105197162

GELİN KUŞAĞI: BEKÂRET KUŞAĞI MI BEREKET KUŞAĞI MI?

Toplumsal uygulama ve ritüeller, dinamik olmaları yönüyle değişime açıktır. Geçiş dönemlerinden evlilik ritüelinde karşımıza çıkan ve gelinin baba evinden çıkmadan önce beline bağlanan kuşak da son dönemlerde değişime uğrayan ritüellerden biridir. Bu çalışmada özellikle 2000’li yıllardan sonra bazı gelinlerin kuşak takmak istememeleri ya da kırmızı dışında farklı renk tercih etmelerinin nedeni sorgulanmıştır. Bekâret kuşağı olarak nitelenen gelin kuşağının bekâreti değil bereketi, doğurganlığı ve statü olarak bekârlıktan evliliğe geçişi ifade ettiği, esasında “soy kuşağı” olduğu savı ileri sürülmüştür. Çalışmada kuşağın etimolojisinden, Türk kültüründeki yeri ve öneminden bahsedildikten sonra sözlü, yazılı ve ikinci sözlü kültür ortamından örnekler verilerek geleneğin reddedilme nedenleri tartışılmıştır. Babalık velayeti, kardeş kuşağı, gayret kuşağı, Fatma ana kuşağı, kudret kemeri, kuvvet kuşağı, bel şalı, peygamber kuşağı, kızlık bağı, teğbet, şutik, soy kuşağı gibi adlarla nitelenen gelin kuşağı günümüzde daha yaygın olarak bekâret kuşağı olarak ifade edilmektedir. Kuşak kuşatma, kuşak çözme, kuşak bağlama, kuşağa girme, kuşak atma, bel bağlama, gelin bağlama olarak belirtilen bu edim; kültür kodu olarak gelinin gideceği yere uğur ve bereket getireceği, gayretli ve doğurgan olacağına yönelik inanış ve kültür koduna sahipken bunun zamanla unutularak yerini kuşağın kanıksanan kırmızı renginden dolayı bekâret algısına bıraktığı tespit edilmiştir. Bu durum konuyu ister istemez feminist tartışmaların da odağına çekmektedir. Türk kültür tarihinde bekâret önemli bir olgu olup etrafında bazı ritüellerin olduğu bilinmektedir, fakat gelin kuşağının bekâretle ilişkilendirilmesinin yeni ve yaygınlaşmaya başlayan yanlış bir algı olduğu anlaşılmaktadır. Esasında etimolojik olarak Türkçe kur- kökünden türeyen kuşak; “tohum, döl, maya, soy, nesil” gibi anlamlarıyla kadının ya da erkeğin doğurganlığına ve verimliliğine, üremesine bir başka ifadeyle berekete işaret etmektedir. Kadının özellikle bel kısmında yapılan kuşak bağlama pratiği onun doğurgan olması yönündeki beklentiyi ifade eder ki bu amaçla eskiden hem gelinin hem de damadın beline kuşak bağlandığı görülmektedir. Türk giyim kuşam tarihinde gelin kuşağının rengi ve maddesi, farklı renk ve formlarda karşımıza çıkarken, zamanla kuşağın kırmızı kurdele olarak tektipleştiği ve rengin bekâret kanıyla ilişkilendirildiği belirlenmiştir. Bu algı, toplumsal bellekte kırmızı kuşak bağlamayı reddeden marjinal gelinlerin tepkisini beraberinde getirmiştir. Böylece ritüel, anlam kötüleşmesine uğrayarak yozlaşmıştır. Ayrıca Türkiye’de özellikle 1980’den sonraki akademik çalışmalarda kırmızı kuşakla bekâreti ilişkilendiren literatüre rastlanılması bu algının sonradan toplumsal kabule dönüşmeye başladığını göstermektedir. Çalışmada bu yozlaşmayı ortaya koyabilmek için gelinlik ve gelinlik aksesuarı satan kişiler ve pratiğin uygulayıcılarıyla 2019 yılında yarı yapılandırılmış mülakat gerçekleştirilmiştir. Saha araştırması neticesinde kaynak kişilerin tamamının kırmızı kuşağı bekâretle ilişkilendirdiği, üstelik gelinlikçilerin tamamının kuşağı bekâret kuşağı adıyla sattıkları tespit edilmiştir. Toplumsal cinsiyet tartışmalarını da beraberinde getiren bu ritüelin, toplumun genel kabulleri ve muhafazası doğrultusunda büyük oranda korunmakla birlikte özellikle kent ortamında eğitim seviyesine, ekonomik duruma ve sosyal çevreye bağlı olarak son zamanlarda reddedilme eğiliminde olduğu belirlenmiştir. Yozlaştığı anlaşılan bu geleneğe dair, konuyu akademik dikkate sunmanın yanında kitle iletişim araçlarından yararlanılarak etkileyici çözüm ortaya konulabilir. Geleneğin kökeninde var olan doğurganlık ve bereket kodunu vurgulayan belgesel çekilmesi, dizi ve filmlerde buna yer verilmesi geniş kitlelerce farkındalık yaratacaktır. İlaveten bekâret kuşağı nitelemesi yerine ritüelin doğurganlık ve soy kökenine de uygun olarak özellikle gelinlikçilerin kuşağı; bekâret kuşağı yerine bereket kuşağı ya da soy kuşağı olarak satmaları, hem geleneğin yozlaşarak reddedilmesine engel olacak hem de kültür koduna uygun bir adlandırma sayesinde konu, popüler kültürde toplumsal cinsiyet odağında eleştirilmeyecektir.

Bride’s Sash: Is it a Virginity Sash or an Abundance Sash?

