ÜNSAL YILMAZ YEŞİLDAL

ATALAR KÜLTÜNE DAİR İNANMALARIN TÜRKLERİN AD VERME İNANÇ VE GELENEKLERİ ÜZERİNDEKİ TESİRİ

Adlar varlıkları benzerlerinden ayırıp özelleştirmek için kullanılan sözcüklerdir. Ayırıp özelleş-tirme eyleminin altında tasnif etme arzusu yatmaktadır. Etrafındaki varlıkları tasnif edip adlandıran insanlık için dünya daha da yaşanır hâle gelmiştir. İlk başlarda varlıkları sınıflandırma arzusuyla or-taya çıktığını düşündüğümüz adlandırma eylemi zamanla kültürel bir unsura dönüşmüş ve etrafında çeşitli inanma ve ritüeller gelişmiştir. Bu inanma ve ritüeller toplumların tarihî süreçleri doğrultusun-da değişerek yenilenmiştir. Bu çalışma ad verme inanç ve gelenekleriyle mitik tasavvurun bir unsuru olan atalar kültü inancı arasındaki ilişkiye dair genelde dünya, özelde ise Türk insanı bağlamında tespitleri içermektedir. Atalar kültü Türklerin eski inanç sistemi olarak kabul edilip literatürde Gök Tanrı Dini, Kamlık Dini ve Şamanizm gibi adlarla anılan inanç sisteminin önemli bir ögesidir. Çok eski dönemlerde ölmüş atalarının ruhlarından korkan insanlar bu ruhlara karşı korku temelli çaresiz bir saygı duyup onları memnun edecek davranış biçimleri geliştirmişlerdir. Aradan geçen yüzlerce yılın sonunda Türklerin ata ruhlarına karşı beslediği inanmalar ortadan kalkmış gibi görünmektedir. Ancak ölmüş ataların isimlerinin ailenin yeni doğan fertlerine verilmesi bu durumun tersi bir görüntü ortaya koymaktadır. Her ne kadar günümüzde ölmüş ataların isimlerinin ailenin yeni doğan fertlerine verilmesi tamamen saygı temelli gibi düşünülse de bu durumun kültürel alt yapısında eski dönemler-deki korku temelli saygı duyma hadisesi yatmaktadır. Bugünkü Türkler de tıpkı ataları gibi ölmüş atalarının ruhlarını hoş tutmaya çalışmakta, bunu yaparken de kendilerinden öncekilerin sunmuş oldukları kurbanlara ölmüş atalarının adlarını eklemektedirler. Bu bağlamda çalışmada önce ad olgu-sunun psikolojik, folklorik, sosyolojik, mitolojik ve teolojik yönleri ele alınacak, ardından ad olgusu ve ad verme gelenekleri mitik inanmalar (Şamanizm, atalar ruhu vs.) çerçevesinde değerlendirilecektir. Bu değerlendirmelerin ardından daha önceki çalışmalardan hareketle yapılan inceleme ve tespitlerin analizi gerçekleştirilecektir.

The Affect of The Ancestors Cult Belief on Name Giving Beliefs And Traditions of Turkish People

Nouns are words that used as separate from similar entities and make them specialize. The acti-on of distinction and privatization lies beneath the desire of classification. The world has become even more livable for mankind, which has classified and named the entities around it. At first, the act of naming which we thought to have emerged with the desire to classify the entities turned into a cultural element over time, and various beliefs and rituals developed around this element. These beliefs and ri-tuals have also been renewed in line with the historical processes of societies. This study includes deter-minations about the relation between naming beliefs and traditions and ancestral aspirations, which is an element of mythic imagination, generally in the context of the world, in particular in the context of the Turkish people. The “Ancestor Cult” is a belief system of the Turkish people, and referred to by names such as “Sky God Religion, Kamlık Religion and Shamanism” in the literature. People who were afraid of the souls of their ancestors who had died in ancient times developed respect for these spirits based on fear and desperation and developed ways of satisfying them. The beliefs of the Turks against their ancestral spirits seem to have disappeared at the end of the last hundred years. However, the fact that the names of dead ancestors are given to the newborn members of the family reveals the opposite situation. Though the names of dead ancestors today are given to the newborn members of the family, they are considered to be based entirely on respect, but the cultural background of this situation lies in the history of fear-based respect in ancient times. Today’s Turks are trying to keep their ancestors’ souls alive, just like their ancestors, while adding the names of their dead ancestors to the sacrifices they had presented before them. In this context, the psychological, folkloric, sociological, mythological and theological aspects of the name formation will be examined before the study of the name formation, and then the naming and naming traditions will be evaluated in the context of mythical beliefs (sha-manism, ancestral spirit etc). After these reviews and evaluations, analysis of the examinations and determinations made from the previous studies will be carried out.

