MALATYA KIRKLAR MEZARLIĞINDAKİ MEZAR – MEZAR TAŞI TİPLERİ

Malatya Kırklar Mezarlığı'nda 2011 - 2012 yıllarında bilimsel danışmanlığını yürüttüğümüz kazı sonucunda 312 mezar - mezar parçası belirlenmiştir. Bunların 59'u bütünlüğünü korumuş olup diğerleri değişik ölçülerde bozulmuş durumdadır. Mezarlık 2. Dünya Savaşını takip eden yıllarda tahrip edilmiştir. 52 mezar taşının tarihinin bilindiği ve bazılarının erken İslam döneminden olduğu bilgisi doğru değildir. Tarihi yazılı 19 örnekten 17'si 1308 - 1391 yılları arasından, 1'i 1436, 1'i 1767 tarihlidir. Üslup benzerliğine bakarak kalan örneklerin de 14.-15. yüzyıllardan kaldığını düşünüyoruz. 312 mezarda, 14'ü çerçeveli mezar (iki alt tipli), 84'ü kapak taşlı mezar, 190'ı lahit (iki alt tipinden biri yine yedi alt tiplidir) olmak üzere üç mezar tipi görülür. Kalanların hangi tipe girdiği anlaşılamamıştır. Bu tiplerin tamamı, Osmanlı döneminin sonuna kadar, Türkiye'de bölgelere göre değişen oranlarda uygulanmıştır. 16 örnek ise iki ana 8 alt tipte sandukalardır. Sandukalar, Beylikler döneminin yaygın tipidir. Osmanlılarda özellikle üst yüzü iki eğimli olanlar 17. yüzyıldan sonra giderek azalır. Bu mezarlarda ortaya çıkarılan 80 baş ve ayak taşının iki tipini belirledik. Kare yatay kesitli, düşey dikdörtgen ön görünüşlü birinci tipin tek örneği 1767 tarihlidir. Aynı tipin başlıklısı Türkiye'de 15 - 16. yüzyıllarda çoktur. Baş ve ayak taşlarının 77'si dikdörtgen yatay kesitlidir. Bunların 49'u kırıktır, üst kısımlarının nasıl olduğu şimdilik bilinmiyor. Tepelik biçimi belli olan 28 tanesinden 21'i düşey dikdörtgen ön görünüşlüdür. Ahlat, Selçuk gibi birkaç merkezde görülmesine karşılık Türkiye genelinde yaygın değildir. Kalan 7 örnek ise üç alt tipi olan üç dilimli tepeliklilerdir. Osmanlılarda 16. yüzyıldan sonra giderek azalmakla birlikte her yüzyılda kullanılmıştır. Kazıya devam edilebilirse daha kesin sonuçlara ulaşılabilecektir

Tomb-Tombstones Types at the Kırklar Cemetery in Malatya

We have located 312 tombstones during the excavations at the Malatya Kırklar cemetery in 20112012. While 59 of the sea refully intact others were damaged to varying extents. The cemetery was ruined following the years of 2nd World War. The information that 52 of the gravestones’ are dated and some of them are from early Islamic period is not true. 17 are dated between 1308-1391, 1 is from 15th century out of 19 dated samples. Considering the style features we are concluding that the remaining samples are from 14-15th century. Out of 312 tombs, 14 are framed (with two subtypes), 84 are lidded, and 190 are sarcophaguses. It was not comprehensible what the remaining ones were. All of these types have been used to varying degrees until the end of the Ottoman period. 16 samples are 8 subtypes of sarcophaguses. Sarcophaguses are more common in the Principalities period. In Ottomans, especially the two way stilted top surface dones are gradually lessens after 17th century. 80 head and footstones have been unearthed in these tombs. The only sample of the first type with a square cross-section and vertically rectangular front, is dated 1767. The same type with a headstone is common in Turkey in 1516th centuries. 77 of the head-foot Stones have rectangular cross-sections. Since 49 of these are broken, how their top surfaces were unknown. There are 28 with their top shapes are clear, 21 of these have vertical rectangular fronts. Even though it can be seen in a couple of centers such as Ahlat, Selçuk, this type is not common in Turkey in general. The remaining 7 samples have three sliced tops which has three subtypes. This type gradually lessens in Ottomans after 16th century. There isn’t good workmanship at the parts of the tombs remaining under the soil

