Omarov Ğani KALİHANOVİÇ, Yegizbayeva Meruyert KARPIKKIZI, Kozğanbayeva Gulnara BESTIBAYEVNA

TARBAGATAY BÖLGESİ KAZAKLARININ CENAZE RİTÜELLERİ (19. YÜZYILIN SONU İLE 20. YÜZYILIN BAŞI)

1955 yılından 1963 yılına kadar Çin’den dönen Kazakların büyük bir bölümünün Tarbagatay Bölgesine yerleşmesi, adı geçen bölgede belli bir etnografik görünüm oluşturmaktadır. Bu etnografik özellikler tahlil edilip sınıflandırıldığında Kazak kültürünün gerçek kapsamı ve komşu ülkelerle ara-sındaki tarihî ve kültürel ilişkileri ortaya konulabilir; değişimin nedenleri ve sonuçları tespit edilebilir. Çalışmada, yerel etnografik araştırmalardaki etkili yollardan biri olarak sorunsal kronolojik, karşılaş-tırmalı ve tarihsel yöntemler kullanılmıştır. Özellikle karşılaştırılan bilgilerin sistemleştirilmesi, yerel etnik grup ile ona yakın bulunan diğer kavimlerle etnik iletişim hâlinde olan başka etnik temsilciler arasındaki bağlantı ile onun etkisi, bu etkilerden kaynaklanan sonuçları kaynaklanan sonuçları be-lirlemek için temel oluşturmuştur. Mevcut bilgilere dayanarak Tarbagatay bölgesi Kazaklarının de-fin merasimleriyle ilgili ritüeller sistemi üç ana aşamada değerlendirilmiştir. Bunlardan ilki, cenaze hazırlıkları, ikincisi, ölen kişinin öteki dünyaya yolcu edilişi ve definiyle ilgili ritüeller, sonuncusu ise anma törenleridir. Araştırmalar sırasında Tarbagatay Kazaklarının Kazak geleneklerine bağlı kal-dıkları ve bunun yanı sıra geleneklerinde komşu halkların, onların içinde özellikle Türk dilli Sibir-ya ve Orta Asya halklarının gelenek görenekleriyle de benzer taraflarının olduğu görülmektedir. Bu geleneklerin ortaya çıkma şekilleri ve onların semantik anlamları da konuya açıklık getirmektedir. Tarbagatay bölgesi Kazaklarının ölüyü defnetme merasimlerindeki yerel özellikler diğer Türk soylu ve Moğol kökenli halklarla karşılaştırıldığında onlarla genetik ve kültürel benzerlikler taşımakta olduğu tespit edilmiştir ve günümüzde yenilikler arz etmektedir. Tarbagatay’ın kuzey bölgesinde uzun yıllar dışa kapalı olan ve Rus kültüründen etkilenmeyen bu Kazak grubunda etnografik gelenekler büyük ölçüde korunmuştur.

Funeral Rites of Kazakhs of Tarbagatai Region (In the late 19th Century and Beginning of the 20th Century)

The location of a significant part of the Kazakhs returning from China to Tarbagatai region be-tween 1955-1963 creates a certain ethnographic appearance in this place. When these ethnographic characteristics are analyzed and classified, it is possible to reveal the real scale of Kazakh culture and historical and cultural relations between neighboring countries; the causes and consequences of a change can be determined. In the course of the study, problematic chronological, comparative and his-torical methods were used as one of the effective methods of local ethnographic research. In particular, the systematization of comparative information, the link between the local ethnic group and other eth-nic representatives who are in ethnic communication with other ethnic groups close to it, and its influ-ence, are the basis for determining the consequences. Based on the available information, the system of rituals associated with the ceremonies of the Kazakhs of the Tarbagatai region was evaluated in three main stages. These are rituals of funeral preparations, secondly, rituals of the deceased on the way to another world, and the last one is ceremonies of remembrance. While implementing the study, we man-aged to show the practical survival with the Tarbagatai Kazaks of the same customs and traditions, as with neighboring peoples, among which are Turkic-speaking peoples of Siberia and Central Asia. There are also differences in-between, which our study treated with the analysis. The ways in which these traditions arise and their meanings also clarify the subject. The Tarbagatai Kazakhs was found to have a genetic and cultural similarity to other Turkic peoples and Mongolian peoples, and today they are in-novative. Ethnographic traditions are largely preserved in this Kazakh group, which has been isolated for many years in the northern part of Tarbagatai and is not affected by Russian culture.