PDF

___

Acıpayamlı, Orhan. “Türk Kültüründe ‘Ad Koy-ma Folkloru’nun Morfolojik ve Fonksiyonel Yönlerden İncelenmesi”. IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, An-kara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, 1992.
Akbaba-Ergönenç, Dilek. “Nogay Türklerinde Kişi Adları”. Dil Araştırmaları 10 (Bahar 2012): 99-122.
Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim). 3. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2003.
Anohin, Andrey Viktoroviç. Altay Şamanlığına Ait Materyaller. Çev. Zekeriya Karadavut-J. Meyermanova. Konya: Kömen Yayınları, 2006.
Arat, Reşid Rahmeti. Makaleler (Cilt 1). Yay. haz.: Osman Fikri Sertkaya. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1987.
Bacanlı, Hasan. “Ad, Adlandırma ve Adını De-ğiştirme”. Türk Yurdu 359, (Temmuz 2017): 17-19.
Bayat, Ali Haydar. Tıp Tarihi. İstanbul: Merkez Efendi Geleneksel Tıp Derneği, 2010.
Bayat Fuzuli. Türk Kültüründe Kadın Şaman. Ankara: Ötüken Neşriyat, 2010.
Bach, Adolf. Deutsche Namenkunde I, die deuts-chen Personennamen, Heidelberg: Winter, 1953.
Bruhl, Lucien Levy. İlkel İnsanda Ruh Anlayışı. Çev. Oğuz Adanır. Yyy: Doğubatı Yayınları, 2006.
Bulut, Meryem. “Yeni Doğanlara Uygulamalar”. International Journal of Human Sciences 2 (Cilt 9), (2012): 417-426.
Çelik, Celalettin. “Kültürel Sembol Sistemi Ola-rak İsimler: İsim Sosyolojisine Giriş”. Çuku-rova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (Cilt 6), (2006): 39-61.
Dırenkova, Nadejda Petrovna. Altay ve Teleüt Türklerinde Şamanizm. Çev. Atilla Bağcı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Ensti-tüsü Yayınları, 2014.
Durkheim, Emile. Les formes elementaires de la vie religieuse. Le systeme totemique en Aust-ralie, Paris: yy, 1937.
Eliade, Mircea. Şamanizm. Çev. İsmet Birkan. Ankara: İmge Kitabevi, 1999.
Ergun, Metin. “Manas Üçlemesinde Ad Verme Geleneği ve Bu Geleneğin Türk Kültürü İçindeki Yeri”. Manas 1000 Bişkek Bildirileri (Bişkek, 26-31 Ağustos 1995), Ankara: Ata-türk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, (1997): 93, 96, 98.
Erhat, Azra. Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2013.
Gökyay, Orhan Şaik. Dedem Korkudun Kitabı. Ankara: MEB Yayınları, 2004.
Gül, Bülent. “Hayvan Adları İle Kurulan Türk ve Moğol Kişi Adları”. Türkbilig 12, (Güz 2006): 185-191.
Güllüdağ, Nesrin. “Sarıkamış Başköy’de Kişi Adları”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1, (Cilt 12), (2002): 79-86.
Hoppal, Mihaly. Avrasya’da Şamanlar. Çev. Bü-lent Bayram, Hüseyin Şevket Çağatay Çap-raz. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012.
İnan, Abdülkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
Jangabilova, Zaure. “Türkiye Türkçesi İle Ka-zak Türkçesindeki Kişi Adları Üzerine”. Akt. Gülmira Ospanova. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 33, (Bahar 2013): 29-36.
Jarkeşova, G., N. (1959), “Kisige At Koyuv Tariy-hınan” (Cilt 1). Almatı: Almatı KSSR GA Til Men Adebiyet İnstitutınıñ Eñbekteri,1959.
Kafesoğlu, İbrahim. Türk Millî Kültürü. İstan-bul: Ötüken Neşriyat, 2012.
Kapayev, Suyun. Nogaydın Üyi. Çerkessk: Yy, 1995.
Karadavut, Zekeriya. “Kırgızlarda Ad Verme Geleneği”. Türk Halk Edebiyatı İncelemeleri Saim Sakaoğlu Armağanı. Ed. Metin Ergun. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitü-sü 2013.
Kibar, Osman. Türk Kültüründe Ad Verme (Kişi Adları Üzerine Bir Tasnif Denemesi). Anka-ra: Akçağ, 2005.