Social practices and rituals are open to change as they are dynamic. One of the rituals that has undergone changes in recent times is the sash that is tied to the waist of the bride before she leaves her father’s house. In this study, especially after the 2000s, the reason why some brides do not want to wear sashes or prefer a different colour other than red was questioned. It is asserted that the bride’s sash, which is described as the virginity sash, does not mean virginity. It actually refers abundance, fertility, and a status the transition from being single to marriage. In the study, after mentioning the etymology of the sash with its place and importance in Turkish culture, the reasons for the rejection of the tradition were discussed by giving examples from the oral, written and second oral culture environment. The bride’s belt, which is described by names such as father’s custody, sibling sash, effort sash, the sash of Fatima mother, the sash of puissance, power belt, waist shawl, prophet belt, virginity tie, teğbet, şutik, lineage sash etc., is more commonly expressed as virginity sash today. It has been determined that this action which is stated as unbelting or tying, previously referred to a belief and cultural code that the bride will bring abundance and good luck to her place (home or family), but now this belief has been forgotten over time and has turned into a perception of virginity due to the red colour of the belt/ribbon/sash. This situation inevitably draws the subject to the focus of feminist debates. Virginity is an important phenomenon in the history of Turkish culture, and it is known that there are some rituals around it. However, it is understood that associating the bride’s sash with virginity is a new and widespread misconception. In fact, the sash called as “kuşak” in Turkish derived from the Turkish word root “kur” which means “seed, progeny, yeast, generation etymologically that also refers to the fertility and reproduction of women or men, in other words, abundance. The practice of tying sash, especially on the waist of a woman, highlights the expectation of fertility from the bride. For this purpose, it is seen that a sash was tied around the waist of both the bride and groom in the past. While the colour and material of the bridal belt appear in different colours and forms in the Turkish clothing history, it has been determined that the sash has been reduced to a single model as a red ribbon over time. This red colour has been associated with the virginity loss or virginity blood. This perception brought along the reaction of marginal brides who refused to tie a red sash within the social/collective memory. Thus, the ritual has gained a negative connotation in its own meaning. Additionally, the red sash is associated with virginity in studies published especially after the 1980s in Turkey shows that this perception started to turn into social acceptance later on. In order to reveal this deterioration, semi-structured interviews were conducted with the people who are the practitioners of the ritual, and also selling wedding dresses and accessories in 2019. As a result of the field research, it has been determined that all of the informants associate the red sash with virginity, and also all of the wedding dressmakers sell the sash under the name of the virginity belt. It has been specified that this ritual, which brings with the gender discussions, is largely preserved within the general acceptance of the society, but has recently tended to be rejected depending on the education level, economic situation and social environment especially in the urban life. It is possible to bring an effective solution for this seemingly degenerate tradition by presenting it to academy and by making use mass media. Filming a documentary highlighting the code of fertility and abundance, that existing at the root of the tradition, and including similar messages on TV series and movies will raise awareness in the society. In addition, if the ritual is applied with a sash which can be named as lineage belt or abundance sash instead of the virginity sash, and wedding dressmakers sell the sash with these new names, many negative meanings of the rituals can be extinguished. This change can both prevent the rejection of tradition by degeneration, and the ritual will not be criticized in the context of gender in the popular culture with the renamed sash in accordance with cultural codes.