PDF

___

Akaşev Eginbay. Doğu Kazakistan bölgesi. Tar-bagatay bölgesi. Akjar köyü. 1931 doğumlu. Tauke boyundandır.
Akbuzauova Makan. Doğu Kazakistan bölgesi. Tarbagatay bölgesi. Asusay köyü. 1943 doğumlu. Karaşa boyundandır.
Alibayeva Şamşan. Doğu Kazakistan bölgesi. Tarbagatay bölgesi. Asusay köyü. 1939 doğumlu. Burımbet boyundandır.
Balşabekov Hamit. Doğu Kazakistan bölgesi. Zaysan ilçesi. Şilikti köyü. 1939 doğumlu. Saybolat boyundandır.
Doldaoğlu Iskak. Doğu Kazakistan bölgesi. Tar-bagatay bölgesi. Suluwtal köyü. 1939 do-ğumlu.
Egizbayev Karpık. Doğu Kazakistan bölgesi. Tarbagatay bölgesi. Kızılkesik köyü. 1924 doğumlu. Mırzas boyundandır.
Janahmetov Amankeldi. Doğu Kazakistan bölgesi. Tarbagatay bölgesi. Akjar köyü. 1930 doğumlu. Argın boyundandır.
Jılkıbayeva Bikamal. Doğu Kazakistan bölgesi. Zaysan ilçesi. Akımbetbulak köyü. 1926 doğumlu. Toğas boyundandır.
Jünisov Tursınhan. Doğu Kazakistan bölgesi.
Tarbagatay bölgesi. Aksuwat köyü. 1936 doğumlu. Mırzas boyundandır.
Kazıbayev Meyrambek. Doğu Kazakistan bölge-si. Tarbagatay bölgesi. Üştöbe köyü. 1937 doğumlu. Janay boyundandır.
Marhametov Abayken. Doğu Kazakistan bölgesi. Tarbagatay bölgesi. Kökjıra köyü. 1928 doğumlu.
Maukebaev Töleubay. Doğu Kazakistan bölgesi. Zaysan ilçesi. Şilik köyü. 1913 doğumlu. Törtuwıl boyundandır.
Moldahanov Saylau. Doğu Kazakistan bölgesi. Tarbagatay bölgesi. Kızılkesik köyü. 1936 doğumlu. Mırzas boyundandır.
Şalapanov Zeken. Doğu Kazakistan bölgesi. Zay-san ilçesi. Jalşi köyü. 1938 doğumlu. Daulet-bay boyundandır.
Toğızbayev Sabet. Doğu Kazakistan bölgesi. Se-mey şehri. 1937 doğumlu. Mırzas boyundan-dır.
Adjigaliyev, Serik. “Osnovnıye Osobennosti Pogrebalno-Pominalnoy Obriyadnosti Kazahov Jetısu Jetısu Tarihi men Madeniyeti”. Ğılımi Bayandamalar Jinağı. Taldıkorğan, 1992.
Arğınbayev, Halel. Kazak Otbası. (Kazak Otbasının keşegisi men bügingisi jayındağı ğılımi zertteu enbek). Almatı: Ğılım, 1996.
Basilov, Vladimir Kult Sviyatıh v İslame. M.:Mısl, 1970.
——. Şamanstvo u Narodov Sredney Aziyi i Ka-zakstana. M.: Nauka, 1992.
Grumm-Grjimaylo, Grigoriy. Zapadnaya Mongo-liya i Uriyanskiy Kray. L., 1926, T. 3.
Eskekbayev, Dawren. “Şığıs Kazakstan Ob-lısı Kazaktarının Otbasılık adet-ğu-rıptarı. Kazaktın adet-ğurıptarı men salt-dasturleri:çtkendegisi men bügini”. Ma-kalalar jinağı. Almatı, 2001.
Jakıpov, Amangeldi. “Süleymennin Ası”. Kazak Adebiyeti, S. 3, Almatı, 2001.
Kartayeva, Tattigül. Sır Öniri Kazaktarı: Tarihi Etnografiyalık Zertteu (XIX ğ-XX ğas.bası). Ekı tomdık. 2-tom. Almatı: Kazak Universi-teti, 2014.
Kastaniye, İyosif. “Nadgrobnıye Soorujeniya Kir-gizskih Stepey”. Trudı OUAK. SPb., 1911.
Katran, Dosımbek. Mongoliya Kazaktarının Dastürli Tamanktanu Jüyesi. Tarih ğıl. kand. diss. Almatı, 1996. Kon, Feliks. “Predvaritelnıy Otçet po Ekspedit-siyi v Uriyanhayskuyu Zemliyu”. İzvestiya Vostoçno-Sibirskogo Otdela İRGO, S.1, SPb., 1903.
Mektep-tegi, Amankos “Bılğarı Tabıt”. Kazak Adebiyeti. S.7, Almatı, 2002.
P. “Obıçay Kazahov Semipalatinskoy Oblasti”. Russkiy Vestnik, 9. SPb., 1878.
Potanin, Grigoriy. Oçerki Severo-Zapadnoy Mongoliyi. SPb., 1881.
Rudenko, Sergey. “Oçerk Bıta Severo-Vostoçnıh Kazakov”. Kazaki: Sbornik Statey. L., 1930.
Samashev, Zaynolla ve Zhumatayev Rinat. “A horse in a burial-memorial ceremony of an-cient nomads in Kazakh Altay region”. Eu-ropean Journal of Science and Theology, 4. Bükreş, 2015.
Sivers, Yogann, ve Falk Yogann. Pisma iz Sibiri. Almatı: Ğılım, 1999.
Snesarev, Gleb. Reliktı do Musulmanskih Vero- vaniyi i Obriyadov u Uzbekov Horezma. M.: Nauka, 1969.
Strause, Anton ve Korbin Bernard. Osnovı Ka-çestvennogo İssledovaniya: obosnovannaya
teoriya, protsedurı i tehniki. M.: Editoriyal URSS., 2001.
Struve, Konstantin ve Potanin Grigoriy. “Poezd-ka po Vostoçnomu Tarbagatayu”. Zapiski İRGO. SPb., 1867.
Şankina, Lubov. “Pohoronno-Pominalniye Ob-riyadı Mordvı Sibiriyi Dalnego Vostoka”. İstoriçeskiye, Filosofskiye, Politiçeskiye i Yuridiçeskiye Hauki. Kulturulogiya İskuss-tvovedeniye. Voprosı Teoriyi i Praktiki, 5. M., 2012.
Şternberg, Lev. Pervobıtnaya Religiya v Svete Et-nografiyi. L., 1936.
Toleybayev, Abdeş. Reliktı do İslamskih Verovaniy v Semeynoy Obriyadnosti Kazahov (ХІХ-naç. ХХ vv.). Alma-Ata: Ğılım, 1991.
Turkskiye Narodı Кrıma. М., Nauka, 2003.
Turkskiye Narodı Sibiri. М., Nauka, 2006.