HALK HİKÂYELERİNDE AŞK VE ERGİNLENME TASARIMINDA ANASIR-I ERBAA

Halk hikâyelerinin ana temasını çoğunlukla aşk oluşturmaktadır. Aşk için verilen mücadeleler, imtihanlar, aşk uğruna gurbete düşme, hasret çekme hatta ölümü göze alma estetik bir şekilde dinleyicilere aktarılır. Bu esnada hikâyeyi daha fazla ilgi çekici ve hafızada kalıcı kılmak için bir takım mitik veya fantastik unsurlardan faydalanılabilir. Bu çalışmada Türk edebiyatında çok önemli yerleri olan Ferhat ile Şirin, Leylâ ile Mecnûn, Kerem ile Aslı ve Kirmanşah hikâyelerinin Türkiye'deki çalışmalardan tespit edilmiş farklı varyantları aşk ve mitik kökenleri de olan dört unsur bağlamında değerlendirilecektir. Türk edebiyatında anasır-ı erbaa (su, toprak, ateş, hava) olarak adlandırılan dört unsur, evrenin ve insanoğlunun yaratılışından yok olmasına kadar, mitlerin ve dinlerin varlığından, evrenin, ilahi güçlerin ve insanlığın mevcut bilgisi ile izah edemediği olayların açıklanmasına kadar pek çok soruda ve sorunda tam merkezde yer almıştır. Çok geniş bir literatüre sahip olduğu görülen ve hayatın her alanında farklı şekillerde yorumlanan dört unsurun edebî metinlere de yansıması kaçınılmaz olmuştur. Bu çalışmada Ferhat ile Şirin, Leylâ ile Mecnûn, Kerem ile Aslı ve Kirmanşah hikâyelerinde sırasıyla su, ateş, toprak ve hava unsurlarının hikâyelerin kurgusundaki önemleri incelenecektir. Dört ana unsur olan su, toprak, ateş ve havaya ilişkin verilerin dolaylı ya da dolaysız olarak hikâyelerdeki olay gelişimini yönlendirmesi ya da karakterlerin özellikleriyle ilişki içerisinde düşünülebilmesi bu hikâyelerin "dört unsur" bağlamında okunmasına imkân verir. Dört hikâyede bu unsurlar bağlamlarına göre "aşk", "imtihan" ve "erginlenme" kavramları ekseninde metin tahlili yöntemi ile incelenecektir. Çalışmadaki metinler, bazıları yazma ve baskı olarak ve bazıları ise araştırmacılar tarafından sözlü kültürden derlenerek tespit edilmiş ve yazılı metinlere dönüştürülmüş hikâyelerdir

Four Elements in the Concept of Love and Initiation in Folk Tales

Folk tales usually revolve around the theme of love. Going through struggles and trials, moving to foreign lands, yearning for one’s sweetheart, and even risking death for the sake of love are narrated in an aestheticized form. In the meantime, some mythic or fantastic elements can be used to make the tale more interesting and easier to remember. This study examines the tales Ferhat ile Şirin, Leyla ile Mecnûn, Kerem ile Aslı, and Kirmanşah, using different variants identified in studies in Turkey, in the context of four elements with love-related and mythic roots. Known as anasır-ı erbaa (water, earth, fire and air) in Turkish literature, the four elements take the center stage in the explanation of events from the creation of the universe to the end of days, and from the emergence of myths and religions to other events that people can not explain with their current knowledge of natural or spiritual forces. The four elements, which feature in many different genres and are interpreted differently in different areas of life, are found in literary texts as well. This study examines the place of the elements of water, fire, earth and air in the narrative structures of the tales Ferhat ile Şirin, Leyla ile Mecnûn, Kerem ile Aslı, and Kirmanşah. Information about the four elements of water, earth, fire and air shape the unfolding of events in the tales directly or indirectly, or are associated with specific characters, making it possible to read these tales in the context of the “four elements”. Textual analysis will be used to examine these elements in the contexts of “love”, “trial” and “initiation” in the four tales selected. Some of the texts examined are written tales in manuscript or print format, and others are oral tales collected by the researchers

___

Alptekin, Ali Berat. Kirmanşah Hikâyesi, Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.
Alptekin, Ali Berat. Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı, Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
Âşık Paşa. Garibnâme, Haz: Kemal Yavuz, İstanbul: TDK Yayınları, 2000.
Bachelard, Gaston. Ateşin Psikanalizi, İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 1995.
Boratav, Pertev Naili. Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2011.
Campbell, Joseph. Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2000.
Çağlar, Birsel. Türk Mitolojisinde Dört Unsur ve Simgeleri Üzerine Bir İnceleme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
Doğan, Muhammet Nur. Leylâ ve Mecnûn Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklamalar, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000.
Duymaz, Ali. Kerem ile Aslı Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
Elçin, Şükrü. Kerem ile Aslı Hikâyesi, Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
Eliade, Mircea. Dinler Tarihine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2003.
Erzurumlu İbrahim Hakkı. Mârifetnâme, Cilt: 3, İstanbul: b.y. 1973.
Harva, Uno. Altay Panteonu Mitler, Ritüeller, İnançlar ve Tanrılar, İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2014.
İbn-i Sina. El-Kânûn Fi’t-Tıbb, 1. Kitap, Çev: Esin Kâhya, Ankara: AKM Yay,1995.
Karlığa, H. Bekir, “Anasır-ı Erbaa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.2. s. 149- 151.
İnan, Abdülkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: TTK Yayınları, 2000.
Lvova E.L. vd. Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri, (Çev. Metin Ergun), C.1, Konya: Kömen Yayınları,2013.
Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), C.2, Ankara: TTK Yayınları, 2002.
Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), C.1, Ankara: TTK Yayınları, 2003.
Özarslan, Metin. Ferhat ile Şirin Mukayeseli Bir Araştırma, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları, 2006.
Pearson, Carol S. İçimizdeki Kahraman, İstanbul: Akaşa Yayın, 2016.
Russell, Bertrand. Batı Felsefesi Tarihi, Çev: Muammer Sencer, İstanbul: Say Yayınları, 1994.
Saydam, M. Bilgin. Deli Dumrul’un Bilinci Türk İslam Ruhu Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi, İstanbul: Metis Yayınları, 2011.
Schimmel, Annemarie. Tanrı’nın Yeryüzündeki İşaretleri, Çev: Ekrem Demirli, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.
Tosun, Necip. Doğu’nun Hikâye Kuramı, İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2014.
Yılar, Ömer. Halk Hikâyesi Olarak Ferhad ile Şirin, Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2014.
Yunus Emre. Risaletü’n Nushiyye, Haz: Umay Günay, Osman Horata, Ankara: Akçağ Yayınları, 1994.
Ziya Gökalp. Türk Medeniyeti Tarihi, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2015