PDF

___

Abdülaziz Bey. Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri. (Hzl. Kâzım Arısan, Duygu Arısan Günay). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
Aça, Mehmet. “Kız Evinden Oğlan Evine Evlilik Töreni Uygulamaları”, Aile Yazıları/8, Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, 2015.
Aker, Sabiha. Sivas Düğün Adetleri Düğüm Giyimleri. Sivas: Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2017.
Altun, Işıl. Kandıra Türkmenlerinde Doğum Evlenme ve Ölüm. İzmit: Yayıncı Yayınları, 2004.
Altunel, İbrahim. “Gevrekli Seydişehir/ Konya, Kasabası Düğünlerinde, Gelin Güvey Motifi Üzerine Bazı Tespitler”, 3.Milletler Arası Türk Halk Edebiyatı ve Folkloru Kongresi Bildirileri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 9-11 Ekim. 80-85, 1995.
And, Metin. 16. Yüzyılda İstanbul Kent Saray Günlük Yaşam. İstanbul: YKY, 2015.
Arslan Erol, Hülya. “Tabu (Taboo) ve Kelimelerin Anlam Alanlarına Etkisi”, Journal of Turkish Linguistics, Volume 2, Number 1, (March): 24-48, 2008.
Artun, Erman. “Tekirdağ Halk Kültüründe Geçiş Dönemleri Doğum Evlenme Ölüm”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. 9-10, İstanbul. 85-107, 1998.
Ataman, Sadi Yaver. Eski Türk Düğünleri ve Evlenme Ritleri, Ankara: TTK Basımevi, 1992.
Aydoğan, Hatice Aycan. Türk Kültüründe Bereketi Arttırmaya Yönelik İnanış ve Uygulamalar. Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, 2012.
Aykaç, Onur ve Meltem Öksüz. “Karaman’da Gelin Uğurlama Törenlerinde İcra Edilen Bir Ritüel: Kuşak Bağlama”, Karaman Kitabı, Karaman ve Edebiyat. Ed. İdris Nebi Uysal ve Mert Öksüz, Karaman Belediyesi Kültür Yayınları, 2018.
Balaman, Ali Rıza. Gelenekler Töre ve Törenler. İzmir: Betim Yayınları, 1983.
Barlas, H. Uğurol. Maraş Düğün Âdetleri. İstanbul: Yurttaş Yayınları, 1963.
Barlas, Uğurol. Hakkari Evlenme Töre ve Törenleri. Karabük: Özer Yayınları, 1975.
Baykal, Ali Rıza. Safranbolu’da Yörük Köyü ve Düğün Adetleri. İstanbul: Ders Bilgisi Yayınları, 1995.
Büyükokutan Töret, Aslı. “Yapısal ve İşlevsel Özellikleriyle ‘Gelin Göçürme’” (Muğla İli Örneği), Tübar- Xxxıv-/ 2013-Güz. 34:35-56, 2013.
Civelek, Yaprak. “Kırmızı Kuşağın Kuramsallığı: Ataerkil Söylem ve Anadolu Kırsalı’nda Kadın”, Toplumsal Cinsiyet II. Doğu Batı Düşünce Dergisi, Yıl 16. 64: 87-121, 2013.
