GÖNÜL EDA ÖZGÜL

Farklı bir görme biçimi olarak tasvir: Matrakçı Nasuh'un Topografik tasvirleri

Bu makalenin amacı ilerlemeye dayanan modern görme biçimi dışında yer alan anlayışların gerikalmış olarak tanımlanamayacağını, tamamen farklı bir gerçeklik, zaman, mekân ve insan anlayışına dayandığını göstermektir. Bu doğrultuda modern görme biçiminin ürünü ve üreticisi olan perspektif ideolojisini yansıtan manzara resimleriyle farklı bir düşünme biçimini temsil eden tasvir (minyatür) sanatı zaman, mekân, gerçeklik ve insan anlayışları ekseninde karşılaştırılacak, resme bakan kişinin farklı görme biçimlerinde nasıl konumlandırıldığı araştırılacaktır. Bu amaç doğrultusunda Matrakçı Nasuh’un topografik tasvirlerinin ve Batı manzara resminin seçilmesinin sebebi bu formların doğrudan mekânı yansıtmaları ve üretildikleri kültürlerin zaman, mekân ve insan anlayışlarının çözümlenebilmesi için verimli bir zemin oluşturmalarıdır. Sanat eserlerinde mündemiç olan zaman, mekân, insan ve gerçeklik anlayışlarında onları doğuran düşünme biçimlerinin izi sürülebilir; resme bakan kişinin resim tarafından konumlandırılma biçimi ideolojiden bağımsız değildir. Modernlik ilerleme düşüncesine dayanması dolayısıyla öteki olarak tanımladıklarını az-gelişmiş, geri kalmış olanlar olarak görür; bu sebeple perspektif kullanımına dayanan Batı resmi ile karşılaştırıldığında tasvire bir süre az-gelişmiş bir sanat biçimi olarak bakılmıştır. Bu düşüncenin temelinde perspektifin –diğer formların aksine- gerçekliği nesnel olarak temsil ettiği iddiası bulunmaktadır ancak perspektif incelemesinde genel eksen nesnellik değil öznenin konumlandırılması olmalıdır. Bu makalenin amacı, modern düşünme biçiminin mutlaklık ve nesnellik iddiasını sorunsallaştırmak ve farklı görme biçimlerinin mümkün olduğunu göstermektir.

Miniature painting as a different way of seeing: The Topographic paintings of Matrakçı Nasuh

The aim of this paper is to show that ways of seeing which are not modern cannot be described as backward and that they rather depend on different views of reality, space, time and the individual. Towards this aim, landscape paintings and miniatures will be compared with regards to their conceptions of time, space, reality and the individual and the way they position their spectators will be explored. The selection of the topographic miniatures of Matrakçı Nasuh and Western landscape paintings for this analysis is due to their direct representation of space and the convenient ground they provide for decoding the cultural conceptions of time, space and the individual they embody. The way of thinking that gave them birth can be traced in these conceptions inherent in these artworks. Because modernity depends on the idea of progress, it defines the others as backward and under-developed. This results from the claim that perspective painting represents reality objectively, but the main axis of analysis of the perspective should be subject positioning rather than objectivity. Thus, the aim of this article is to problematize the claims of the modern way of thinking to absoluteness and objectivity and to put forth the possibility of other ways of seeing.

PDF

___

Alberti, Leon Battista. “Resim Sanatı Üzerinden”. Rönesans’ın Serüveni. Pirim, Nurettin (der.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ss. 218–225, 2005
And, Metin. Osmanlı Tasvir Sanatları: Minyatür. 2. Basım, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2004
Baudry, Jean-Louis. “Ideological Effects of the Basic Cinematographic Apparatus”. Narrative, Apparatus, Ideology. Philip Rosen (yay.haz.). New York: Columbia University Press. ss. 286-298, 1986
Benjamin, Walter. Pasajlar. çev. Ahmet Cemal. 4. Basım. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002
Burckhardt, Titus. İslam Sanatı Dil ve Anlam. çev. Turan Koç. İstanbul: Klasik Yayınları, 2005
Cosgrove, Denis. “Prospect, Perspective and the Evolution of the Landscape Idea”. Transactions of the Institute of British Geographers. New Series. (Cilt.10.Sayı.1 1985): 45-62.
Blackwell Publishing.22.02.2012. _____http:// www.jstor.org/stable/622249>
Ebel, Kathryn A. “Osmanlı Şehir Tarihinin Görsel Kaynakları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. çev. N. Bilge Özel. (Cilt.3. Sayı.6 2005): 487-515. Bilim ve Sanat Vakfı Yayınları. 04.11.2012. _____http://www.talid. org/dergiler.aspx?SAYI=6>
Erdoğan, Nezih. “Bakmak ve Görmek”. Seyir Sinema Dergisi (Sayı:3): 60-65, 2006
Florenski, Pavel. Tersten Perspektif, çev. Yeşim Tükel. İstanbul: Metis Yayınları, 2001
Genç, Adem ve Ahmet Sipahioglu. Görsel Algılama. İzmir: Sergi Yayınları, 1990
Guha, Renajit. Dünya Tarihinin Sınırında Tarih. çev. Erkan Ünal. İstanbul: Metis Yayınları, 2006
Harvey, David. Postmodernliğin Durumu. 2. Basım. çev. Sungur Savran, İstanbul: Metis Yayınları, 1999
İpşiroğlu, Mazhar Ş. İslamda Resim Yasağı ve Sonuçları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005
Koç, Turan. İslâm Estetiği. İstanbul: İsam Yayınları, 2008
Mahir, Banu. Osmanlı Minyatür Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005
Metz, Christian. The Imaginary Signifier. çev. Celia Britton, Annwyl Williams, Ben Brewster vd. Bloomington: Indiana University Press, 1982
Renda, Günsel. “Türk Resminde Batılılaşma Yönünde İlk Denemeler”. Başlangıcından Bugüne Çağdaş Türk Resim Sanatı Tarihi. Cilt 1. İstanbul: Tiglat Basımevi, 1980
Sartori, Giovanni. Görmenin İktidarı Homo Videns: Gören İnsan. çev. Gül Batuş, Bahar Ulukan. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004
Sayın, Zeynep. İmgenin Pornografisi. İstanbul: Metis Yayınları, 2004
Tebrizi, Şems. “Makalat-ı Şems”den. çev. Haşim Hüsrevşahi. Öteki-Siz Ülke Edebiyatları-1 İran Edebiyatı (Yıl:4 Sayı:3): 38-40, 2004
Yetkin, Suut Kemal. “İslam Minyatürünün Estetiği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (Cilt 2. Sayı 1): 33-40, 1953
Yurdaydın, Hüseyin G. Matrakçı Nasûh. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1963
Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. “Minyatür”. Cilt:2, ss.1070-1077. Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, 2008