IRAK TÜRKMENLERİ ARASINDA BAZI HAYVANLAR ETRAFINDA OLUŞAN HALK EDEBİYATI ÜRÜNLERİNİN İNCELENMESİ

Hayvanlarla ilgili anlatılar, Türk kültürü ve edebiyatında oldukça önemli bir yere sahiptir. Hayatın muhtelif safhalarında hayvanlarla ilgili halk arasında dilden dile anlatılan ve nesilden nesle aktarılan birçok ürün karşımıza çıkar. Teknolojinin gelişmesi ve hayat şartlarının değişmesi neticesinde söz konusu ürünlerin birçoğu unutulmaya yüz tutmuştur. Irak Türkmenleri de diğer Türk toplulukları gibi oldukça zengin bir halk kültürüne ve edebiyatına sahiptir. Türk kültürü ve edebiyatının bütün ürün ve unsurlarıyla günümüze kadar muhafaza edebilen Irak Türkmenleri, Anadolu’dan farklı bir coğrafyada yaşamış olma-larına rağmen kültürlerini, edebiyatlarını, dillerini ve benliklerini hiç yitirmemişlerdir. Bu çalışmada Irak Türkmen halk kültüründe varlığını sürdüren çeşitli hayvanlarla ilgili anlatı, yorum, benzetme, atasözü, de-yim ve bilmeceler yazılı ve sözlü kaynaklardan tespit edilmiş, derlenmiş ve tahlil edilmiştir. Çalışmada hay-vanlar alfabetik sıraya göre verilmiş, öncelikli olarak halk arasında hayvanlarla ilgili dilden dile dolaşan ve aktarılan anlatı ve yorumlar üzerinde durulmuş, daha sonra söz konusu hayvanlarla ilgili atasözü, deyim ve bilmecelerden örnekler verilmiştir. Çalışmada yer alan diğer unsurlar için de aynı metot kullanılmıştır. İncelemenin başında hayvanın Türk halk kültürü ve edebiyatındaki yeri üzerine durulmuştur. Konu ile ilgili tespit edilen bilgilerin Anadolu ve Türk dünyasının birçok yerinde mevcut olanlara benzediği ve hatta aralarında herhangi bir farkın bulunmadığı görülmüştür. Hayvanlarla ilgili verilerde İslam dininin etkisi açık olduğu ifade edilebilir. Aynı zamanda söz konusu hayvanlar, İslamiyet öncesi Türk inanç sisteminde de yer almıştır. Teknolojinin gelişmesi ve hayatın bütün alanlarını etkilemesine rağmen çalışmada yer alan bilgilerin tamamının Türkmenler arasında canlı bir şekilde yaşadığı görülmüştür. Nitekim insanların olumlu ve olumsuz özelliklerini ifade etmekte hayvanların özelliklerinden yararlanıldığı görülmüştür. Bu hususun hem şehir de hem köy ortamında yaşayan Türkmenler için geçerli olduğu söylenebilir.

Study of the Productions of Popular Literature About Some Animals Among Iraqi Turkmen

The animals occupy an important place in the productions of folk literature and folk culture, as there are many productions of Turkish popular culture and folk literature about animals which circulates among the public and transmitted from one generation to another. As a result of technology development and conditions of life, people started to forget most of these productions. Iraqi Turkmen as other Turkish com-munities have a rich folk culture and folk literature; they were capable of maintaining it till this day. They have all productions and elements of folk literature and culture. Despite they lived in different geography from Anatolia, they maintain their Turkish literature, culture and language in addition to their existence. Tales, comments, metaphors, proverbs, metaphorical terms and puzzles about some animals in the folk literature of Iraqi Turkmen were discussed in this study; where they were collected from oral and literal sources. The research studies the animal alphabetically; at first the research discussed related comments among Turkmen then it discusses the proverbs, metaphorical terms and puzzles. It’s worth to mention that at the beginning of the study, we show the place that animal occupies in both folk culture and folk literature. The information that was found in this study is similar to the information in Anatolia and all Turkish places and there’s no difference between them. Based on information gained via this study that, there is an Islamic influence regarding animals and at the same time, these animals are indicated in the Turkish religion sys-tem throughout pre-Islam period, in spite of the technological development and its impact on different fields of life at present but information tackled in this study still existing among Iraqi Turkmen sect, especially they make use of these animals characteristics to express the positive and negative features of humans, this characteristic is still found among Turkmens residing at cities, villages and rural areas too.