Çağlar, Nevzat. Beşikten Mezara. Anamur ve Bozyazı’da Doğum, Evlenme ve Ölüm Gelenekleri. Ankara: Gülnar Yayınları, 2021.
Çelik, Ali. Trabzon-Şalpazarı Çepni Kültürü. Trabzon: T.C Trabzon Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, 1999.
Demirci, Yusuf Ziya. Anadoluda Eski Düğün ve Evlenme Adetleri. İstanbul: Burhaneddin Matbaası, 1938.
Demren, Özlem. Düğün Dernek Sivas’ta Evlenme Gelenekleri. İstanbul: Kriter Yayınları, 2021.
Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 2000.
Efe, Süheyla ve Uğurol Barlas. Kütahya Düğün Âdetleri. İstanbul: Yurttaş Yayınları, 1963.
Ercilasun, Ahmet B. ve Ziyat Akkoyunlu. Kâşgarlı Mahmud. Dîvânu Lügâti’t- Türk, Ankara: TDK Yayınları, 2014.
Erdentuğ, Nermin. “Türkiye’nin Karadeniz Bölgesinde Evlenme Gelenekleri ve Törenleri II”, AÜ DTCF Antropoloji Dergisi, 5: 231-266, 1969.
Erdentuğ, Nermin. Sosyal Âdet ve Gelenekler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1977.
Ergun, Pervin ve İmran Gündüz Alptürkler. “Çocuksuzluk Sağaltımında Satılma Ritüeli – Ritüelin Tarihsel Bağlamı ve Metaforik Dil”, Millî Folklor, Yıl 29, 115:79-90, 2017.
Ergun, Pervin. “Dede Korkut Hikâyeleri’nde Dağ Kültü”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, C.51, 2003/2: 75-88, 2003.
Esin, Emel. Türk Kozmolojisi. İstanbul: Edebiyat Fak. Matb, 1979.
Gargi, Zeynep. Ege Bölgesi Geleneksel Kadın Giyiminde Bel Aksesuarları (İzmir, Aydın, Manisa Örneğinde). Sanatta Yeterlilik Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, 2007.
Gedik, Köksal. Bayburt’a Ait Örf ve Âdetler. Türk Folkloru. 57: 26-28. Nisan 1984.
Genç, Reşat. Türk İnanışları ile Millî Geleneklerinde Renkler ve Sarı Kırmızı Yeşil. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1997.
Gürtuna, Sevgi. Osmanlı Kadın Giysisi. Ankara: TTK Basımevi, 1999.
https://eksisozluk.com/gelinin beline-kirmizi-kurdele-baglamak--160886?p=26; erişim tarihi 28 Kasım 2020).
İslamoğlu, Mahmut. “Kıbrıs Türklerinde Çeyiz Yazma Geleneği”, III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. IV. Cilt (Gelenek, Görenek ve İnançlar). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 1987.
İslamoğlu, Mahmut. Kıbrıs Türk Folkloru. Ankara: Ürün Yayınları, 2004.
Kalafat, Yaşar Kaya. “Eski Türk İnançlarının Kars Yöresinde İzleri”, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri. IV. Cilt (Gelenek Görenek İnanışlar). Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, 1992.
Kaya, Doğan. “Düğünlerimizle İlgili Terimler ve Bunların Fonksiyonel Özellikleri”, III. Milletlerarası Türk Halk Edebiyatı ve Folkloru Kongresi Bildirileri. Ankara: KBY.148-157, 1995.
Koşay, Hâmit Zübeyr. Türkiye Düğünleri Üzerine Mukayeseli Malzeme. Ankara: Maarif Matbaası, 1944. Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. Çev. Osman Akınhay ve Derya Kömürcü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2005.
Oğuz, M. Öcal. “Yazılı Hukuk ve Sözlü Hukuk Açısından Evlenme Pratikleri ve Töre Cinayetleri”, Millî Folklor, 2012, Yıl 24, Sayı 95: 103-113, 2012.