Kripke, Saul Aaron. Adlandırma ve Zorunluluk. Çev. Berat Açıl. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
Lasebikan, G., L. “Eski Ahid’de Kurban”. Çev. Ahmet Güç. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7, (Cilt 7), (1998): 575-586.
Matushansky, Ora. “On the Linguistic Comple-xity of Proper Names”. Linguist and Philos 5, (Cilt 31), (October 2008): 573–627.
Orhun, Abliz. “İslamiyet’tin İlgirki Uygurlarning isim koyuş sen’iti (İslamiyet’ten Önceki Uy-gurların Ad koyma Adetleri)”. Xinjiang Tez-keresi 4, (1996).
Ospanaliyeva, Bibigul. “Tradition of Giving Name to Human in the Periods of Human Life in Kazakh”. International Journal of Central Asian Studies 17, (2013): 13-23.
Örnek, Sedat Veyis. Türk Halk Bilimi. Ankara: BilgeSu Yayınları, 2014.
Peker, Selçuk. “Türk Ad Verme Geleneği Çerçe-vesinde Aksaray’dan Bir İsim: Çapan”. Millî Folklor 76 (Kış 2007): 124-133.
Perrin, Michel. Şamanizm. Çev. Bülent Arıbaş. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
Potapov, Leonid, Pavloviç. Altay Şamanizmi. Konya: Kömen Yayınları, 2012.
Roux, Jean-Poul. Altay Türklerinde Ölüm. İstan-bul: Kabalcı Yayınları, 1999.
Roux, Jean-Poul. Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. Çev. Aykut Kazancıgil, Lale Ars-lan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
Sarıtaş, Süheyla. “Balıkesir Üniversitesi Öğren-cilerinin Günümüzdeki Adlar ve Ad Verme Hakkındaki Görüşleri”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 21, (Cilt 12), (Haziran 2009): 422-433.
Searle, John Rogers. “Proper names”. Mind, New Series 266, (Cilt 67), (April 1958): 166 173.
Selçuk, Ali. “Tahtacıların Doğum ile İlgili İnanç ve Uygulamalarına Fenomenolojik Bir Yaklaşım”. Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜ-BAR) XVI, (Güz 2004): 163-180. Sezen, Yümni. Antropolojiden Psikanalize Kur-ban ve Din. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
Şen, Semra. “Türklerde Ad Verme Törenleri, Adların Önemi, Ad Verme ile İlgili Gelenek ve İnançlar”. Atatürk Üniversitesi, Güzel Sa-natlar Enstitüsü Dergisi 6. (2000): 153-159.
Tanyu, Hikmet. Türkiye’de Adak ve Adak Yerleri. Ankara: Elips Kitap, 2007.
Tümer, Günay. “Atalar Kültü”. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt IV. İstan-bul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları İşletmesi, 1991.
Uysal, Başak. “Alevi İnanç Sisteminde Adlar ve Dil-Kimlik İlişkisi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşî Velî Araştırma Dergisi 62, (Yaz 2012): 237-248.
Varis, Abdurrahman. “Türklerin Ad Koyma Ge-lenekleri Üzerine Bir İnceleme”. Millî Folk-lor 61, (Bahar 2004): 124-133.
Wing, P. Van. Etudes Bakango. Yyy: yy, ty. Yalçınkaya, Betül. “Almanca ve Türkçe Ad Verme Gelenekleri”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 1, (Cilt 55), (2015): 363-379.
Yazıcı, Mehmet. “Kavalcık Köyü Örneğinde Ale-vilerde İsim Seçme ve Ad Koyma Geleneği”. Akademik Araştırmalar Dergisi 51, (2011): 157-175.
Yeşildal, Ünsal Yılmaz. “Yozgat Menkıbeleri”. I. Uluslararası Bozok Sempozyumu (05-07 Mayıs 2016) Bildiri Kitabı, Cilt III. Yozgat: Bozok Üniversitesi Yayınları, 2016.
Yılmaz, Yakup ve Konyar, Betül. “Kırklareli’nde 2003 Yılında Doğan Çocuklara Verilen Adla-rın Özellikleri”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 1 (Ekim 2014): 1-19.
Zengin, Dursun. “Deutsche und Türkische Vornamen”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. An-kara: Ankara Üniversitesi, 1994.