___

Aydoğdu, Günnur. Amasya Mezar Taşları. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 1997.
Bağcı, Yeliz. Niğde Şehrinde Bulunan Beylikler Dönemi Mezar Taşları. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2005.
Başak, Meltem Ayaz. Gevaş Mezartaşları. Van: T.C. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
Başkan, Seyfi. Karamanoğulları Dönemi Konya Mezartaşları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını, 1996.
Bayık, Naciye. Konya Ve Çevresindeki Selçuklu Ve Beylikler Dönemi Sandukaları. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü- sü Yüksek Lisans Tezi, 1995.
Çal, Halit. «Kırklar Mezarlığı 2011 Yılı Kazısı», XVI. Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 18-20 Ekim 2012 içinde, 213-226. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi yayını, 2014.
Çayırdağ, Mehmet. «Kayseri›de Selçuklu ve Beylikler Dönemi Mezartaşları», Tarih Dergisi, 34, 1984: 495-532.
Çetinaslan, Mustafa, ve Hüseyin Muşmal. «Beyşehir Yöresinde XV-XVI. Yüzyıla Tarihlenen Sanduka Örnekleri», İstem, 21, 2013: 95-116.
Dağlı, Yücel ve Seyit Ali Kahraman. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. 4, İstanbul: Yapı Kredi Bankası Yayını, 2000.
Göktürk, Mehmet. Tarih ve Anıtları Işığında Kırşehir Mezar Taşları. Ankara: Kırşehir Belediyesi Yayını, 2008.
Günay, Yasemin. 16. Yüzyıl Osmanlı Mezar - Mezar Taşları. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2002.
Güven, Alım. XV. Yüzyıl Osmanlı Mezar Taşları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
Karaçağ, Demet. Bursa’daki 14-15. Yüzyıl Mezar Taşları. Ankara, 1994.
Karamağaralı, Beyhan. Ahlat Mezar Taşları. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1992.
Kaya, Erkan. Ayasluğ Bölgesinde Bulunan Beylikler Devri Mezar Kitabeleri. İstanbul: Zinde Yayınevi, 2012.
Kekeç, Tevhid, ve Hüseyin Şahin. «Malatya Battalgazi İlçesi Kırkkardeşler Mezarlığı ( Kümbetler) 2012 Yılı Sondaj ve Temizlik Çalışmaları», 22. Müze Çalışmaları Ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu 14-17 Kasım 2013
Adana içinde, 85-98. Ankara: Kültür Varlıkları Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını, 2014.
Kunt, İbrahim, Hüseyin Muşmal, ve Mustafa Çetinaslan. «Beyşehir’de Moğol Emiri İsmail Ağa Dönemine Ait Farsça Arapça Sandukalar», Turkish Studies, 9, 2014: 367-386.
Muşmal, Hüseyin, İbrahim Kunt, ve Mustafa Çetinaslan. «Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Külliyesindeki Türbelerde Yer Alan Mezar Taşları», Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 35, 2014: 165-216.
Oymak, İskender. Malatya Ve Çevresinde Ziyaret ve Ziyaret Yerleri. Malatya: Kubbe6 Yayıncılık, 2002.
Özkarcı, Mehmet. «Sinop›ta Candaroğulları Beyliği Dönemi Sandukaları», Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı Sanat Yazıları içinde, 435-461. Kayseri, 2001.
Tibet, Aksel, Ekrem Işın, ve Dilek Yelkenci. «Stelea Turcicae VIII Yenikapı Mevlevihanesi Haziresi», İslam Dünyasında Mezarlıklar Ve Defin Gelenekleri, 1 içinde, 223-281. İstanbul: Türk Tarih Kurumu, 1996.
Uluçam, Abdüsselam. Eski Erciş-Çelebibağı Mezarlığı ve Mezar Taşları. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000.
Yalvaç, Celal ve Hüseyin Şahin ve Abdülkadir Artan. Battalgazi Belediyesi Battalgazi Kültür Envanteri. Ankara: Battalgazi Belediyesi, 2012.