Ögel, Bahaeddin. Türk Kültür Tarihine Giriş 6. Ankara: K.B. Yayınları, 1991.
Ögel, Bahaeddin. Türk Kültür Tarihine Giriş V. Ankara: KTB Yayınları, 1985.
Öğüt Eker, Gülin. “Türk Düğün Geleneği İçinde Karakeçili Türk Düğününün Ritüel Açıdan İncelenmesi”, Millî Folklor, Yıl 12, 46: 92-100, 2000.
Öğüt Eker, Gülin. “Türk Kültürü İçinde Geleneksel Bolu Evlenme Âdetlerinin Yeri”, Millî Folklor, Yıl 10. 40: 15-30, 1998.
Ölçer Özünel, Evrim. “Kan” Olgusunun Soyun Devamlılığı Bağlamındaki Dönüştürücülüğü, Millî Folklor, Yıl 17, 15: 40-45, 2005.
Örnek, Sedat Veyis. Etnoloji Sözlüğü. Ankara: Bilgesu Yayınları, 2017.
Örnek, Sedat Veyis. Türk Halk Bilimi. Ankara: K.B. Yayınları, 1995.
Özay, Şükrü. Afyonkarahisar Düğün Âdetleri. Ankara: Salmat Basım Yayınları, 2015.
Özder, Mustafa Âdil. Türk Halkbiliminde Düğün-Evlilik-Akrabalık Terimleri Sözlüğü, Ankara: Aslımlar Matbaası, Ziya Gökalp Derneği Yayınları, 1981.
Santur, Meltem. “İç Anadolu Bölgesinde Gelinin Kız Evinden Oğlan Evine Getirilmesi Sırasında Uygulanan Gelenekler”, 3. Milletler Arası Türk Halk Edebiyatı ve Folkloru Kongresi Bildirileri, T.C. Kültür Bakanlığı yay., 9-11 Ekim. 194-207, 1995.
Sarıkaya, Mahmut. “Türkçe Adlandırmada İnsan ve Hayvan Soybirliğinin Bir Yansıması Olarak Kur/Kuru/Kuro; Kır/Kırı /Kıro; Kurd/Kırt/Kürt Kelimelerinin Türkçe ‘qur’ “halka, kemer, kuşak; nesil” Kelimesiyle İlgisi” 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15 Eylül 2007.
Sernika, Galina. “Verimlilik Kültürünün Semantiği Olan Parçalanma ve Toplanma”, Türk Dünyasında Nevruz (Üçüncü Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri 18-20 Mart 1999, Elazığ), (Hzl. Elmas Kılıç) Ankara: AKM Yayınları, 2000.
Şimşek, Esma. Türk Kültüründe “Alkarısı” İnancı ve Bu İnanca Bağlı Olarak Anlatılan Efsaneler’, Akra Uluslararası Kültür Sanat Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi, C.5. Yıl 5, 12: 99-115, 2017.
Şişman, Bekir. Türk Kültüründe Evlilik (Geleneğin Son Yüzyılı Samsun Örneği). Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları, 2017.
Tansuğ, Sabiha. “Anadolu’da Türkmen ve Yörük Kadın Giyimler”, Sanat Olayı. İstanbul: Karacan Yayınları, Sayı:13: 40-51, Ocak 1982.
Tansuğ, Sabiha. Anadolu Giyim Kültürü. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006.
Tansuğ, Sabiha. Türkmen Giyimi. İstanbul: Ak Yayınları, 1985.
Tuna, Sibel Turhan. “Türk Dünyasındaki Düğünlerde Koltuklama ve Kırmızı Kuşak Bağlama Geleneği”, Bilig, 38: 149-160, 2006.
Üçer, Müjgân. “Sivas’ta Evlenme Gelenekleri”, Türk Folkloru. Sayı 9: 16-18. Nisan 1980.
Yolcu, Mehmet Ali. Türk Kültüründe Evliliğe Bağlı Tabu ve Kaçınmalar. Konya: Kömen Yayınları, 2014.
Yörükân, Yusuf Ziya. Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar. Ankara: T.C Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.