ahmet, Özgür. “Dede Korkut Kitabında Mizah”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 46, 2011.
Hamilton, James, Russell. İyi ve Kötü Prens Öy-küsü-Dunhuang Mağarası’nda Bulunmuş Buddhacılığa İlişkin Uygurca El Yazması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1998.
Huizinga, Johan. Homo Ludens (Çev.: Kılıçbay, M.Ali.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 4. Baskı, 2000.
İzgi, Özkan. Çin Elçisi Wang Yen-Te’nin Uygur Seyahatnamesi. Ankara: Türk Tarih Kuru-mu Yayınları, 1989.
Kaşgarlı, Mahmud. Divanü Lügati-t Türk Tercü-mesi. (Çev.: Atalay Besim) Ankara: Alaaddin Kıral Basımevi. Cilt I, 1939.
——. Divanü Lügati-t Türk Tercümesi. (Çev: Ata-lay Besim) Ankara: Alaaddin Kıral Basımevi. Cilt II, 1940.
——. Divanü Lügati-t Türk Tercümesi. (Çev: Ata-lay Besim) Ankara: Alaaddin Kıral Basımevi. Cilt III, 1941.
Keuls, Eva C. The Reign of the Phallus: Sexual Politics in Ancient Athens. London: Univer-sity of California Pres, 1993.
Key Dictionary, Ankara: Özkan Matbaacılık Ga-zetecilik San. Tic. Ltd. Şti., 2008
Liu Mau-Tsai, Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri (Çev.: Ersel Kayaoğlu, Deniz Banu-oğlu) İstanbul: Selenge Yayınları, 2006.
Mackey, Albert G. Mackey’s National Freemanson. October 1872 to September 1873. USA: Kessinger Publishing’s Rare Mystical Rep-rints, 2003.
Malinowski, Bronislaw. Bilimsel Bir Kültür Te-orisi (Çev.: Hüseyin Portakal). İstanbul: Ka-balcı Yayınlar, 1992.
Morreall, John. Gülmeyi Ciddiye Almak (Çev.: Kubilay Aysevener, Şenay Soyer). İstanbul: İris Yayıncılık, 1997.
Müler, F, W, K. A, von Gabaın. Uygurca Üç Hikâye (Çev.: Himran, S.). İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi, 1946.
Nadelyaev, V.M. v.d. Drevnetyurkskiy Slovar. Leningrad: İzdatel’stvo Nauka, 1969.
Orkun, Hüseyin Namık. Eski Türk Yazıtları. An-kara: Türk Dil Kurumu Basımevi, 1986. Otto, Walter Friedrich. Dionyus: myth and cult (Translated with an introduction by Robert B. Palmer). Bloomington, USA: Indiana Uni-versity Pres, 1995.
Öğüt-Eker, Gülin. İnsan Kültür Mizah. 2. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2014.
Öngören, Ferit. Türk Mizahı ve Hicvi. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 1998.
Öz-Özcan, Aynur. “Alpamış Destanında Mizahî Unsurlar”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. Cilt 3. Sayı 3. Eylül 2006.
Özcan, Ömer. Başlangıcından Günümüze Tür Edebiyatında Hiciv ve Mizah (Yergi ve Gül-me), İstanbul: İnkılâp Yayınları, 2002.
Ross, Alison. The Language of Humour. Lonton: Routledge, 1998.
Şen, Serkan. “Orhon, Uygur ve Karahanlı Metin-lerindeki Meslekler Bağlamında Eski Türk Kültürü”. Yayımlanmamış doktora tezi. Samsun: Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, 2007.
Tekin, Şinasi. Uygurca Metinler II-Maytrısimit, Burkancıların Mehdîsi Maitreya ile Buluş-ma Uygurca İptidaî Bir Dram (Burkancılığın Vaibhãsika tarikatine âit bir eserin Uygur-cası). Erzurum Üniversitesi Yayınları No. 263. Ankara: Sevinç Matbaası, 1976.
Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu, 2005. Veren, Ergün. “Çorumlular Mizahı Nasıl Kullanıyorlar?”. Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu/28-30 Nisan 2016 Bildi-riler Kitabı, Cilt 2, Çorum: Hitit Üniversitesi Yayını, 2016, s. 675-691.
Yardımcı, İsmail. “Mizah Kavramı ve Sanattaki Yeri”. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Der-gisi, 3/2, 2010, s. 1-41.
Yıldırım, Fikret. Erhan Aydın ve Rismek Aliov. Yenisey-Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig. Ankara: Bilgesu Yayınları. 1. Baskı, 2013.