PDF

___

KK1. Suhayla Mahmuz Şakir,1952 Hanekin do-ğumlu, ortaokul mezunu. 16.07.2016
KK2. İnam Celal Cemal, 1962, Hanekin doğum-lu, ev hanımı. 23.09.2017.
KK3.Reca Abbas Hamdi, 1965 Kerkük doğumlu, öğretmen.15.09.2016
KK4.Hasan Ali Ekber, 1955, Tuuzhurmatı do-ğumlu, memur 13.07.2016.
KK5.Cinan Salah Felah, 1960 Altunköprü do-ğumlu, öğretmen. 16.07.2017.
KK6.Hüseyin Tahsin Hasan, 1958 Kızlarbat do-ğumlu, memur. 08.08.2016.
KK7.Hazim Şükür Abdurrahman, 1956, Tuzhur-matı doğumlu, esnaf. 03.02.2017.
KK8.Cemal Aziz Ahmet, 1964 Kerkük doğumlu, şoför. 21.08.2016
KK9.Yaşar Avni Muahmmet, 1967 Kerkük do-ğumlu, şoför. 23.08.2016
KK10.Eyüp Yahya Hıdır, 1960 Telafer doğumlu, memur. 15.01.2017. Aytaş, Gıyasettin. “Türk Kültür ve Edebiyatın-da Geyik Motifi ve Haza Destan-ı Geyik”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 11(Kış 1999):161-170.
Bayatlı, Necdet Yaşar.Irak Türkmenlerinin Halk Masalları (İnceleme- Metin-Sözlük). Ankara: Berikan Yayınevi, 2009
Doğan, Levent.“Türk Kültüründe Hayvanlar ve Hayvan İsimleri” , Türk Dünyası Dil ve Ede-biyat Dergisi, (Güz/2, 2002) 12/2:615-659.
Çağatay, Saadet. “Türk Halk Edebiyatında Geyi-ğe Dair Bazı Motifler”, Türk Dili Araştırm Yıllığı Belleten-1956.
Elçin, Şükrü. Halk Edebiyatı Araştırmaları-II, Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
Gömeç, Saadettin. Türk Destanlarına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 2009
Gül, Meltem. “DîvânüLugâti’t Türk’teki Hayvan Adları Üzerine Bir İnceleme” . İdil Dergisi, 2015, Cilt 4. 15.1-24.
İnan, Abdülkadir. Makaleler ve İncelemeler I, An-kara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü. 25. bas-kı, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2004.
Kerkük, Aydın. Irak Türkmen Ağzında Bilmeceler. Kerkük: Cumhuriyet Yayınları, 19721
Koca, Salim. Türk Kültürün Temelleri II, Anka-ra: ODES Lmtd Şti. Yayınları, 2003.
Küçükbasmacı, Gülten. “Türk Mitolojisinde At”, Türk Mitolojisine Giriş. (Editör Fatma Ah-sen Turan- Meral Ozan), Ankara: Gazi Kita-pevi. 2015, 207-228.
Nacioğlu, Muvaffak. Ne Güzel Demişler, Bağdat: Kültür Bakanlığı-Kültür İşleri Evi, 2000.
Ögel, Bahaeddin. Türk Kültürünün Gelişme Çağ-ları I, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayın-ları, 2001.
___________. Türk Mitolojisi C.1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.
Roux, Jean Paul. Türklerin ve Moğolların Eski Dini. 2. baskı, İstanbul: İşaret Yayınları, 1998.
Terzibaşı, Ata. Kerkük Eskiler Sözü, Bağdat: Türkmen Kardeşlik Ocağı Yayınları, 1962.
Türktaş, M. Metin “Dede Korkut Hikâyelerinde Adı Geçen Hayvanlar ve Bu Hayvanların Diğer Türk Lehçelerindeki Adlandırılışları”, Önder Göçgün’e Armağan Cilt:2, Ed: Mithat AYDIN, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Yayınları, 2013
Vasfi S, İhsan. Irak Türklerinde Deyimler ve Ata-sözleri. 2. baskı, İstanbul: İzzettin Kerkük Kültür ve Araştırma Vakfı Yayınları, 2001.
Zabıt, Şakir Sabır. Irak Türkmenleri Ağzında Atasözü, Bağdat: El-Basri Matbaası, 1962.